رانت‌های نفتی سد محکمی پیش روی کارآفرینی

به گزارش گروه اقتصادی آنا از اتاق ایران، یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که رانت‌های نفتی می‌تواند بسته به نحوه مدیریت آنها بر مؤلفه‌های محیط سیاسی تأثیرات مثبت یا منفی بگذارد که این مسئله در مورد ایران تأثیر منفی داشته است.

همچنین بر اساس این گزارش، اصلاح مدیریت رانت‌های نفتی و اصلاحات در محیط سیاسی به ارتقای سطح رقابت‌پذیری و افزایش بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینی در کشور کمک می‌کند.

در گزارش کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران، بر این نکته نیز تأکید شده که بخش بزرگی از رانت‌های نفتی باید در سیستم بانکی پس‌انداز شود و به گسترش آزادی‌های مدنی و سیاسی، تقویت نظام حزبی، حل مسائل انتخابات و مبارزه با فساد بیشتر توجه شود.

گزارش مذکور می‌افزاید چندین مؤلفه محیط سیاسی ازجمله ثبات سیاسی، آزادی، وجود احزاب سیاسی و میزان فساد مالی، بر تمایل افراد در بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینان و ارتقای رقابت‌پذیری تأثیر می‌گذارد.

در بررسی اثرات رانت‌های نفتی بر محیط سیاسی باید گفت ازآنجاکه نفت انرژی پایان‌پذیری است و به‌تبع رانت‌های نفتی پایان‌پذیر هستند، نمی‌توان انتظار ثبات سیاسی پایدار بلندمدتی به اتکای رانت‌های نفتی داشت. این در حالی است که کشورهای درحال‌توسعه صادرکننده نفت معمولاً در مواجهه بارونق نفتی، مخارج بودجه‌ای خود را به‌شدت افزایش می‌دهند و با کاهش رونق و رکود نفتی متعاقب رونق، در کنترل اقتصاد به مشکل می‌خورند.

رابطه قوی بین اثر رونق و بی‌ثباتی شاهدی درباره اهمیت جدی تصمیمات اولیه‌ای است که سیاست‌گذاران به دنبال رونق نفتی 1973 گرفتند و اهمیت انتخاب‌های سیاستی را در بزنگاه سرنوشت‌ساز نشان می‌دهد. منطق این رابطه آن است که اثر یک رونق بزرگ موجب گسترش سریع حوزه اختیارات دولت، افزایش رفتار رانت جویی، بدتر شدن اوضاع اقتصادی و کاهش هم‌زمان در ظرفیت رژیم برای رفع‌ورجوع چالش‌های چندگانه اقتصادی و سیاسی شد.

درجایی که اثرات رونق بالا هستند، بی‌ثباتی سیاسی همیشه حضور دارد و درجایی که اثرات رونق متوسط و اندک است، سیاست‌ها باثبات‌تر باقی می‌مانند.

این مطالعه در ادامه تأثیر سیاسی بر کارآفرینی و کسب‌وکارها را بررسی می‌کند. محیط سیاسی، بعد مهمی از بستری است که کارآفرینان در آن فعالیت می‌کنند و از طریق تأثیر گذاشتن بر ریسک‌ها و بازدهی‌های درک شده از فعالیت کارآفرینانه، بر بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه تأثیر می‌گذارد.

از سوی دیگر چندین بُعد از محیط سیاسی بر تمایل افراد در بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه تأثیر می‌گذارد که یکی از آنها آزادی سیاسی است. بر این اساس، وجود احزاب سیاسی نهادینه شده نیز می‌تواند از طرق مختلف سبب بهبود سیاست‌گذاری عمومی و افزایش سطح بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینی در جامعه شود.

در مجموع می‌توان گفت که ابعاد مختلف محیط سیاسی بر تمایل افراد در بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه تأثیر می‌گذارند ازجمله ثبات سیاسی، آزادی، وجود احزاب سیاسی، دموکراسی و فساد مالی.

گزارش مذکور در نگاه به وضعیت تاریخی محیط سیاسی- اقتصادی ایران معتقد است که ایران نزدیک‌ترین شباهت‌ها را به ونزوئلا از نظر ترتیب و توالی رویدادهای اساسی و پویایی دولت نفتی دارد و رویدادهایی که در این دو کشور رخ داده است را با یکدیگر مقایسه می‌کند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که متغیرهای مهم محیط سیاسی همه، هم‌راستا حرکت می‌کنند و به‌طورکلی با بهبود محیط سیاسی، سطح بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینی افزایش می‌یابد.

از طرفی همه متغیرهای شاخص ریسک سیاسی در کشورهای درحال‌توسعه صادرکننده نفت وضعیت نامناسب‌تر و در کشورهای توسعه‌یافته صادرکننده نفت، وضعیت مناسب‌تری نسبت به سایر کشورها دارند. بدین ترتیب چگونگی مدیریت رانت نفت می‌تواند بر محیط سیاسی اثرگذار باشد.

در آن دسته از کشورهای صادرکننده نفت که درحال‌توسعه هستند، بخش اعظم رانت‌های نفتی از طریق بودجه دولت به اقتصاد تزریق می‌شود اما در کشورهای توسعه‌یافته، قسمت بیشتر رانت‌های نفتی به‌صورت مازاد بودجه دولت در سیستم بانکی یا خارج از کشور پس‌انداز می‌شود.

این تحقیق می‌پذیرد که نظام‌های اقتصادی و سیاسی هر دو، یا به دسترسی باز گرایش دارند یا به دسترسی محدود. این بدان معناست که تغییرات بنیادین باثبات در هر یک از نظام‌های اقتصادی با سیاسی نمی‌توانند بدون تغییرات بنیادین در نظام دیگر روی دهند.

همچنین این گزارش می‌افزاید: اصلاح مدیریت رانت‌های نفتی و اصلاحات در محیط سیاسی می‌تواند به ارتقای سطح کارآفرینی در کشور کمک کند. در این رابطه بخش بزرگی از رانت‌های نفتی باید در سیستم بانکی پس‌انداز شود و به آزادی‌های مدنی و سیاسی، تقویت نظام حزبی، حل مسائل مربوط به انتخابات و مبارزه با فساد توجه شود.