خارجی‌ها نه ضمانت‌نامه می‌دهند و نه نسیه کار می‌کنند

طراحان، تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان تجهیزات صنعت نفت از خردادماه سال 1379 انجمنی با عنوان «انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران» را تشکیل دادند. اکنون این انجمن بیش از 500 عضو فعال در عرصه صنعت نفت دارد که بخش عظیمی از تجهیزات این حوزه را تامین می‌کنند.

رضا پدیدار، رئیس هیأت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران، درباره آخرین وضعیت صنعت نفت کشور و کالاهای تولید داخل با خبرنگار گروه اقتصادی آنا گفت‌وگو کرد.

اعضای انجمن چه کالاهایی در حوزه نفت تولید می‌کنند؟

کالاهای مربوط به صنایع نفت تا پیش از دهه 80 در 18 گروه تخصصی برای مصرف‌کننده نهایی تولید می‌شد، اما پس از بررسی‌های تخصصی، تعداد گروه‌ها کاهش یافت، به طوری که هم‌ اکنون در 10 گروه، تجهیزات مورد نیاز صنایع مرتبط با حوزه نفت تولید می‌شود.

این کالاها از ماشین‌های دوار بزرگ تا کوچکترین قطعات مربوط به تجهیزات نفت را شامل می‌شود و ما از این طریق توانسته‌ایم رابطه‌ای منطقی بین تولیدکننده و کارفرما ایجاد کنیم.

فعالیت شرکت‌های زیرمجموعه انجمن بر چه‌ اساسی تایید می‌شود؟

شرکت‌هایی به عضویت انجمن درآمده‌اند که اولا مجوز قانونی ساخت قطعات مورد نیاز صنعت نفت را دارند و ثانیا مطابق استانداردهای وزارت نفت کالا را تولید می‌کنند. همچنین این شرکت‌ها در سامانه خرید و پشتیبانی کالای نفت ثبت شده‌اند. این شرکت‌ها بر اساس پروانه‌ای که برای آنها صادر شده است کالاهای مورد نیاز صنایع نفت را بر اساس توافقات تامین می‌کنند.انجمن در واقع شرکت‌هایی را پذیرفته است که مجوزهای قانونی برای فعالیت در این حوزه را دارند.

برخی فعالان حوزه نفت کیفیت قطعات تولیدشده در کشور را نامناسب عنوان می‌کنند. آنها معتقدند گاه دو برابر هزینه‌ای که برای خرید قطعه ایرانی صرف شده است، باید صرف تعمیر و نگهداری آن شود.

خیر، این گونه نیست. به‌جرأت می‌توان گفت تمامی تجهیزات تولیدشده استاندارد است و از کیفیت لازم برخوردارند. وزارت نفت و پژوهشگاه صنعت نفت هم آنها را تایید کرده‌اند.

از این جهت کارفرماها نمی‌توانند در این زمینه ادعایی کنند، زیرا تمامی کالاها مطابق استانداردها، ضوابط و معیارهای وزارت نفت تامین می‌شود. همچنین تمامی شرکت‌های عضو انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت در فهرست پشتیانی خرید و تامین کالای وزارت نفت هستند، بنابراین وقتی وزارت نفت فعالیت شرکتی را برای تولید کالا تایید کرد، دیگر نمی‌توان این بهانه را پذیرفت که کالا بی‌کیفیت یا غیراستاندارد است.

انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت بزرگترین انجمن صنفی این صنعت است و تفاهمنامه‌ها و قراردادهای این انجمن با کارفرمایان داخلی بر تایید و پذیریش فعالیت‌های تولیدکنندگان داخلی دلالت دارد.

ما بخش عظیمی از قطعات مورد نیاز این صنعت را تامین می‌کنیم و به نظر من کسانی که این موضوعات را مطرح می‌کند، دنبال بهر‌ه‌برداری‌های شخصی هستند.

اما حوادثی که در چندماه اخیر رخ داده گویای چیز دیگری است. به‌طور مثال گفته شده دلیل حادثه پالایشگاه شازند اراک و کشته‌ شدن برخی کارگران، نقص‌ تجهیزات آن بوده است.

متأسفانه بسیاری از کالاها در مکان‌‌ها و وضع نامناسب نگهداری و به‌ طور غیر استاندارد نصب می‌شوند. هرکالایی شرایط ویژه و خاصی برای نگهداری دارد. از طرفی وقتی کارفرما کالا را از سازنده خریداری و خود اقدام به‌ نصب قطعه می‌کند، مقصر حادثه سازنده آن نیست.

معمولا کارفرما قطعات را خریداری و در انبارهای خود در وضع نامناسب آب و هوایی نگهداری و بعد از گذشت چند ماه برای نصب قطعه اقدام می‌کند، بعد هم مدعی می‌شود که قطعه مورد نظر زنگ‌زده یا خراب شده و به همین دلیل از سازنده گله می‌کند، در حالی که قطعه پس از تحویل باید توسط متصدیان ذی‌ربط نصب شود تا کالای فروخته شده، ضمانت شود.

البته دوران این گونه اعتراض‌ها و بهانه‌جویی‌ها به‌پایان رسیده است و مطرح کردن مطالب غیرکارشناسی دیگر جایی در صنعت نفت ندارد. این موارد تنها برای سرپوش گذاشتن بر کاستی‌ها و نبود اعتبار برای خرید از تولیدکنندگان داخلی است.

مصرف کنندگان در انتخاب نوع داخلی یا خارجی تجهیزات مختارند؟

طبق تفاهم‌نامه‌ای که ما با وزارت صنعت، معدن و تجارت امضا کرده‌ایم، شرکت‌ها موظف به‌ خرید کالای ایرانی هستند و در صورتی که قطعه مورد نظر در کشور نباشد، می‌توانند با اخذ مجوز آن را از دیگر کشورها تامین کنند. با این حال شرکت‌های دولتی از واردات کالای خارجی مرتبط با صنعت نفت منع شده‌اند و در صورتی که این تخلف صورت گیرد، این شرکت‌ها باید دو برابر تعرفه واردات را به گمرک بپردازند.

شرکت‌های دولتی می‌توانند از معافیت‌های گمرکی استفاده کنند و به‌ همین دلیل با گمرک مکاتباتی را برای بهره‌مندی از معافیت تعرفه‌ای انجام می‌دهند. در رویه جدید،‌ گمرک بدون اطلاع شرکت مزبور از وزارت صنعت در خصوص قطعه مورد نظر استعلام می‌گیرد و در صورت بلامانع بودن، با درخواست شرکت‌ها موافقت می‌کند.

قانون تمام نهادهای دولتی و وابسته به‌ دولت را مکلف کرده است که اگر کالایی در داخل تولید می‌شود، حق واردات آن کالا را نداشته باشند، از این جهت محدودیت بسیار مناسبی در زمینه واردات وجود دارد.

پس قطعات خارجی چگونه وارد کشور می‌شوند؟

واردات کالاهای خارجی توسط پیمانکارهایی انجام می‌شود که با شرکت‌های دولتی قرار دارند. در واقع این شرکت‌ها با این کار قانون را دور می‌زنند.

شما برای جذب ترغیب کارفرمایان داخلی در خرید تجهیزات ساخت داخل چه راهکارهایی را در نظر گرفته‌اید؟

ما در سه مؤلفه فعالیت‌های مناسبی را انجام داده‌ایم. مؤلفه اول کیفیت قطعات داخل است که بر اساس استاندارهای بین‌المللی تولید می‌شود، زیرا این فن‌آوری متعلق به ما نیست و در این زمینه استاندارد خاصی نداریم، در نتیجه استانداردهای موردنظر در این زمینه را ما از مبادی اصلی این تکنولوژی دریافت می‌کنیم.

این استانداردها هم توسط وزارت نفت تایید شده است و از این جهت این قطعات دارای استاندارهای لازم است.

کالاهای مورد استفاده در صنعت نفت حساس‌اند و برای همین باید دقیق ساخته شوند، بنابراین طبق قراردادها نماینده کارفرما از ابتدا تا انتهای روند تولید می‌تواند بر تولید قطعات نظارت داشته باشد و در صورت مشاهده ایراد یا اشکال آن را گزارش کند.

از سوی دیگر قطعات پس از تولید توسط پژوهشگاه صنعت نفت مورد ارزیابی نهایی قرار می‌گیرند و پس از تولید نهایی، گواهینامه تایید تولید قطعات صادر می‌شود. حتی بر اساس قرارداد موجود، شرکت‌ها می‌توانند کالای مورد نظر را در دیگر آزمایشگاه‌ها تست کنند و از بابت کیفیت مطمئن شوند.

گاهی درباره قیمت کالاهای ایرانی هم چانه‌زنی می‌شود. قطعات ایرانی نسبت به نمونه خارجی چقدر تفاوت قیمتی دارند؟

برخی خریداران مدعی بودند قیمت کالای ایرانی از نمونه خارجی گران‌تر است، از این‌رو در جلسه‌ای که با این شرکت‌ها برگزار شد، مشخص شد قیمت‌ کالاهای خارجی بدون محاسبه هزینه حمل‌ونقل، بیمه و بسته‌بندی اعلام می‌شد.

بر همین اساس بخش‌نامه‌ای تدوین شد که بر اساس آن قیمت کالاها در تمام مناقصات با قیمت ارز آزاد، هزینه حمل و نقل، بسته‌بندی، حقوق، عوارض، بیمه و تحویل درب کارخانه محاسبه شود. این بخشنامه در مهر ماه سال گذشته با عنوان یکسان‌سازی قراردادهای نفتی صادر شد و قیمت کالاهای ایرانی 10 تا 40 درصد کمتر از نمونه‌های خارجی شد.

در تولید قطعات با مشکلاتی مواجهید؟

مهم‌ترین مشکل ما به سیستم پیچیده اداری مربوط است. شرکت‌ها پس از تایید مناقصات و عقد قرارداد با شرکت‌ تولیدکننده از آنها تقاضای ضمانت‌نامه حسن انجام کار و چند ضمانت‌نامه دیگر می‌کنند.

دریافت هرکدام از این ضمانت‌نامه‌ها هم هزینه و هم وثیقه نیاز دارد. با این حال تولیدکننده ضمانت‌نامه‌ها را تامین می‌کند و تحویل کارفرما می‌دهد، اما پیش‌پرداخت تولیدکننده پرداخت نمی‌شود و بعد از گذشت چند ماه، کارفرما بعد مدعی می‌شود که قعطه به‌ موقع تحویل نشده است.

در قراردادهای بین‌المللی هم به همین شکل قراردادها منعقد می‌شود؟

خیر. قطعه‌ساز خارجی نه ضمانت‌نامه می‌دهد و نه نسیه کار می‌کند، بلکه پول را به صورت کامل دریافت می‌کند و سپس قطعه را تحویل می‌دهد.

چند شرکت زیرمجموعه شما هستند و در کدام استان‌ها فعالیت می‌کنند؟

ما بیش از 700 شرکت داریم که 650 شرکت در 12 استان کشور، بیش از یک میلیون و 200 هزار قطعه را در سال تولید می‌کنند. کارخانه‌های سازنده ما در استان تهران، مرکزی، اصفهان، خوزستان، خراسان، آذربایجان شرقی، اردبیل و کرمان فعال هستند که به طور مستقیم 60 هزار و به طور غیرمستقیم 500 هزار شغل ایجاد کرده‌اند.

گفته می‌شود برخی قطعات ظاهرا داخلی در چین تولید و در داخل کشور مونتاژ می‌شوند؟ این ادعا درست است؟

صنعت نفت تکینیک غرب است و شرقی نیست، اما کشور چین نیز در این زمینه فعال است و ما پس از تحریم‌ها مجبور شدیم بخشی از قطعاتی را که برای شرکت‌های شل و بریتیش پترولیوم تولید می‌شود، از آنها خریداری کنیم. البته این تنها 5 درصد قطعات را شامل می‌شود و مابقی در داخل تولید شده است.

قطعات گروه‌های ماشین‌های دوار 45 تا 55 درصد، شیرآلات 95 درصد، شیرآلات کنترلی 80 درصد، قطعات اتوماسیون 75 درصد، تجهیزات برق تقریبا 100 درصد، ابزار دقیق بالای 80 درصد، تجهیزات درون‌چاهی و سرچاهی بالای 60 درصد، تجهیزات شیمیایی (کاتالیست‌ها) 80 درصد، تجهیزات آتش نشانی تقریبا 100 درصد، تجهیزات ثابت (مخازن) 100 درصد و اتصالات 100 درصد در داخل کشور تولید می‌شود. در واقع می‌توان گفت میانگین وزنی تولید داخل کشور بیش از 70 درصد است.

*کالاهای تولید داخل چند سال ضمانت دارند؟

گواهی ضمانت‌نامه کالاها بین 1 تا 5 سال است که در قطعات بزرگ به بیش از 5 سال هم می‌رسد. البته شرایط ضمانت‌نامه‌ها بر اساس جغرافیا و نقاط مورد استفاده، متغیر است.

شما دکل حفاری هم می‌سازید؟

ما می‌توانیم بالای 60 درصد قطعات یک دکل حفاری را تامین کنیم.

در زمینه تجهیزات اکتشاف هم فعال هستید؟

خیر، چون این کار پرهزینه و سرمایه‌بر است و ابزار ما در این بخش ناقص است. ما تمرکزمان را روی داشته‌هایمان گذاشته‌ایم تا آنها را توسعه دهیم. ما توانسته‌ایم از سهم 20 درصدی مشارکت در پروژه پارس جنوبی در فازهای ابتدایی هم‌ اکنون به سهم بالای 60 درصد برسیم.

سرمایه فعالیت‌های خود را از بانک تامین می‌کنید؟

متاسفانه در 5 سال اخیر بزرگترین مشکل ما دریافت اعتبار از بانک‌ها بوده است. متاسفانه سیستم بانکی بر بخش تسهیلات خود قفل بزرگی زده است و ما را با چالش مواجه کرده‌اند.

بانک‌ها برای تسهیلات خود سود 30 درصدی مطالبه می‌کنند که پرداخت آن برای ما بسیار مشکل است. مگر ما چقدر سود می‌کنیم که هم هزینه‌های خود را تامین کنیم و هم سود بانکی را بپردازیم؟

ما گفته‌ایم اگر بانک‌ها 15 درصد از ما سود بگیرند، می‌توانیم در این بخش فعالیت‌های خود را توسعه دهیم. واقعا در کجای دنیا از تولیدکننده بیش از نرخ تورم بهره‌ بانکی دریافت می‌کنند؟ متاسفانه بانکداری در ایران بنگاهداری است و تا زمانی که این سیستم اصلاح نشود، نمی‌توان از تولید داخلی سخن گفت.

گفت‌وگو از محمود دانش‌آموز