جاذبه‌های گردشگری استان سمنان؛ چشمه‌علی
هرگاه نام چشمه‌علی شنیده می‌شود، ابتدا این سؤال به ذهن متبادر می‌شود که کدام چشمه‌علی؟ چراکه ناخودآگاه نام چندین چشمه که در اقصی نقاط کشور به همین این نام شناخته شده است در ذهن تداعی می‌شود: چشمه‌علی شهرری، چشمه‌علی آوج، چشمه‌علی دهاقان، چشمه‌علی لردگان، چشمه‌علی کایدان، چشمه‌علی خرو، چشمه‌علی بروجن، چشمه‌علی دامغان و...
در میان تمامی چشمه‌های هم نام، چشمه‌علی دامغان از معروف‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود. نام و آوازه این چشمه که در جلسه هیأت وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶، به استناد ماده ۸ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری ملی تعیین شده است، فراتر از منطقه، در سطح ملی گردشگری مطرح است.
درباره‌ی این چشمه روایت‌های مختلفی در میان مردم بومی رواج دارد. ازجمله اینکه بنا به نوشته مورخین نام اصلی آن «علی بولاغ» است و اینکه به وجود آمدن این چشمه را حاصل کوبیدن سم اسب حضرت علی علیه‌السلام (دلدل) به زمین می‌دانند و ازاین‌رو نام این چشمه را چشمه‌علی نامیده‌اند.
ویژگی‌های خاص اقلیمی و محیط سرسبز و باصفای چشمه‌علی باعث شده است تا از زمان‌های قدیم این منطقه و چشمه‌ی آن مورد توجه مردم و حتی حاکمان قرار گیرد. این چشمه درعین‌حال که در مسیر جاذبه‌های گردشگری همچون باداب سورت(فاصله 75 کیلومتر) و دریاچه الندان(91 کیلومتر) و سد شهید شاه‌چراغی(21 کیلومتر) قرار دارد، یکی از مهم‌ترین تفریحگاه و تفرج‌گاه‌های شهر دامغان هم به‌حساب می‌آید.
مجموعه چشمه‌علی در واقع فضایی برای تفریح تابستانی پادشاهان قاجار بوده است. در زمان فتحعلی شاه در آن یک مسجد و یک عمارت ساخته شده است. بنای فتحعلی شاهی در میان رودخانه و وسط مجموعه‌ی تفریحی چشمه‌علی قرار گرفته و جلوه زیبایی به آن داده است. این بنا از دو قسمت تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراول‌خانه که بنایی خشتی و معماری صفوی دارد و در زمان آقا محمدخان قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته و قسمت دوم، بنایی آجری است که درون آب ساخته شده و پایه‌ای سنگی دارد. این ساختمان به فاصله قریب پانصد متر از تپه‌های آبده، در دو طبقه و دارای ایوان محصور در آب که درسمت شمالی مجموعه و داخل استخر قرار دارد. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشیند دو طرف را می‌بیند. چشمه‌علی دارای دو استخراست که یکی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاهی قرار دارد. قسمت اعظم آب این چشمه که از مجموعه چشمه‌هایی که کف استخر غربی و پای چنار قدیمی وجود دارد تامین می‌شود از استخر شمالی خارج می‌شود.
مجموعه چشمه‌علی از زیر حوضه کویر حاج علی‌قلی و بخشی از زیر حوضه کویر مرکزی ایران با مختصات جغرافیایی(طول=54.08 و عرض=36.27 ) در حدود 33کیلومتری شمال شهر تاریخی دامغان، بین روستای آستانه وکلاته رودبار، در مسیر جاده دامغان-کیاسر-ساری و در ارتفاع حدود 1517 متراز سطح دریا واقع است. حوضه آبگیر و جنس زمین‌شناسی چشمه، عمدتا از آهک‌های ضخیم لایه، تا توده‌ای سازند لار و آهک‌های نازک لایه و آهک‌های مارنی سازند دلیچای تشکیل شده است.
چشمه‌علی در اقتصاد شهرستان دامغان در بخش‌های کشاورزی مانند زراعت، باغداری و پرورش آبزیان، جذب توریسم و تأثیر آن در میکرواقلیم و ذخایر آبی منطقه با توجه به شرایط خشک و قرارگیری در کنار کویر نقش عمده‌ای داشته و دارد.
آب جوشان چشمه‌علی در مسیر رودخانه به سمت پایین از شمال به جنوب و شهر دامغان سرازیر می‌شود. منبع عمده تامین آب رودخانه از محل چشمه‌علی با دبی میانگین 700 لیتردرثانیه است. دره رودخانه‌ای، به دلیل وجود آب چشمه، مشجر و دارای باغات میوه است. همین مسئله باعث ایجاد پدیده خانه دوم و ویلایی جهت خوش‌نشین‌ها و به تبع آن اقبال عمومی تعدادی از شهروندان دامغانی جهت داشتن باغ، باغچه و ویلا در حریم آن شده است.
در ادامه مسیر در محل ورود به دشت دامغان و کویر حاج علی‌قلی، آب‌های جاری به‌طور مستقیم با املاح ترکیب و گسترش سنگ کف مارنی در دشت‌سر و پلایا را باعث شده که عامل اصلی تخریب کیفیت آب شده است. درکنار هم دیدن این مناظر این نکته را تایید می‌کند که هر جا آب هست آبادانی هم وجود دارد ولی باید با مدیریت صحیح در حفظ کیفیت و کمیت آن برنامه ریزی شده تا بهترین راندمان از آن به دست آید.
به مسافرین جاده مشهد-تهران توصیه می‌شود که در صورت داشتن انگیزه گردشگری می‌توانید پس از رسیدن به دامغان به سمت شمال شهر و در مسیر چشمه‌علی قرار گیرید. این مسیر از طریق فولاد محله و شهمیرزاد به فاصله 140 کیلومتر به شهر سمنان در مرکز استان می‌رسد و از آنجا مجددا در مسیر جاده اصلی تهران قرار می‌گیرد. چنانچه از سمنان قصد سفر از این مسیر را داشته باشید با قرارگیری در جاده مهدی‌شهر و پس از آن شهمیرزاد و سپس در مسیر کیاسر و ساری به فولاد محله می‌رسید. پس از عبور از فولاد محله به دوراهی دامغان-کیاسر می‌رسید. از اینجا به سمت راست در مسیر چشمه‌علی قرار خواهید گرفت که از دوراهی مذکور به فاصله حدود 5 کیلومتر جاده تویه دوار(دهستانی شامل چندین روستا بنام‌های دروار، قوشه، صح، تویه، دشتبو، دهخدا، سرتنگه) نیز از آن منشعب می‌شود. طول این مسیر تا دامغان حدود 55 کیلومتر است که پس از طی طریق حدود 20 کیلومتر به چشمه‌علی خواهید رسید.
از چشمه‌علی، جاده دیباج نیز جدا می‌شود که به سمت استان گلستان ادامه می‌یابد. این تقاطع، محل اتصال دامغانرود است که از ارتفاعات دیباج سرچشمه گرفته و در محل آستانه به چشمه‌علی می‌رسد.. در سر راه دیباج و تقاطع چشمه‌علی، مرکز خدمات هلال‌احمر جهت خدمات‌دهی بهداشتی و امدادی مستقر است. پس از اُتراق در چشمه‌علی که امکانات همچون محوطه محصور ،آلاچیق، مغازه ، سرویس بهداشتی و استراحتگاه برای بیتوته دارد، می‌توانید از سفر در جاده به سمت مازندران یا سمنان و حتی دامغان که حد واسط دو اکوسیستم خشک و بیابانی و اکوسیستم معتدل خزری است و بیشتر شکل و شمایل مناطق نیمه‌خشک و نیمه کوهستانی را دارد لذت ببرید.
*سعید کامیابی جغرافی‌دان و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان
انتهای پیام/
