عمل حاتمی‌کیا شجاعانه، ریشه‌ای و ستودنی بود

عماد افروغ؛ جامعه‌شناس کشورمان در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی آنا، درخصوص واکنش ابراهیم حاتمی‌کیا پس از دریافت سمیرغ بهترین کارگردانی دراختتامیه سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر گفت: پخش زنده مراسم اختتامیه را دیدم و از نزدیک شاهد موضع آقای حاتمی‌کیا و آرایش صحنه و نوع به کارگیری الفاظ و ادبیات مجری مراسم اختتامیه بودم. این که بر حاتمی‌کیا چه گذشته که چنین موضعی گرفته سؤالی است که یا باید از خود او پرسید و یا به اسناد قابل دسترس و آرشیو مرتبط رجوع کرد.

وی ادامه داد: تردیدی در چند نکته نیست، اینکه عده‌ای در کشور می‌خواهند از طریق القا و اغوا همه چیز را خوب و به سامان جلوه دهند و تقریبا کار خودشان را هم بلدند، اینکه عده‌ای جایگاه و نقش خود و دیگری را نمی‌شناسند، آداب نقد را نمی‌دانند و ظرفیت نقش اعطایی به خود را ندارند اما می‌کوشند تا به دانش و شناخت و ظرفیت مزبور با خلط نقد با اتهام و هتاکی، تظاهر کنند، اینکه رسانه ملی برای عقب نماندن از فضای نقد متعارف، اسیر مواضع دوگانه و متناقض‌نما می‌شود.

عمل افرادی چون حاتمی‌کیا را ستایش می‌کنم که با موضع شجاعانه خود تَرَکی در این آرامش ظاهری ایجاد و توجه عده‌ای را برای کشف حقایق پشت‌پرده جلب می‌کنند. این عمل، بسیار ریشه‌ای و ستودنی است.

همواره گفته‌ایم که در این کشور باید همه چیز در گستره قانون، شفاف و حکم یک ویترین صاف و زلال را د اشته باشد. نمی‌دانم مصلحت چیست که عده‌ای، مانع آگاهی مردم از بسیاری از مسائلی می شوند که دانستن آنها نه تنها هیچ هزینه‌ای برای منافع و مصالح ملی ندارد که عین منفعت است. چرا مردم باید در پرده‌ای از جهالت باقی بمانند و بدینوسیله هزینه‌ای بی جهت بر نظام بار شود، آن هم در جایی که پای هیچ اطلاعات طبقه بندی شده و امنیتی جز منافع گروهی در میان نیست. مردم حق دارند سوال کنند و مسئولان وظیفه دارند پاسخ دهند. حاتمی‌کیا با این موضع خود هیچ کاری که نکرده باشد در واقع تَرکی در دیوارهای به ظاهر محکم ایجاد کرده است و بر دیگران است که کنجکاوانه از این منفذ به دنبال کشف حقایق و واقعیت‌ها باشند.

افروغ خاطرنشان کرد: نکته آشکار دیگر این است که ظاهرا در یکی از برنامه‌های تلویزیونی حاتمی‌کیا را منتسب به جریانی کرده‌اند که باعث آزردگی خاطر او شده است. کسی مخالف نقد کوبنده و توفنده نیست، اما قطع نظر از روشمند بودن نقد باید مقوله شریف نقد را با اتهام شخصی و اهانت فردی خلط نکرد. این خلط یک موضع کاملاً غیراخلاقی است.

اگر تندخویی شده در پاسخ به موضعی است که ظاهراً در برنامه «هفت» اتخاذ شده است و این عین عدالت است. شاید بخشش و رفتار از سر احسان موضعی بهتر باشد، اما این رفتار بهتر مانعی برای موضع برابر و عادلانه فردی نبوده و قابل نکوهش هم نیست.

او اضافه کرد: بایستی حریم نگه داشت و رعایت ادب کرد، اما این مجری محترم در پایان مراسم اختتامیه شعری از فردوسی می‌خواند که کنایه‌ای آشکار به قالب و محتوای موضع حاتمی کیاست. از موضع عادلانه، و نه محسنانه، چرا باید دربرابر یک افترای مستقیم زبان نرم به کار برد؟ ساختاراً وقتی در برنامه‌ ای، مستقیم به کسی حمله می‌ شود نباید متقابلاً توقع زبان نرم داشت. به نظر می رسد واکنش ابراهیم حاتمی‌کیا عقبه و شاید عقبه‌ها دارد. باید در ابتدا این عقبه‌ها را واکاوی کرد و سپس به داوری نشست.

این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: اینگونه القا کرده‌اند که درست و غلط بودن یک موضع را می‌توان از قالب یک سخن دریافت. اگر فردی عصبانی شود ولو اینکه بر حق باشد، می‌گویند باطل است، و اگر باطل باشد اما با ظاهری نرم و آهسته بگوید، این گونه داوری می شود که حق است! اینگونه نیست، باید قضاوت را به محتوای کلام برگرداند نه ظاهر و قالب کلام.

وی افزود: فردی عصبانی شده است و به لحاظ مخاطب شناسی و قضاوت در لحظه و بدون لحاظ کردن عقبه و دلالت این موضع، ای کاش عصبانی نمی شد، اما باید دید علت عصبانیت او چیست؟ این علت و عقبه است که پیامد آن را آشکار می کند و ما را به داوری دقیق تر می کشاند. چرا باید محرک عصبانیت یا واکنش به ظاهر تند را نبینیم و صرفاً واکنش را محل داوری قرار دهیم. این به دور از انصاف و عدالت است. به این می ماند که با روح و روان یک نفر بازی کنیم و اجازه یک فریاد هم به او ندهیم و یا فریادش را بد داوری کنیم. در حالی که این فریاد عین حق و صواب است.

این سیاستمدار اضافه کرد: با خبر شدم که در بخش دیگری از این اختتامیه نیز به ایشان اسائه ادبی شده است. چقدر غیر انسانی و غیر اخلاقی است که کارگردان بزرگ و بنامی چون حاتمی کیا را دعوت کنیم و با کنایات غیر مؤدبانه خود، خاطرش را آزرده کنیم. رسم مهمان‌نوازی این نیست، حتی اگر با او مخالف باشیم باید به رسم مهمان نوازی او را بیش از بقیه تکریم می‌کردیم. آن هم کسی که با فیلم عالی و ستودنی خود به نام «به وقت شام» به زیبایی و انصاف هرچه تمام به مقوله داعش از یک طرف و ایثار و انتخاب شهادت، در بزنگاه سخت زندگی، از طرف دیگر، پرداخته است.

عماد افروغ در پایان تاکید کرد: منتقدان نقد کنند، بی پروا و تند هم نقد کنند. این عین صواب است اما شایسته نیست این نقد را با اهانت و تهمت به شخص همراه کنند. با الهام از فرمایش امام علی(ع): انظر الی ماقال و لاتنظر الی من قال، باید نقد های ما متوجه «آن چه» گفته می شود باشد و نه «آن که» می‌گوید.