سرنوشت نمایشگاه کتاب چه می‌شود؟/ وزیر ارشاد این‌بار از «باغ کتاب» می‌گوید

هادی حسینی‌نژاد، خبرنگار فرهنگی آنا: پرونده جابجایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که با انتقال آن در سال 86 از محل نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران به مصلای تهران آغاز شد، با اظهار نظرها و تصمیمات بی‌اثر مسئولان دولت، وزارت ارشاد و اعضای شورای اسلامی شهر تهران و شخص شهردار، روند پر افت و خیزی داشته است، تا آنجا که این پرونده به پرونده‌ای قطور تبدیل شده و با توجه به عهدشکنی‌ها و تغییر مواضع مسئولان، آینده محتومی برایش مشخص نیست. هرچند مطابق با آخرین اعلام نظر علی جنتی،‌ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که روز گذشته، 14 تیرماه در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم ایراد کرده، باید منتظر برگزاری بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران در «باغ‌ کتاب» برای سال 95 باشیم. اما آیا این‌بار حرف‌ها به عمل می‌انجامد؟

مروری بر پرونده انتقال نمایشگاه کتاب

چنانچه گفته شد، بعد از انتقال نمایشگاه کتاب تهران بعد از 19 سال،‌ از محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران به مصلای تهران، رفته رفته مشکلات در روند برگزاری از دوره بیستم به بعد، نمود پیدا کرد و برگزار کنندگان و مدیران دولتی را از همان آغاز به فکر تغییر محل دوباره نمایشگاه انداخت. در ادامه مروری خواهیم داشت به این رویه که از سال 85 آغاز شده و همچنان پرونده آن نزد مسئولان باز است.

خداحافظ، سالن نمایشگاه‌های بین المللی تهران!

برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران در نیمه نخست دهه هشتاد با ازدیاد جمعیت و ترافیک شهری، اعتراضاتی را برانگیخت که در راس آن‌ها، انتقاد سازمان صدا و سیما بود که در مجاورت این محل قرار دارد. البته ساکنان منطقه نیز به مشکلاتی از قبیل ترافیک سنگین و مشکلات امنیتی به وجود آمده اعتراض داشتند.

به همین خاطر محمود احمدی‌نژاد رییس جمهوری وقت، اردیبهشت‌ماه سال 85، در مراسم اختتامیه نخستین نمایشگاه کتابی که در دوره او برگزار می‌شد، رسما اعلام کرد که نمایشگاه کتاب تهران به مصلای تهران انتقال داده می‌شود. این تصمیم که خود راهکاری برای اصلاح مشکلات و رسیدگی به انتقادات بود، در اردیبهشت 86 محقق شد،‌حال آنکه بعد از چند دوره، مشکلات عدیده‌ای پدیدار شد و مسئولان و برگزار کنندگان را به صرافت انتقال دوباره این نمایشگاه به محلی دیگر انداخت. لازم به ذکر است که در این دوره، صفار هرندی وزیر ارشاد بود و محسن پرویز، معاون امور فرهنگی ارشاد و رییس نمایشگاه کتاب تهران بود.

آغاز تردیدها و گمانه‌زنی‌ها

مساله تغییر مکان دادن دوباره نمایشگاه کتاب،‌ با آغاز به کار دولت دوم محمود احمدی‌نژاد، یعنی از سال 80 حالتی جدی به خود گرفت و دولتمردان، خصوصا وزیر ارشاد را رسما درگیر این موضوع کرد. در این دوره، چند گزینه برای مسئولان و در راس آن‌ها سیدمحمد حسینی(دومین وزیر ارشاد احمدی‌نژاد) مطرح بود که مهم‌ترین‌شان عبارت بودند از مجتمع «شهر آفتاب» که قرار شده بود در مجاورت مرقد مطهر امام خمینی^(ره) احداث شود، و «باغ کتاب تهران» که بخشی از برنامه توسعه تفریحی-فرهنگی شهرداری تهران در اراضی عباس‌آباد بود.

حسینی در نشست خبری بیست و چهارمین نمایشگاه (ششم اردیبهشت‌ماه 1390) اشاره مستقیمی داشت به دغدغه انتقال نمایشگاه کتاب و البته شرایط بهتر باغ کتاب در مقایسه با شهر آفتاب در گمانه‌زنی‌های اولیه: «چندی پیش با دوستانمان در شهرداری تهران بازدیدی از باغ کتاب تهران در تپه‌های عباس آباد داشتیم. به نطر می‌رسد باغ کتاب محل مناسبی برای محل دایمی نمایشگاه‌ها یا حداقل نمایشگاه‌های تخصصی حوزه کتاب باشد.»

دستور وزیر و ارزیابی «باغ کتاب»

در شرایطی که به صورت پراکنده این موضوع سوژه مطبوعات و رسانه‌ها قرار می‌گرفت، روند مذاکرات و گمانه‌زنی‌ها ادامه داشت. حسینی در آبان‌ماه 91 با اشاره به اصرار مسئولان باغ کتاب، گفت: «مسئولان پروژه فرهنگی باغ کتاب نیز به برپایی نمایشگاه کتاب تهران در این مجتمع اصرار داشتند و آن را مناسب می‌دانند اما امیدواریم «باغ کتاب» هرچه زودتر به نتیجه برسد تا موارد برای برپایی نمایشگاه کتاب در آن سنجیده شود.» این اعلام نظر از سوی وزیر ارشاد بیانگر این بود که باغ کتاب هنوز گنجایش کافی را ندارد،‌هرچند حسینی چند نوبت دستور به ارزیابی‌های دوباره و چندباره باغ کتاب داد.

شهر آفتاب به حاشیه می‌رود

سیدمحمد حسینی، یک ماه بعد (یعنی در دیماه 91) شرایط شهر آفتاب را هم نامساعد عنوان کرده و حتی روند احداث این مجتمع را در حالتی نه چندان مطمئن تشریح می‌کند: «قرار بود مراحل ساخت‌وساز را در آنجا شروع کنیم اما زمین به اندازه کافی اختصاص نیافت. در کنار آن مجموعه باغ کتاب و مسئولانش به ما اطمینان دادند که می‌توانند محل برگزاری نمایشگاه را تأمین کنند و همین باعث شد که کمی در این زمینه تردید کنیم.»

وی در ادامه گفته است: «عامل اصلی ساخته نشدن مکان تازه برای نمایشگاه کتاب این بود که امسال اعتبارات استانی اختصاص نیافت و ما مجبور شدیم دست نگه داریم و به همین مجموعه شهرداری فعلا اکتفا کنیم. اگر این مجموعه در آینده پاسخگو نبود که حتما ساخت محل جدید نمایشگاه آغاز می‌شود. امسال واقعاً امکان نداشتیم که این مجموعه در دست ساخت قرار بگیرد و به بهره‌برداری برسد.»

عکس‌های هوایی نشان می‌دهد «باغ کتاب» ظرفیت ندارد!

این تردید آقای وزیر در شرایطی اتفاق افتاد که بهمن دری (معاون وقت امور فرهنگی ارشاد که جایگزین محسن پرویز شده بود) قبل‌تر از این سخنرانی اعلام کرده بود که پس از بحث‌های مفصلی که با مدیر پروژه باغ کتاب، علی‌اکبر اشعری داشته نهایتا به این نتیجه رسیده‌است که مطابق با عکس‌های هوایی و باقی مسائل و شرایط، باغ کتاب به هیچ وجه مناسب برگزاری نمایشگاه کتاب تهران نیست.

این اعلام نظر دری، البته طی چند نوبت از سوی اشعری به چالش کشیده شد. او با تأکید به مسئولان وزارت ارشاد اطمینان داده و گفته بود می‌توانند نمایشگاه را در باغ کتاب برگزار کنند و از حیف و میل بیت‌المال برای احداث محلی که قرار است فقط 10روز از سال مورد استفاده قرار گیرد، صرف‌نظر کنند.

اشعری: وزیر ارشاد با باغ‌ کتاب موافق است

بحث‌ها و گمانه‌زنی‌های صورت گرفته، راه به جایی نبرد و نمایشگاه بیست و ششم در اردیبهشت 92 همچون گذشته در مصلای تهران برپا شد، با این تغییر که بهمن دری جای خود را به علی اسماعیلی، معاون امور فرهنگی جدید حسینی داده بود. اما همچنان بحث انتقال نمایشگاه به باغ‌موزه به قوت خود باقی بود. آنچنانکه مدیر پروژه باغ کتاب در خردادماه از موافقت اولیه سیدمحمد حسینی وزیر ارشاد و علی اسماعیلی رئیس نمایشگاه کتاب تهران برای انتقال محل برگزاری آن به باغ کتاب خبر داد.

علی‌اکبر اشعری با اشاره به دعوتی که از سیدمحمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و علی اسماعیلی رئیس نمایشگاه امسال کتاب تهران برای بازدید دوباره از پروژه اظهار داشت: «آقایان حسینی و اسماعیلی عصر روز چهارشنبه (8 خرداد) به باغ کتاب آمدند و بازدید مفصلی از باغ کتاب و ظرفیت‌های بیرون از آن انجام دادند و در یک جلسه مفصل با یکدیگر صحبت کردیم. آقای حسینی و آقای اسماعیلی قبل از این بازدید اطلاع دقیقی از ظرفیت باغ کتاب، پارکینگ آن و امکاناتی که در این مجموعه هست و کلاً آینده این پروژه، نداشتند و معهذا پس از این بازدیدی که انجام شد، وقتی برایشان توضیح دادیم، گفتند که اگر بشود نمایشگاه را همینجا برگزار کرد، طبیعتاً اولویت ما هم اینجاست و بهترین جای تهران برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، تپه‌های عباس آباد است.»

باغ کتاب همچنان به درد نمایشگاه کتاب نمی‌خورد

در شرایطی که اظهارات قاطع اشعری در رابطه با برگزاری نمایشگاه کتاب در باغ‌موزه، تا حدودی تکلیف را روشن کرده بود، یک ماه بعد یعنی در تیرماه 92، سیدمحمد حسینی صریحا این گفته را انکار کرد و باغ کتاب را برای نمایشگاه مناسب ندانست.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جمع خبرنگاران، فضای کنونی باغ کتاب را مناسب میزبانی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به خاطر گستردگی این رویداد فرهنگی ندانست و تاکید کرد: «برای برگزاری رویداد مهم و بزرگ نمایشگاهی با این عظمت نیاز به گسترش فضای اطراف این محیط در نظرگرفته شده است. در وضعیت کنونی در باغ کتاب و محوطه اطراف آن فضای کافی برای برگزاری نمایشگاه کتاب وجود ندارد؛ البته فضای کلی خوب است اما کفایت نمی کند. باید بخش های دیگری نیز ساخته و به فضای موجود اضافه شود.در آن اطراف زمینی وجود دارد که می تواند به صورت چند طبقه ساخته شود و به نمایشگاه کتاب اختصاص داده شود.»

اشعری: این جابجایی به دولت دهم قد نداد

با پایان کار دولت دهم و روی کار آمدن دولت یازدهم، همچنان مذاکرات در راستای انتقال نمایشگاه به باغ کتاب ادامه پیدا کرد و اشعری همچنان پیگیر امور بود. او در شهریور ماه آن سال در تشریح آخرین شرایط مذاکرات برای انتقال گفت: «از آن‌جا که ایشان (علی جنتی،‌وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) از دوستان ما هستند، پیش از انتخاب‌شان به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، من درباره این انتقال با ایشان صحبت کرده بودم. اما اکنون ایشان مشغول کارهای دیگر هستند و هنوز فرصت برای گفت‌وگو درباره این موضوع دست نداده است.»

او افزود: «شهرداری مصمم است که این اتفاق بیفتد و به مدیریت تپه‌های عباس‌آباد هم گفته شده که طرح این انتقال بررسی شود. اما با توجه به زیرساخت‌های مصلا که برگزاری نمایشگاه کتاب به آن نیاز دارد، بعید می‌دانم که برگزاری نمایشگاه کتاب سال آینده در این مکان ممکن شود. به هر حال، امسال دوره جابه‌جایی دولت و همچنین جابه‌جایی در شهرداری است و زمان کافی نبوده است.»

احتمال بازگشت به محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران

شهرام‌نیا، مدیر عامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و قائم مقام نمایشگاه کتاب تهران در خرداد ماه 93، بار دیگر شهر آفتاب را برای میزبانی نمایشگاه کتاب رد کرد تا شائبه این اتفاق به طور کلی از بین برود: «شهر آفتاب عملاً برگزاری نمایشگاه در این مکان منتفی است چرا که کل فضایی که این مرکز در اختیار ما برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران می‌گذارد، 25هزار متر مربع است که یک پنجم فضای مصلای امام خمینی(ره) است!»

وی حتی به مطرح بودن محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران که پیشتر 19 دوره میزبان نمایشگاه کتاب بوده اشاره کرد و گفت: «محل دایمی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران با توجه به این‌که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را نسبت به سایر مکان‌های نامبرده به دلیل امکانات رفاهی و فضای نمایشگاهی وسیع، برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در ارجحیت قرار داده‌ است، جزو مکان‌‌های پیشنهادی برای برگزاری بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مطرح است.»

«شهر آفتاب» دوباره طلوع می‌کند

اگرچه با توجه به اقدامات و روند مذاکرات و پیگیری‌ها، انتقال نمایشگاه کتاب به باغ موزه منطقی‌ترین رویدادی بود که اهالی فرهنگ و نشر به آن می‌اندیشدند، در کمال ناباوری بار دیگر مساله انتقال نمایشگاه به «شهر آفتاب» مطرح شد و بار دیگر همگان را دچار ابهام کرد. مرتضی طلایی، نایب رییس شورای اسلامی شهر تهران در 13 اردیبهشت‌ماه 93، یعنی تنها سه روز قبل از برگزاری بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران «شهر آفتاب» را بهترین گزینه برای نمایشگاه خواند.

او گفت: «معتقدم از آنجا که نمی توان در مرکز شهر تهران زمین 100 هکتاری پیدا و نمایشگاه کتاب تهران را آن جا برگزار کرد، باید دنبال مکانی مناسب بود که در این میان شهر آفتاب بهترین گزینه است.»

در ادامه این اظهار نظر، احمد مسجدجامعی رییس شوار اسلامی شهر تهران، قویا این تصمیم را تایید کرد و یک روز مانده به افتتاح نمایشگاه گفت: «با توجه به آماده سازی شهر آفتاب، نمایشگاه سال آینده کتاب تهران در این مکان برگزار خواهد شد... امکانات مورد نیاز در شهر آفتاب آماده سازی شده است و با توجه به اینکه مکان یابی این محل برای برگزاری نمایشگاه کتاب مناسب است... با توجه به نزدیکی فرودگاه بین المللی امام خمینی به شهر آفتاب و نیز وجود گمرک هوایی، برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب مناسب تر است.»

این اخبار در حالی از سوی رسانه‌ها منتشر می‌شدند که پیشتر مدیرعامل سازمان سرمایه گذاری و مشارکت های مردمی شهرداری تهران نیر ظرفیت‌های «شهر آفتاب» را برای نمایشگاه مناسب ارزیابی کرده بود. سید عیسی احمدی در این‌باره گفته بود: «طرح نمایشگاه شهر آفتاب در زمینی به مساحت 158 هکتار در مجاورت مرقد مطهر امام خمینی (ره) با سه بخش اصلی نمایشگاهها، محور چهارباغ به عنوان یک محور شهری محل گذران اوقات فراغت و مجموعه های وابسته شامل مرکز تجارت ، مرکز همایشها ، هتل ها ، ساختمانهای اداری ، پارکینگ ها و ... تشکیل شده است. سالنهای این مجموعه به مساحت تقریبی 120 هزار مترمربع و سالن ملل در بخش نمایشگاهی در شمال سایت در 2 طبقه با زیر بنای ساختمانی 8 هزار مترمربع و به ارتفاع 24 متر ساخته می‌شود. (بنابراین) به احتمال 90 درصد نمایشگاه کتاب امسال در نمایشگاه شهر آفتاب برگزار نمی‌شود و این امر سال 95 محقق خواهد شد.»

وقتی شهردار یک تنه به میدان می‌آید

حضور و سخنرانی وزیر ارشاد و قول مساعد محمدباقر قالیباف در اختتامیه بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران که 26 اردیبهشت‌ماه امسال برگزار شد، خبر از تغییر دوباره تصمیمات و قوت گرفتن مقوله انتقال نمایشگاه کتاب تهران به باغ کتاب بود. آنچنانکه شهردار تهران؛ قول تجهیز محل نمایشگاهی به شهر آفتاب و تخصیص هزینه‌های لازم برای تکمیل آن تا سال آینده را داد و گفت: «مجموعه‌های واقع در تپه‌های عباس‌آباد متراژی حدود ۶۵ هزار متر مربع دارند که برای نمایشگاه کتاب می‌تواند تا سقف دو برابر هم افزایش پیدا کند. شهرداری برای حل این چالش‌های آماده است و امیدواریم با همکاری دیگر نهادهای مرتبط بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب را در محلی مناسب برگزار کنیم.»

آخرین اظهارات وزیر ارشاد: نمایشگاه کتاب 95 در باغ‌ کتاب

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، روز گذشته (14 تیرماه) در بازدید از نمایشگاه قرآن کریم که در باغ کتاب و باغ موزه برگزار می‌شود، تصمیم نهایی خود را اعلام کرد و گفت: « شهردار تهران قول آماده سازی 130 هزار متر مربع از باغ کتاب و باغ موزه را به ما داده اند. بنابراین سال آینده علاوه بر نمایشگاه قرآن، بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نیز به این مکان منتقل می شود.»

وی افزود: «فضای باغ موزه دفاع مقدس و باغ کتاب نه تنها برای برگزاری نمایشگاه قرآن مناسب است بلکه ما از شهردار تهران قول گرفتیم که نمایشگاه بین المللی کتاب تهران هم در این فضا برگزار شود. البته در حال حاضر تنها نزدیک به 50 هزار مترمربع از این مجموعه آماده سازی شده است که در اختیار نمایشگاه قرآن قرار گرفته است. بنابراین برای رسیدن به میزان فضای مورد نظر کار زیادی باید صورت بگیرد.»

جنتی با اشاره به ضرورت ایجاد سازه های جدید برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران افزود: وی در توضیح بیشتر درباره جابه جایی محل نمایشگاه قرآن از مصلی به باغ موزه گفت: «ما در مصلی برای برگزاری نمایشگاه کتاب هر سال رقم های میلیاردی پرداخت می کنیم، اما شهرداری تهران بدون هزینه این مکان را در اختیار ما قرار داده و تمام امکانات را برای ما بسیج کرده است.»

با توجه به پروسه طولانی و پر افت و خیز انتقال نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به فضایی مناسب و البته اخبار و اظهارنظرهای متناقض مسئولان در سال‌های گذشته، باید دید تصمیم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر انتخاب باغ کتاب و برگزاری نمایشگاه 95 در این محل محقق می‌شود و یا مانند دوره‌های قبل بار دیگر مصلی تهران میزبان نمایشگاه کتاب می‌شود؟