وظایف دانشگاه آزاد اسلامی در قبال دانشجویان

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا : تصور عمومی این است که یک دانشگاه، فهرست مشخصی از وظایف آموزشی، پژوهشی و خدماتی را در قبال دانشجویان خود به عهده دارد، اما این وظایف در رویکردهای تجربه شده مختلف و از نظر مصادیق، تفاوت ماهوی دارند. به عبارت دیگر، دانشگاه‌ اسلامی - ایرانی، با نیازهای متفاوت و همچنین دانشجویانی با دغدغه‌های متفاوت مواجه است و بنابراین، تدارک دانشجویان توانمند برای حضور موثر با رویکرد خاص دینی، مستلزم بازتعریف وظایف است.

در رجعت به بیانات رهبر معظم انقلاب، به عنوان رأس سیاست‌گذاری کلان کشور، در خصوص وظایف دانشگاه در قبال دانشجویان، فهرست گسترده‌ای از وظایف را شاهد هستیم. با ترکیب محورهای گسترده ذکر شده در بیانات، می‌توان دو محور اصلی «نواندیشى علمى» و «خودسازی فکری و اخلاقی» را به عنوان هسته‌های اصلی بحث، مورد اشاره قرار داد. به تعبیر دیگر، این دو محور، در حکم دو بال الزامی برای عزیمت دانشجو به سمت «آرمان‌ها»یی است که تعالی جامعه را تضمین می‌کند. چنانچه این سه وظیفه عمومی دانشگاه‌های کشور را با مأموریت ملی و منطقه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی در همراستایی با هویت ملی و منطقه‌ای ایران اسلامی، پیوند بزنیم، وظایف دانشگاه آزاد اسلامی در قبال دانشجویان، تدارک امکانات و شرایطی است که به تربیت انسان متخصص و اخلاق‌گرا به عنوان رهبران فکری و مدیران آینده در سطح ملی و منطقه‌ای منجر شود.

در خصوص محور نخست، نواندیشی علمی مستلزم تقویت نگرش‌های علمی جدید و همچنین زیرساخت‌های متناسب با این وظیفه است. در این محور، «تقویت روح نوآوری علمی»، «گسترش جنبش نرم‌افزاری» و «تأمین نشاط علمی» سه مأموریت اصلی است که در بیانات رهبر معظم انقلاب مستمراً اشاره شده است. همچنین، این حرکت‌ها مستلزم نوعی نگاه عدالت‌محور به حوزه‌های مختلف علمی نیز می‌باشد. ترکیب عدالت علمی و نوآوری به بهترین شکل در این بیان رهبر انقلاب متجلی است که: «دانشگاه باید بتواند یک جنبش نرم‏ افزارى همه‏ جانبه و عمیق در اختیار این کشور و این ملت بگذارد تا کسانى که اهل کار و تلاش هستند، با پیشنهادها و با قالب‌ها و نوآوری‌هاى علمىِ خودى بتوانند بناى حقیقى یک جامعه آباد و عادلانه مبتنى بر تفکّرات و ارزش‌هاى اسلامى را بالا ببرند».

باید توجه داشت که تقویت روح نوآوری و به عمل درآوردن دانش، یک وظیفه مقطعی در طول حیاتِ دانشجویی فرد نیست و بنابراین ایجاد یا تشدید روحیه یادگیری مادام‌العمر در دانشجویان یکی از وظایف اصلی در این مسیر است. شرایط در حال تغییرات سریع، نهادهای علمی را به پرهیز از زمانمند دیدن دوره‌های آموزشی تشویق می‌کند. در تضاد با دانشگاه سنتی گذشته که صرفاً مسئولیت آموزش دوره‌ای دانشجویان را داشت، دانشگاه امروز مرجع یادگیری و تقویت روحیه نوآوری مادام‌العمر است. این وظیفه اولاً مستلزم تغییر نگرش از دانشگاه فارغ‌التحصیلی به دانشگاه تعاملی است و ثانیاً مستلزم تدارک زیرساخت‌های ویژه است. در این رویکرد جدید، هر فارغ‌التحصیل، نماینده موثر و مهم دانشگاه در جامعه تلقی می‌شود و بنابراین از حقوق سازمانی تعریف شده‌ای برخوردار است. ایجاد همبستگی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، تقویت تعامل فارغ‌التحصیلان با دانشجویان از طریق استمرار گسترده‌ترین حق دسترسی ممکن به منابع علمی و در اختیار گذاشتن فضای ایمیل دانشگاهی از جمله تمهیدات زیرساختی ضروری برای توسعه و تقویت این تعامل است. این وظیفه، همچنین عایدات بسیاری برای دانشگاه به ارمغان می‌آورد که پویایی علمی، یکی از مهمترین آنها است.

در محور دوم، جوانب و زیرمجموعه‌های خودسازی فکری و اخلاقی را می‌توان در دو بخشِ اعتلای اخلاق و دین در دانشجویان و توسعه دانش سیاسی آنان دسته‌بندی کرد. در دسته نخست، محورهای «اعتلاطلبی»، «اصولی بودن»، «رو به مردم بودن»، «تعالی‌گرایی»، «انقلابی مسئول و متعهد بودن»، «بسیج اخلاقی»، «ایمان آگاهانه داشتن» و «تهذیب اخلاق داشتن» مستقیماً و مستمراً مورد اشاره رهبر معظم انقلاب است. این رویکرد، از جمله در این بیان ایشان بارز است که: «اکنون دانشگاه به تلاش براى پیشرفت علمى و رشد فکرى و نورانیت معنوى روزافزون بیش از همیشه نیازمند است». همچنین در دسته دوم، «بسیج سیاسی»، «فهم سیاسی داشتن»، «توانایی ایجاد روابط حسنه با هر سلیقه»، «تحلیل سیاسی داشتن» و «از نظر سیاسی، فعال بودن» محورهای مورد اشاره ایشان است. یکی از کامل‌ترین گزاره‌های همراستا با بحث دانش سیاسی، این قول است که: «دانشجو باید صاحب فهم سیاسى، قادر بر تحلیل سیاسى، قادر بر شناخت انگیزه‏ها و جریان‏هاى سیاسى، و صاحب شناخت از اوضاع سیاسى کشور و جهان - نه فقط کشور - باشد. دانشجو اگر قدرت تحلیل سیاسى نداشته باشد، فریب مى‌خورد و فریب خوردن دانشجو، درد بزرگى است که تحمّلش خیلى سخت است».

نکته حیاتی و حساس در تجزیه و تحلیل وظایف دانشگاه در قبال دانشجویان این است که دو محور وظایف ذکر شده را بایستی در یک مجموعه واحد مورد سیاست‌گذاری قرار داد، چرا که تفکیک آنها به مسئولیت‌ها یا وظایفی مجزا، هم‌افزایی لازم برای تأمین هویت منحصر به فرد دانشگاه اسلامی – ایرانی را مخدوش می‌سازد. به عبارت دیگر، هدفِ نواندیشی علمی در دانشگاه اسلامی – ایرانی، همانی است که خودسازی فکری و اخلاقی در صدد تحقق آن است. این اهداف، بیش از همه، به تأمین استقلال و عزت افراد و جامعه منجر خواهد شد و در نهایت تأمین کننده هویتی است که مبنای تشخص و تمایزِ نهاد علمی و شخصیت علمیِ جامعه اسلامی است چرا که هدف تعریف وظایف فوق، تأمین و تقویت هویت متکی به نفس و توانمند دانشجویان و همچنین هویت منسجم و مقتدر دانشگاه آزاد اسلامی، است که در پیگیری دو محور وظایف ویژه فوق‌الذکر لحاظ شده است.

دانشگاه آزاد اسلامی، به دلیل جامعیتِ علمی و گستردگی منابع انسانی، قابلیت‌های زیرساختی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری (یا بدنه فکری) ضروری برای تقویت روحیه نوآوری مادام‌العمر، تبدیل دانش به محصول، پشتیبانی از خودسازی اخلاقی و در نهایت تأمین بلوغ سیاسی دانشجویان را دارد، اما اینکه آیا این قابلیت‌ها و زیرساخت‌ها، در مسیر تأمین وظایف دوگانه فوق‌الذکر در حداکثر توان و ظرفیت به خدمت گرفته شده است یا خیر، بازاندیشی کرد. ممکن است راهکار اصلی را در اصلاح نگرش عمومی نسبت به چیستی دانشگاه و تعریف وظایف آن مبتنی بر دو محور فوق دانست. به این اعتبار، بهره‌گیری حداکثری و هدایت صحیح منابع گسترده موجود، وابسته به عامل مستقل «نگرش« است. برای رسیدن به هویتِ منسجم نوآور و اخلاق‌گرا، خودباوری عمومی در همه سطوح مدیریتی و آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی، ضرورت و اولویت دارد.
*مسئول امور رسانه‌های دانشگاه آزاد اسلامی