کتاب‌های درسی نیازمند تغییر است اما حساسیت جامعه مانع آن می‌شود

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، ریزعلی خواجوی معروف به دهقان فداکار در آبان سال 1340، در سن 32 سالگی شب‌هنگام در حالی که در کنار ریل قطار حرکت می‌کرد، متوجه مسدود شدن مسیر قطار به علت ریزش کوه شد. در آن هنگام برای نجات قطار و مسافران آن، پیراهن خود را به وسیله چراغ نفتی که در دست داشت آتش زد و به سمت قطار حرکت کرد و بدین ترتیب مانع وقوع حادثه دلخراش شد. داستان فداکاری ریزعلی به مدت 36 سال در کتاب فارسی سوم ابتدایی به دانش‌آموزان ارائه شد تا همگان متوجه فداکاری و جانفشانی او شوند. اما پس از گذشت این مدت و تغییر تکنولوژی، آگاهی مردم، سبک زندگی و ... مطرح کردن چنین موضوعاتی نیاز به بروز رسانی دارد، که گاه بروزرسانی‌ نیازمند حذف یک محتوا و یا افزودن محتوای جدید است.

ریز علی خواجوی مدت‌ها به دلیل عفونت ریه و دیابت دچار عارضه شده بود و متاسفانه در نهایت 11 اسفند امسال در بیمارستان جان خود را از دست داد. پس از انتشار خبر فوت «دهقان فداکار» انتقادهای بسیاری مبنی بر حذف داستان فداکاری وی در کتاب‌های درسی در فضای مجازی منتشر شد که بلافاصله سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کشور ضمن تکذیب عدم حذف داستان ریزعلی خواجوی اعلام کرد برخی افراد بدون اطلاع به تشویش اذهان عمومی می‌پردازند.

یدالله رهبری‌نژاد، معاون دفتر تالیف سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کشور در خصوص نیاز جامعه به بروزرسانی محتواهای کتاب‌های درسی و روش‌های آن به گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا پرداخت.

-آیا داستان فداکاری دهقان فداکار از کتاب‌های درسی حذف شده است؟

خیر، در صفحات 50 تا 52 کتاب فارسی پایه سوم ابتدایی درسی تحت عنوان «فداکاران» گنجانده شده است که در این درس به فداکاری افرادی هم‌چون ریزعلی خواجوی، شهید حسین فهمیده، سهام خیام و مرحوم حسن امیدزاده پرداخت شده است. در واقع می‌توان گفت دفتر تالیف کتاب‌های درسی تلاش کرده فداکاری افراد مختلف در زمان‌های متفاوت را برای دانش‌آموزان به تصویر بکشد تا کودکان متوجه شوند که فداکاری در جامعه ما از گذشته وجود داشته و تنها بر اساس شرایط و زمان نوع فداکاری تغییر کرده است.

-بروزرسانی کتاب‌های درسی بر اساس چه مبنایی انجام می‌شود؟

یکی از اصول برنامه‌ریزی درسی، اصل جریان و مداومت است. در واقع تمام برنامه‌های آموزشی و درسی باید براساس آخرین یافته‌های علوم، فنون، تکنولوژی و... به طور دائم ارزشیابی و بروزرسانی شود. بر این اساس دفتر تالیف کتاب‌های درسی برای بروزرسانی محتوای کتاب‌های درسی ابتدا نیازسنجی انجام می‌دهد. در حال حاضر نامه‌ای را با امضای وزیر آموزش‌و‌پرورش به تمام وزارتخانه‌ها ارسال کرده‌ایم تا موضوعات و مفاهیم دارای جنبه ملی را که مورد نیاز دانش‌آموزان است به ما اعلام کنند که خوشبختانه تعامل خوبی با وزارتخانه‌ها انجام شده است.

در نامه از وزارتخانه‌ها خواسته شده است موضوعات دارای جنبه ملی و قابلیت طرح در فضای آموزش رسمی را ارائه کنند. در واقع این اقدام یک نیازسنجی در سطح ملی است.

-آیا پس از درج مطالب فوق در کتاب‌های درسی اثربخشی آن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؟

پس از اجرای برنامه درسی دفتر تالیف نتایج حاصل را مورد ارزشیابی قرار می‌دهد. ارزشیابی نشان خواهد داد که پس از تدریس محتوا چه میزان از اهداف برنامه درسی محقق شده است.

-آیا بروزرسانی کتاب‌های درسی پاسخ تمام نیازهای جامعه را خواهد داد؟

در فرآیند بروزرسانی ممکن است محتوایی حذف و موضوعات جدیدی جایگزین شود و یا به محتوای قبلی با وضعیت جدید متناسب‌سازی شود. بروزرسانی ممکن است موجب ایجاد تغییراتی در تصاویر، اسامی، متون و ... شود که این تغییر شامل حذف و عنوان مساله‌ای متناسب با زمان می‌شود و گاه ممکن است بدون تغییر و صرفا با تغییر تصاویر همراه باشد.

-آیا تمام محتواهای کتاب‌های درسی امکان اعمال رویکردهای جدید را دارد؟

خیر،‌برای مثال داستان تصمیم کبری محتوایی است که به ما اجازه استفاده از رویکرد جدید را نمی‌دهد و در این صورت مجبور هستیم رویکرد جدید را متناسب با محتواهای جدید انتخاب و سازماندهی کنیم که متاسفانه گاه حساسیت جامعه به محتواهای آموزشی گذشته این اجازه را به ما نمی‌دهد.

-در حال حاضر جنس فداکاری‌ها بسیار متفاوت شده برای مثال طی سال‌های اخیر ما شاهد فداکاری مدافعان حرم، آتش‌نشانان و ... بوده‌ایم، بنابراین احساس می‌شود که شاید بهتر است دانش‌آموزان با سایر فداکاران نیز آشنا شوند که این امر نیازمند حذف داستان‌های قدمی و جایگزینی است، آیا حساسیت جامعه مانع این امر می‌شود؟

ما هر ساله شاهد فداکاری‌های بسیار آموزنده هستیم ولی ظرفیت محدود کتاب درسی امکان طرح تمام این موارد را در کتاب‌های درسی نمی‌دهد. اما در تلاش هستیم بر اساس ظرفیت‌های کتاب‌های درسی این داستان‌ها را در پایه‌های مختلف به دانش‌آموزان ارائه کنیم. باید توجه داشته باشیم جنس فداکاری‌ها متناسب با شرایط روز جامعه در حال تغییر است و درک برخی داستان‌ها امروزه برای دانش‌آموزان با توجه به امکانات موجود دشوار است پس ما نیازمند تغییر هستیم اما متاسفانه گاه حساسیت جامعه به برخی داستان‌ها و تصاویر مانع بروزرسانی‌ها می‌شود. به همین دلیل ما در برخی موارد به جای حذف، مطالب جدیدی را به محتوای قبلی اضافه و آن را به زبان دیگری به دانش‌آموزان ارائه می‌کنیم.

-انتقادهای جامعه و منتقدان تا چه میزان در تالیف کتاب‌های درسی تاثیر می‌گذارد؟

متاسفانه گاه انتقادهای صورت گرفته در سطح جامعه از منابع موثق انجام نمی‌شود و این امر اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند و به انگیزه دانش‌آموزان لطمه وارد می‌سازد. این در حالی است که افرادی که نقد دارند می‌توانند فایل‌های کتاب‌های درسی را از سایت دفتر تالیف تهیه و مطالعه کنند و سپس نقد منصفانه داشته باشند. برای مثال طی چند وقت اخیر هجمه‌های بسیاری در خصوص حذف داستان «دهقان فداکار» به دفتر تالیف کتاب‌های درسی انجام شده این در حالی است که این داستان هم‌چنان در کتاب‌های درسی به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود.

-برای گنجاندن مفاهیمی هم‌چون فداکاری در کتاب‌های درسی چه ملاک‌های در نظر گرفته شده است؟

داستان‌هایی که دارای ارزش اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و ... باشند در اولویت قرار دارد. در این راستا ما بیش از 20 عنوان از مفاهیم که قابلیت درج در کتاب‌های درسی دارد را آماده کرده‌ایم تا پس از ارزیابی در کتاب‌های درسی درج شود البته باید به ظرفیت‌های کتاب‌های درسی نیز توجه شود. برای مثال ما در تلاش هستیم تا داستان «شهید حججی» را در کتاب پایه دوازدهم بگنجانیم تا دانش‌آموزان با فداکاری‌ها، گذشت و ایثار مردمان امروز جامعه آشنا شوند.

-آیا برای آموزش مسائل فداکارانه نیاز است طی سالیان طولانی داستان‌هایی هم‌چون دهقان فداکار، شهید حسین فهمیده و ... در کتاب‌های درسی مطرح شود؟

خیر، نمی‌توانیم برای این مساله زمان تعیین کرد اما باید مردم دقت داشته باشند روزگاری دانش‌آموزان نیاز به آشنایی با شهید حسین فهمیده داشتند و امروز نیاز به‌ شناخت شهید حججی هم وجود دارد. ضمن اینکه خانواده‌ها می‌توانند برای عدم به فراموشی سپردن اساتیر، مشاهیر و ... فرزاندانشان را به مطالعه کتاب‌های غیردرسی نیز تشویق کنند زیرا مطرح سازی تمام این مسائل در کتاب‌های درسی امکانپذیر نیست.