سهم گمشده ما از بازار عراق

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا، برگزاری «همایش تجاری میان کشور ما و عراق در دیروز و امروز» فرصتی است تا مجدد ظرفیت های تولید و صادراتی کشورمان در قبال این کشور که تقریباً می شود گفت بزرگترین بازار صادراتی ایران هست را مرور کنیم.

حضور شکننده ایران در بازار عراق

طبق آمارها، عراق در سال های گذشته همواره یکی از سه بازار هدف صادراتی ایران بوده است. به طور مشخص، عراق از سال 1390 تاکنون، غیر از سال 95 که رتبه سوم (پس از چین و امارات) و سال 91 که رتبه نخست را در میان بازارهای صادراتی کشور داشته، در سه سال دیگر، رتبه دوم را بعد از چین از آن خود کرده است.توجه به ترکیب فوق قابل توجه است. طبیعی است که عمده صادرات ایران به چین، نفت یا میعانات گازی بوده و همچنین عمده صادرات ایران به امارات، با هدف صادرات مجدد صورت می گیرد. بنابراین در خصوص نقش عراق، می توان به جرئت گفت که با توجه به قرار داشتن این کشور در بین کشورهای صادرکننده نفت و نیز نیاز واقعی آن به کالاهای مصرفی در دوران داعش و پساداعش، عراق عیارسنج واقعی صادرات غیر نفتی کشورماست. با این حال، مشاهده روند صادرات کالاهای غیر نفتی به این کشور واقعیت هایی نه چندان مطلوب را عیان می کند. به عنوان مثال، صادرات کالای غیر نفتی ما به عراق در سال های اخیر در حدود 6 الی 6.2 میلیارد دلار باقی مانده است، این کشور طبق آمارهای سال 2015، 44 میلیارد دلار واردات کالا داشته است. بنابراین می توان گفت سهم ایران از بازار وارداتی این کشور تنها در حدود 14 درصد بوده است و البته این در حالی است که نیازهای وارداتی این کشور، با توجه به گشایش های سیاسی و امنیتی آن، قطعاً به روال سابق نخواهد ماند. از سوی دیگر، طبق آماری که دیروز در همایش ایران و عراق مطرح شد، نیاز عراق به 500 میلیارد دلار صادرات خدمات فنی و مهندسی است که ایران سالانه تنها یک میلیارد دلار از آن را می تواند تامین کند. با فرض صحت این موضوع، باید گفت که عراق قطعاً در سال های آتی منتظر نخواهد ماند که تا 500 سال آینده، نیاز 500 میلیارد دلاری اش به خدمات فنی و مهندسی، توسط تنها ایران برطرف شود! در خصوص کالاهای صادراتی ما به عراق نیز نکته هایی وجود دارد. بگذارید نگاهی به 10 قلم کالای عمده صادراتی ایران به عراق بیندازیم. طبق آمارهای سال 94، سیمان، کاشی و سرامیک، مواد شیمیایی، ماست و دوغ، کولر آبی، لوازم خانگی، بیسکویت، پنیر، رب و سیب زمینی، عمده ترین کالاهای صادراتی ما به عراق بوده اند. کالاهایی که یا مانند سیمان مواد واسطه و نه نهایی اند یا مواد شیمیایی و غذایی که فناوری خیلی پیچیده ای در آن ها یافت نمی شود.

قابلیت های بالقوه عراق

موارد یادشده، علی رغم همه قابلیت های بالقوه ای است که از این بازار برای اقتصاد ما ترسیم می شود. یکی از این قابلیت ها،کوچک بودن بازار 32 میلیون نفری این کشور نسبت به جمعیت کشورمان است که تامین نیازهای آن را برای تولیدکنندگان داخلی سهل می کند. دومین قابلیت، مربوط به هم جواری بلافصل این کشور با کشورما بر خلاف کشورهای رقیبی همچون ترکیه است. کشوری که باید برای دسترسی به بازار عراق، ابتدا از اقلیم کردستان عبور کند. سومین موضوع مربوط به نیازهای این کشور در پی ناآرامی های چندسال اخیر این کشور است. اما به راستی با همه این اوصاف چرا ما در عراق حضور چشمگیری نداریم؟

موانع ایران در بازار عراق

اگر چه موانع متعددی از قبیل تعرفه های این کشور در مقابل کالاهای ایرانی مطرح می شود، اما باید به ضعف های صادراتی خودمان در این زمینه اذعان کرد. ضعف هایی که از یک سو، ریشه در ضعف های تولید ما دارند و از سوی دیگر در ساز و کارهای صادراتی از قبیل کندی واکنش به تحولات بازارهایی نظیر روسیه و قطر خود را نشان داده اند. با این حال، آن چه به عنوان عاجل ترین مانع در قبال صادرات به عراق بیان می شود، مربوط به تدابیری درحوزه تسهیل صادرات به این کشور است. نبود ارتباط مستقیم تجار ایرانی با خریداران نهایی کالاها در این کشور، وجود ساختار فدرالی که در این زمینه، شوراهای استانی اختیار دارند تعرفه ها را به هر صورت که تمایل دارند وضع کنند و تعدد گمرکات که به حضور پراکنده تجار ایرانی در این کشور منجر می شود، از این دسته اند. بنابراین به نظر می رسد با هماهنگی هایی که می توان در این راستا انجام داد و به خصوص راه اندازی بورس های مشترک، حضور تجار عراقی در بورس کالای ایران، این موانع را تا حد زیادی کاهش داده است.

نگاهی به آینده؛ عراق به دنبال چیست؟

اما از لابه لای سخنان و اخبار این گونه بر می آید که عراق به دنبال دو راهبرد اساسی در تجارت خارجی خود است. اول: سرمایه گذاری مشترک و دوم خودکفایی. در خصوص راهبرد اول، باید گفت که با توجه به وضعیت بازارهای مالی و اقتصادی کشور، این راهبرد عراق در تضاد با راهبردهای کلان کشور ماست. چرا که ایران نیز دقیقاً به دنبال جذب سرمایه گذاری خارجی است و بنابراین از این منظر نمی توان به حضور ایران در عراق امید زیادی داشت. اما در خصوص موضوع خودکفایی عراق می توان از فرصت ها و تهدیدهایی عمده در این زمینه یاد کرد. فرصت ایران در این عرصه؛ حضور در بازار خدمات فنی و مهندسی و نیز بازار تولید این کشور است. ایران طی سال های گذشته، با تکیه بر مزیت هایی همچون منابع انسانی تحصیلکرده و نیز تجربیات متعدد سازندگی، می تواند در سطوح حتی تراز اول در این کشور حضور یابد. بخش های زیرساختی از قبیل نیرو، نفت، مخابرات و راه و ساختمان از این قبیل هستند. بنابراین تمرکز و سازمان دهی به منابع انسانی داخلی در این زمینه، می تواند ضامن موفقیت ایران در این بخش از بازار عراق باشد. تهدید آن هم ، مربوط به ویژگی ذاتی رقابت کالاهای صادراتی ایران است. همان گونه که بیان شد، عمده کالاهای صادراتی ایران به عراق، ساده (از منظر فناوری) مانند مواد غذایی یا واسطه ای مانند سیمان بوده اند. بنابراین در صورتی که روندهای آتی و به خصوص نبود دقت در کیفیت کالاهای صادراتی به بر همین منوال این کشور دنبال شود، قطعاً باید قید حضور بلندمدت در بازار عراق را زد. چرا که گرفتن بازار از رقیبان چالاکی همچون ترکیه بعد از تثبیت جایگاه آن ها، کاری سخت و دشوار خواهد بود.

منبع: خراسان