محمدحسین لطف‌الهی*
تجربه سیاست‌های شکست‌خورده اعتماد به اروپا
ایران تاکنون در مواجهه با بدعهدی کشورهای اروپایی دو سیاست کاملاً متفاوت را انتخاب کرده است. سیاستهایی که هر دوی آن‌ها منجر به تشدید بی‌اعتمادی به غرب شده است.
گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا؛ جمهوری اسلامی ایران تاکنون در مواجهه با بدعهدی‌های کشورهای اروپایی دو سیاست کاملاً متفاوت را انتخاب کرده است: اولین مواجهه دستگاه سیاست خارجی ایران با بدعهدی اروپایی‌ها به دور اول مذاکرات هسته‌ای و صدور بیانیه سعدآباد بازمی‌گردد. در آن زمان کشورمان متعهد شد که با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری داشته باشد، پروتکل الحاقی را بپذیرد و فعالیت‌های هسته‌ای خود را به صورت داوطلبانه تعلیق کند. در عوض سه کشور فرانسه، انگلستان و آلمان نیز تعهد دادند حق ایران را برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را به رسمیت بشناسند، امنیت ملی ایران را خدشه‌دار نکنند، مسئله ایران در شورای حکام رفع و رجوع شود و جمهوری اسلامی ایران به راحتی بتواند به فناوری‌های مدرن جهانی دسترسی داشته باشد.
در آن زمان در حالی که ایران به طور کامل به تعهدات مصرّح در بیانیه سعدآباد پایبند بود، اروپایی‌ها نه حق کشورمان در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را به رسمیت شناختند و نه تغییری در شرایط پرونده ایران در شورای حکام ایجاد شد. سران جمهوری اسلامی ایران نیز در پاسخ به این بدعهدی اروپایی‌ها تصمیم به پایان دادن به تعلیق داوطلبانه تأسیسات هسته‌ای گرفتند و با ازسرگیری فعالیت این تأسیسات به نوعی به عمل به تعهدات خود در بیانیه سعدآباد پایان دادند. عملی که به مذاق سه کشور اروپایی خوش نیامد و به اجماعی جهانی علیه ایران انجامید. این اجماع جهانی در نهایت در سال‌های 1389 تا 1392 تحریم‌هایی علیه کشورمان را سبب شد که ضربه سنگینی بر پیکرهٔ شکننده اقتصاد ایران وارد آورد.
از سال 1392 و هم‌زمان با روی کار آمدن دولت یازدهم، سیاست ایران در مواجهه با غرب دوباره دچار تغییر شد. مذاکره با آمریکا و کشورهای اروپایی به صورت مستقیم صورت گرفت و در نهایت در سال 1394 قراردادی به نام برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به امضای کشورهای 1+5 رسید. قراردادی که در آن حق به ایران در استفاده از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز تصریح شده و آمریکا و کشورهای غربی متعهد شده‌اند در ازای پایبندی ایران به این قرارداد، تمام تحریم‌های مربوط به مسئله هسته‌ای را لغو کنند. مجدداً این ایران بود که با توجه به تأیید آژانس بیش از 10 بار پایبندی خود به برنامه جامع اقدام مشترک را اثبات کرد و در عوض در سال 1397 با خروج آمریکا از برجام روبه‌رو شد. در 13 آبان 1397 ایالات متحده آغاز دور جدید تحریم‌های علیه کشورمان را اعلام کرد و اروپا این بار در کلام به مخالفت با این تصمیم آمریکا برخاست و اعلام کرد که قصد دارد به تعهدات خود پایبند بماند.
با خروج آمریکا از برجام و اعلام تاریخ 13 آبان برای آغاز دور جدید تحریم‌ها، جمهوری اسلامی دیگر دلیلی برای باقی ماندن در برجام نداشت اما با توجه به تجربه سال 1384 راهکاری دیگر برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا برگزید. در آن زمان «حسن روحانی» رئیس‌جمهور اعلام کرد ایران در برجام باقی خواهد ماند، تنها به این شرط که اروپا متعهد شود منافع اقتصادی کشورمان را تأمین و از آن محافظت کند. این پیشنهاد با استقبال غربی‌ها همراه شد و آن‌ها اعلام کردند هم‌زمان با اعمال دور جدید تحریم‌ها، سازوکار مالی جدیدی برای تجارت با ایران (SPV) ایجاد خواهند کرد.
بیش از یک ماه از زمان اعلام شده توسط اروپایی‌ها برای ایجاد ساز و کار مالی برای تجارت ایران گذشته و هنوز اقدام خاصی توسط آن‌ها در این خصوص مشاهده نشده است. با توجه به شرایط جدید به نظر می‌رسد عملاً ایران نباید منتظر اتفاق خاصی از سوی اروپا باشد و دوباره با بدعهدی جدیدی از سوی اروپا مواجه است.
مقایسه دو تجربه فوق نشان می‌دهد که دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید راهکار سومی را برای مقابله با اثرات مخرب تحریم‌ها برگزیند. راهکاری که در آن نیاز و اعتمادی به کشورهای اروپایی وجود نداشته و بر توانایی‌های داخلی و ارتباطات جهانی مبتنی بر منافع ملی استوار باشد. توجه به کشورهای همسایه و پتانسیل منطقه‌ای می‌تواند همان راه‌حل سوم باشد.
انتهای پیام/4095/
انتهای پیام/
