محسن اسماعیلی عنوان کرد؛
مرجع حل تنازع در قرآن و نهج‌البلاغه/ تبعیت از حکم ولی امر؛ نشانه ایمان
عضو حقوقدان شورای نگهبان در جلسه هفتگی شرح نهج‌البلاغه گفت: آیات ۵۹ تا ۶۵ سوره نساء یکی از روشن‌ترین مستندات وجوب رجوع به حاکم مشروع الهی به هنگام تنازع است.
به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، محسن اسماعیلی، عضو شورای نگهبان در نشست هفتگی شرح نهج‌البلاغه سخنان زیر را ایراد کرده است؛
گام اول و دوم برای مدیریت اختلاف در جامعه دعوت به تفاهم و گفت و گو و سپس مدارا و تحمل نظر مخالف است، اما اگر نه دعوت و نه مدارا موثر واقع نشد، باز هم نباید اختلاف را دستمایه نزاع و عداوت ساخت. در این صورت باید گام سوم را برداشت؛ یعنی باید به کتاب و سنت مراجعه کرد و تابع حکم آنها بود. کتاب و سنت مرجع حل اختلاف امت و مسئول دفع منازعات هستند و همه باید به آنچه کتاب و سنت حکم می‌کند، تسلیم شوند.
ارجاع تنازع به ولی امر
اما معلوم است که کتاب و سنت به خودی خود قادر به حل مشکل نیستند؛ زیرا باز هم ممکن است هر کس نظر خودش را مطابق نظر آنها شمارد و بر دامنه اختلاف و تنازع افزوده شود. پس باید به مفسر رسمی کتاب و سنت مراجعه کرد و قرائت و برداشت او را فصل الخطاب قرار داد؛ مفسری که از سوی خدا تعیین شده و سخنش حجت است؛ یعنی پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله. وقتی هم که او نبود، جانشینان او یعنی امامان معصوم علیهم السلام که اولوالامر و صاحب اختیار هستند، و در زمان غیبت نیز مجتهدان جامع الشرایطی که ولایت امر را بر عهده دارند.
مرجع حل تنازع در قرآن
آیات ۵۹ تا ۶۵ سوره نساء یکی از روشن‌ترین مستندات وجوب رجوع به حاکم مشروع الهی به هنگام تنازع است. قرآن در این آیات، ابتدا می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّـهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّـهِ وَالرَّسُولِ».
از «فَإِن تَنَازَعْتُمْ» معلوم می‌شود که موضوع این آیه تنازع است نه تفاوت می‌فرماید: اگر درباره چیزی نزاع پیدا کردید، برای حل آن به خدا و پیامبر مراجعه کنید؛ نه اینکه درباره هرچه تفاوت نظر داشتید، فکر خود را تعطیل و تحلیل خود را کنار بگذارید و ببینید آنها چه می‌گویند. حاکم مسئول جلوگیری از تنازع و حفظ اتحاد و انسجام عملی جامعه است نه مسئول یکسان سازی اجباری افکار و سلیقه‌ها.
تنازع‌های احتمالی در جامعه اسلامی بر دو نوع است؛ گاهی راجع به احکام شرع است و گاهی راجع به موضوعات روزمره اجتماعی. گاهی مثلاً نمی‌دانند که فلان چیز حلال است یا حرام؟ جهاد با بغات واجب است یا نه؟ گاهی هم مثلاً نمی‌دانند که فلان گروه باغی محسوب می‌شوند یا نه؟ یا قتال با فلان گروه باغی در این زمان واجب است یا نه؟
برای دفع تنازع نوع نخست باید به خدا مراجعه و از امر او اطاعت کرد، و برای دفع تنازع نوع دوم به رسول و اولوالامر که از جانب خدا مسئول اداره جامعه هستند. دلیل تکرار امر به اطاعت نیز همین است.
قرآن ابتدا دستور می‌دهد که مدعیان ایمان باید اطاعت از هر دو نوع حکم را بر خود واجب بدانند. سپس به این پرسش احتمالی پاسخ می‌دهد که اگر در خود این احکام تنازع شد، چه باید کرد؟
می فرماید: «فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّـهِ وَالرَّسُولِ». مراجعه به خدا، یعنی مراجعه به کتاب خدا و مفسران رسمی آن که باز هم رسول و اولواالامر خواهند بود. سپس با لحن تهدیدآمیزی می‌افزاید: اگر واقعاً ایمان به خدا و قیامت دارید وظیفه شما این است و عمل به این فرمول نیز به سود خود شماست.
قرآن دستور می‌دهد: به هنگام پیدایش تنازع به کسی مراجعه کنید که حجت خدا بر شماست؛ و نه هیچ کس دیگری! زیرا هر کس دیگری جز او طاغوت است. لذا در آیه بعد می‌فرماید:«آیا به کسانی که گمان می‌کنند به آنچه بر تو و پیش از تو نازل شده ایمان آورده اند، ننگریستی که می‌خواهند در موارد نزاع و اختلافشان داوری و محاکمه نزد طاغوت برند؟»
یعنی آنان که به هنگام تنازع رو به غیر حجت خدا می‌آورند، «خیال می‌کنند» که ایمان دارند (یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا)، ولذا در آیات بعد چنین کسانی را منافق می‌نامد و در پایان تصریح می‌کند که وجوب ارجاع تنازع به مرجعی که مقرر شده، مقتضا و نشانه ایمان واقعی است: «فَلَا وَرَبِّکَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا».
مرجع حل تنازع در نهج‌البلاغه
امیرمومنان صلوات الله علیه نیز در دو جای نهج‌البلاغه به این آیات شریفه استناد و البته مفاد آنها را تفسیر و تبیین فرموده اند. ایشان به مالک اشتر نوشته‌اند: «در کارهای مهم و دشوار و شبهه‌آمیز ( که منشأ اختلاف و تنازع می‌شوند)، به خدا و رسولش رجوع کن؛ زیرا خدای تعالی به قومی که دوستدار هدایتشان بود، گفته است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا اطاعت کنید و از رسول و الوالامر خویش فرمان برید و چون در امری اختلاف کردید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید به خدا و پیامبر رجوع کنید. «فَالرَّدُّ إِلَی اللهِ الاَْخْذُ بِمُحْکَمِ کِتَابِهِ، وَالرَّدُّ إِلَی الرَّسُولِ الاخْذُ بِسُنَّتِهِ الْجَامِعَهِ غَیْرِ الْمُفَرِّقَهِ»؛ رجوع به خدا، گرفتن محکمات کتاب اوست و رجوع به رسول، گرفتن سنت جامع اوست؛ سنتی که مسلمانان را گرد می‌آورد و پراکنده نمی‌سازد.
این عبارت هم به دو روش ترجمه و تفسیر شده است؛ یکی اینکه اخذ به سنت رسول موجب اجتماع و اتحاد است نه تفرقه. دیگر اینکه صفت سنت باشد؛ یعنی رجوع به سنتی که همه بر آن اتفاق نظر دارند؛ نه سنت‌هایی که مورد اختلاف نظر است.
جای دیگری که حضرت به این آیه استناد کرده اند، در پاسخ به خوارج است. آنان که خود عامل پذیرش اصل حکمیت و شخص حَکَم بودند، حالا به آن بزرگوار اعتراض می‌کردند که چرا شما حکمیّت آن دو نفر را در این مسأله مهم دینی پذیرفتید؛ در حالی که حَکَم فقط خدا و کتاب خداست.
امام در پاسخ آنان فرمود: کتاب خدا که سخن نمی‌گوید، بالاخره کسی باید از جانب آن سخن بگوید و حُکم آن را تبیین کند: «ما افراد را حَکَم قرار ندادیم، بلکه فقط قرآن را به حکمیت برگزیدیم، ولی قرآن خطوطی است که در میان دو جلد قرار گرفته و سخن نمی‌گوید، بلکه نیازمند به ترجمان است، و تنها انسانها می‌توانند از آن سخن بگویند. بنابراین هنگامی که آن قوم ما را دعوت کردند که قرآن میان ما و آنها حَکم باشد، ما گروهی نبودیم که به کتاب خداوند سبحان پشت کنیم؛ در حالی که می‌فرماید : اگر در چیزی تنازع کردید آن را به خدا و رسولش باز گردانید.»
اما معنای رجوع به کتاب و سنت چیست؟ فرمود: «فَرَدُّهُ إِلَی اللَّهِ أَنْ نَحْکُمَ بِکِتَابِهِ وَ رَدُّهُ إِلَی الرَّسُولِ أَنْ نَأْخُذَ بِسُنَّتِهِ»؛ باز گرداندن به خدا، این است که به کتابش حُکم کنیم و ارجاع به رسول الله صلی الله علیه وآله، این است که به سنتش عمل نماییم.
پس تعیین اشخاصی که البته تحمیل شدند، مستند به این آیه قرآن بود و اگر درست عمل می‌کردند حرفی نبود: «اگر درباره کتاب خدا، به درستی حُکم شود ما سزاوارترین مردم به پذیرش آن هستیم و اگر به سنت پیامبر حُکم شود ما نیز از همه شایسته تر و سزاوارتریم که به سنت او عمل کنیم.»
منبع: مهر
انتهای پیام/4028
انتهای پیام/
