هادی حسینی‌نژاد
چرا ارشاد همچنان از ناشران دولتی کتاب می‌خرد؟
انتظار اهالی نشر و کتاب، همواره این بوده که «هیأت انتخاب و خرید کتاب» بودجه مربوطه را صرفا صرف خرید کتاب از ناشران خصوصی و غیروابسته کند اما این انتظار، هرگز و در هیچ دور‌ه‌ای محقق نشد، به طوری که نام ناشران دولتی و وابسته، هر بار در لیست کتاب‌های خریداری شده از سوی ارشاد، به کرات دیده شده است.
خرید حمایتی کتاب از سوی ارشاد، ماجرایی است که در دوره‌های مختلف همیشه چالش‌ها و انتقادهای مختلفی را به همراه داشته و با وجود اعلام نظر‌های موکد از سوی مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شخص معاون امور فرهنگی ارشاد در دولت‌های قبلی و کنونی، همچنان روندی ثابت و را طی می‌کند و خبرچندانی از اصلاح آن نیست.
نیم‌نگاهی به آغاز خرید حمایتی کتاب
ماجرا، برمی‌گردد به دوران معاونت محسن پرویز که پس از گسترش فساد‌ها و سوءاستفاده از تخصیص کاغذ سوبسید‌دار به ناشران، تصمیم به برداشته شدن یارانه کاغذ گرفته شد. این تصمیم که از هر منظر تصمیم مثبتی بود، با تصمیم دیگری متعاقب شد که همانا تزریق بودجه حاصل از حذف یارانه کاغذ به بدنه نشر با رویکرد تشویقی و حمایتی بود؛ آنچنانکه آیین‌نامه «نحوه تشویق، چاپ و حمایت از انتشار کتب مناسب» در تاریخ 84/12/1 مصوب شد.
بنا به سیاست‌گذاری‌های صورت گرفته، مقرر شد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با عهده‌داری معاونت امورفرهنگی، شورایی را تحت عنوان «هیأت انتخاب و خرید کتاب» تشکیل داده و کارشناسان عضو این شورا،نسبت به ارزیابی کتاب‌های ارزشمند و مناسب جهت خرید حمایتی اقدام کنند.
بودجه‌هایی که از این جیب به آن جیب می‌روند
یکی از مهمترین نکات در این رویه که هدفش از آغاز حمایت از بدنه نشر کشور بوده، آن است که پروسه خرید کتاب، تنها از ناشران خصوصی و غیر دولتی صورت بگیرد! منطق پشت این تصمیم نیز آن است که ناشران دولتی و یا وابسته به نهادها و سازمان‌های دولتی، دارای ردیف‌های بودجه دولتی بوده و لذا نیازی به خرید حمایتی کتاب ندارند. مضاف بر اینکه مطابق با اصل 44 قانون اساسی، دولت نباید با حمایت از سازمان‌ها و نهادهای خود، وارد رقابت با بخش خصوصی شود؛ بلکه باید با حمایت از بخش خصوصی، درصدد تقویت آن و حتی واگذاری اختیارات خود به موسسات و سازمان‌های خصوصی برآید.
طبیعتا انتظار اهالی نشر و کتاب از این توضیحات مشخص و صریح، این بوده که «هیأت انتخاب و خرید کتاب» بودجه مربوطه را صرفا صرف خرید کتاب از ناشران خصوصی و غیروابسته کند اما این انتظار، هرگز و در هیچ دور‌ه‌ای محقق نشد، به طوری که نام ناشران دولتی و وابسته، هر بار در لیست کتاب‌های خریداری شده از سوی ارشاد، به کرات دیده شده است، روندی که مصداق روشنی‌است از ضرب‌المثل «از این جیب به آن جیب» شدن بودجه‌های دولتی.
به ما گفته‌اند «دولتی نیستیم!»
چنانچه گفته شد، نام ناشران دولتی و وابسته، در دوره‌های مختلف در لیست خریدهای حمایتی وجود داشته است، ناشرانی همچون سوره مهر، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، اطلاعات، کیهان، دانشکده صدا وسیما، دانشگاه امام صادق(ع) و… جهاد دانشگاهی، سازمان بسیج، نشر شهر وابسته به شهرداری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، موسسه خبرگزاری فارس، تکا(وابسته به موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران)، ستاد اقامه نماز، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، همشهری و…
معاونان امور فرهنگی ارشاد نیز در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره این تناقض آشکار، اظهارات جالب توجهی داشته‌اند، اظهاراتی که بعضا لبخند هم به لب‌ها می‌آورد. مثلا علی اسماعیلی (معاون اسبق امور فرهنگی ارشاد) در پاسخ به این مساله گفته بود: «آنچه برای ما ملاک است، نوع مجوزی است که (دولتی یا خصوصی) ناشر در اختیار دارد. البته در مرحله‌ای که حواله‌ی خرید کتاب به ناشران تحویل می‌شود، آن‌ها در فرمی مخصوص، به شکل کتبی متعهد می‌شوند که کارمند دولت نیستند! بنابراین صحت و سقم این تعهدات، مساله‌ی دیگری است. اما در مجموع، اولویت ما خرید کتاب از ناشران بخش خصوصی و حمایت از جریان نشر در کشور است.»
رقابت بخش دولتی با بخش خصوصی باید حذف شود!
سیدعباس صالحی، معاون امور فرهنگی در دولت تدبیر و امید نیز از بدو آغاز به کار، همچون مدیران سلف خود بر خرید از ناشران خصوصی و جلوگیری از خرید کتاب از ناشران دولتی تاکید کرد. او در نخستین نشست خبری خود در مورد تنظیم و توزیع حمایت‌های ارشاد به صورت برابر و متوازن میان ناشر‌ها، خصوصا در شیوه خریدهای حمایتی کتاب که از محل حذف یارانه کاغذ میسر شده است؛ گفت: «شفافیت در شیوه و نوع خرید‌ها و خرید از ناشران مستقل و غیردولتی به صورت عادلانه و عام برای ما شرط است و همچنین معتقدیم باید در بخش‌های مختلف ارشاد شفاف‌سازی شود؛ به گونه‌ای که ما باید در اتاق‌های شیشه‌ای کار کنیم زیرا پشت دیوارهای ضخیم و به دور انظار میل به رانت‌خواری و سلیقه‌گرایی به وجود می‌آید.»
او همچنین در نشست اهالی و تشکل‌های نشر که 28 آبان‌ماه 92 برگزار شد، با اشاره به همین موضوع اظهار کرد: «... لازم به توضیح است که رقابت بخش دولتی با بخش خصوصی باید حذف شود. به عبارت دیگر دولت نباید رقیب بخش خصوصی باشد زیرا اصل ۴۴ قانون اساسی شامل حوزه فرهنگ و نشر نیز می‌شود. شفافیت و عدالت در خرید کتاب از ناشران و جلوگیری از رانت‌خواری‌ها و باندبازی‌ها، پاسخگویی شفاف همراه با تعامل با ناشران و مؤلفان، بازخوانی جدی روند ممیزی کتاب، اصلاح قانون، تسریع در اعطای مجوز و توجه به حوزه‌های جدید نشر به ویژه نشر الکترونیک از سایر دغدغه‌های مدیریتی ما در معاونت امور فرهنگی به شمار می‌آید.»
تکرار نام ناشران دولتی در لیست خریدهای حمایتی
اگر به آخرین لیست‌های منتشر شده از کتاب‌های خریداری شده توسط ارشاد نگاهی بیاندازیم (صورت‌جلسه‌های 529 و 530 تا تاریخ 31/1/94) همچنان با نام ناشران دولتی مواجه هستیم و این نشان می‌دهد باوجود اظهار نظرها و جهت‌گیری‌های صورت گرفته، این رویه اصلاح شدنی نیست.
نام برخی از ناشران دولتی و وابسته در آخرین لیست منتشر شده عبارتند از: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص) (وابسته به جامعة المصطفی(ص) العالمیة)، ستارگان درخشان (وابسته به مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس)، خانه کتاب ایران، سروش، سوره مهر، بوستان کتاب، همشهری و ....
ناشران دولتی چرا کتاب اهدا نمی‌کنند؟
در پایان این گزارش، تاکید بر چند نکته لازم است. نخست اینکه رویکرد حذف حمایت از ناشران دولتی، قطعا به این معنا نیست که کتاب‌های منتشرشده از سوی این ناشران از سطح قابل قبول برخوردار نبوده و یا نیازی به حضور آن‌ها در کتاب‌خانه‌های عمومی سراسر کشور نیست! تنها مساله موجود در این حوزه آن است که ناشران مذکور به دلیل بهره‌مندی از بودجه‌های دولتی، اولا نیازی به حمایت ندارند و ثانیا خریداری کتاب از آن‌ها که به منزله معامله‌ای است که هم خریدار و هم فروشنده هر دو دولت هستند، مغایر با هدف اصلی از فرایند خریدهای حمایتی که همانا تشویق و تقویت بدنه نشر خصوصی مطابق با اصل 44 قانون اساسی است.
از طرف دیگر انتظار می‌رود ناشران دولتی که عمدتا به دلیل در اختیار داشتن بودجه کافی، حتی دغدغه فروش و بازگشت سرمایه نشر خود را ندارند، به جای این که کتاب‌های خود را به ارشاد بفروشند (تا در نهایت کتاب‌هاشان در کتاب‌خانه‌های عمومی توزیع شود)، مستقیما با اقدامی شایسته، سالانه کتاب‌های ارزشمند خود را داوطلبانه و به صورت رایگان به نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی اهدا کنند.
انتهای پیام/
