توسعه علوم انسانی، ضرورتی مطلق

البته اعتراف به این امر در مفاهیم گاهی ناصواب رفتار انسان مانند حسد و تکبر جلوه دارد که آدمی در زیاده‌روی و افراط در خویشتن‌دوستی حتی خدای را بنده نیست که این قضیه در بعد ناخوب، عاملی برای اثبات خودخواهی و در بعد سازنده، عاملی برای خودسازی خواهد بود که معرفت‌الله بعد از معرفت نفس آغاز می‌شود.

شناخت انسان و فلسفه بی‌بدیل آفرینش، ذهن آدمی را به کانون لطف الهی رهنمون می‌سازد و سایه مهربانی خالق، سماط دانایی افراد را می‌گستراند تا با اندیشه صائب، بتوان رفتار آدمی را دقیق‌تر و خاص و خالص بررسی کرد و با محوریت تعریف انسان، حضور او در عالم، ارتباط بشر با سایر آفریده‌ها، روحیات و خُلقیات غالب آدمی، اجتماع و رفتار متعالی انسانی تا وصول به سرمنزل اعتقادی باورها، بتوان قدرت تفکر را دست‌مایه حوزه فاخر معرفت کرد و به اعتبار عرفان، بتوان پله‌‌‌پله تا خدا رفت که اگر جز این باشد خسران است و خسران.

این شرح، پیش‌درآمدی مختصر به منظور حضور در واقعیت معرفت‌النفس است که به اعتبار آن می‌توان راه یافت و انسان‌شناسی دینی با باورهای اصولی توحید، نبوت، امامت و ولایت‌مداری، عدالتِ رفتاری و اعتقاد به روز واپسین، جان می‌گیرد و در صورت تکامل در شناخت، این انسان است که مفسّر بی‌نظیر تبارک‌الله خواهد بود.

در سال‌های اخیر یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار و موکد مقام معظم رهبری، پرداختن به علوم انسانی است که در سایه‌سار پرداختن به علوم تجربی و فنون مهندسی و ریاضی، مورد کم‌توجهی قرار گرفته و جز در اندکی از موارد به طور پایه‌ای و اساسی به آن توجه نمی‌شود و این در حالی است که تمام گردونه‌ وجود با موجودیت انسان تعریف شده و با نگاه به «و لقد کرمنا بنی آدم» کانون توجه الهی نیز با پاسداشت تمام خلایق به آدمی بوده و عصاره توجه سایران را در فرمان به سجده بر آدم تلقین فرموده است که البته بنا به خلیفه‌اللهی بودن و ریشه در لطف الهی داشتن، عزت یافته است بنابراین فرصت مغتنمی است تا این مقوله‌ مغفول را بازنگری جدی کنیم.

در بسیاری از کشورها بویژه در آمریکا، بخش بسیاری از توانمندی‌های فنی و مهندسی را به افراد و نیروی کار خارجی می‌سپرند که البته به دلیل ضریب هوشی بالای بسیاری از مهاجران به آمریکا بویژه ایرانی‌هاست اما همین جمعیت آمریکایی، درِ دانشگاه خاص خود در علوم انسانی را به روی هیچ غیر آمریکایی نمی‌گشایند و جالب آنکه تعدادی از روسای جمهور آمریکا در حوزه علوم‌انسانی از همین دانشگاه های خاص علوم انسانی فارغ‌التحصیل شده‌اند.

انسان در کانون توجه غرب با انسان در خاستگاه اسلامی تفاوت اصولی دارند اما در شناسایی انسان و نیازهای او شاید دیگران از ما جلوتر رفته‌اند و غفلت ما، آزاردهنده شده است و باید باور کنیم تا زمانی که علوم انسانی شاخصه‌ رفتار متعالی را نیافریند؛ انسان اسیر در کوره‌راه‌ها خواهد بود و هیچ دست‌آویزی از هندسه و پزشکی نمی‌تواند برای نجات او کاری کند.

اصل شناخت و بازنگری در انسان‌شناسی دینی، راهی کوتاه و البته پرفراز و نشیب است که می‌تواند کشور را به سوی تعالی ببرد و از این روست که رهبر انقلاب اسلامی دلسوزانه به رشد و نضج علوم انسانی اشاره دارد اما دامنه‌ تلاش‌ها به حد کفایت نیست.

با شناسایی ضرورت‌های انسان‌شناسی می‌توان سه وزارت‌خانه دخیل در سرنوشت علمی و پژوهشی مملکت یعنی آموزش و پرورش، علوم و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را واکاوی حرفه‌ای کرد تا متوجه شویم وضعیت موجود حوزه دانش کجاست و سمت و سوی حرکت به کدامین جهت است تا با بررسی دقیق این جایگاه بتوانیم طرحی نو دراندازیم و با استمداد از حضرت دوست به ارتقای ساختاری و ارزشی انسان کمک کنیم.

بازنگری در موضوعات متعدد با محوریت انسان و شناخت کامل بشر به عنوان شاخصه‌ خلقت و آشنایی با اخلاق در همه زمینه‌های فردی و اجتماعی ضرورتی مطلق است و فرصت‌سوزی امروز موجب تاسف فردا و فرداییان خواهد بود.

به عنوان اهالی موسسات آموزشی و فرهنگی چاره‌ای جز آن نداریم که به طور زیرساختی به توسعه رفتارشناسی انسان، یاری برسانیم و علوم انسانی را به اندازه‌ای تعالی ببخشیم که دغدغه جامعه و افراد، پاسداشت آدمی در مسیر کمال‌گرایی باشد و این در حالی است که دنیای امروز، نشانی از مزرعه آخرت ندارد و اشتیاق ماده‌پرستی باعث شده؛ انسان در کانون نسیان قدم بزند و دلنگرانی او فقط در وصول و یا عدم وصول مادیات جلوه‌گر شود.

دانشگاه‌ها برابر با خاستگاه اعتقادی و منطبق با دیدگاه امام راحل موظفند دو بال علم و عمل را با هم و توامان پرورش دهند و طبق قاعده، اگر این دو از یک سنخ نباشند؛ آدمی را به حوالی تردید رهنمون می‌شوند. پس انسان‌شناسی و پرداختن به علوم انسانی ضرورتی مطلق است که تصور می‌شود در دایره خدمت وزرا در وزارت‌های گفته شده نمی‌گنجد بلکه باید موسسات جنبی با تولیت و تصدی بر برنامه‌ریزی دانشگاهی از دبستان تا اوج مقاطع تحصیلی با محوریت انسان‌شناسی وارد عرصه شوند.

مدینه فاضله در مفاهیم اعتقادی، جایی جز تفکر آبادِ اندیشه نیست که ضرورتا، تفکر صائب، هم‌ریشه‌ موفقیت در وابسته‌های به انسان در همه ابعاد با محوریت مطالعه جدی علوم انسانی خواهد بود.

نامهربانی است وقتی شاخصه‌های مردم‌داری در توفیق به دسترسی در جایگاه‌های اجتماعی صرف و یا بعضی از مشاغل مارک‌دار اجتماعی، تلقی ‌شود و واقعیت انسان و ارزش‌های او در پس غباری از جهالت عالم ماده باقی بماند و فرصت ظهور نیابد بنابراین توسعه علوم انسانی در مملکتی که به چراغ دین اکمل و مذهب برآمده و برجسته‌ تشیّع روشن است ضرورتی مطلق قلمداد می‌شود و بدیهی است اگر شاخصه‌ انسان‌محوری و انسان‌مداری برجسته شود؛ آنگاه در سایه اخلاقیات، این افراد هستند که دایره حسد و تکبر را می‌شکنند و با خودشناسی، راهی دیار معرفه‌الله می‌شوند که انسان، آمده است تا به تفسیر انسانیت کمک کند نه در اندیشه معرفی مادیات صرف باشد که اتفاقا مادیات نیز به اعتبار معرفت انسان رونق و تعالی معنایی می‌گیرند که ستون حنانه نیز قرب می‌یابد و در جدایی رسول مهربانی و عقل کل، فریاد برمی‌آورد.

نگارنده امیدوار است محدوده‌ حرکت توسعه‌مدارانه علوم انسانی در ایران با نگاه شامخ رهبری و حسن درایت اهالی کمال به شیوه‌ای گشاده شود و بسط یابد تا نیاز جامعه بدوا به توسعه اخلاقیات برآمده از انسان‌شناسی معطوف شود که بی‌گمان زیبا نیست در فضای مجازی دائما با کلیپ‌هایی از ژاپن و اروپا، بخشی از رفتار خود را به سخره گیریم و این در حالی است که در اندیشه لاییک اروپا، انسان‌شناسی دینی هیچ تعریفی ندارد و این فقط بخشی از رفتارشناسی انسان در مجاورت مادیات است که البته به این میزان نیز توفیق است ولی نباید خود را در این محدوده محصور کنیم و به عنوان شاخصه توفیق می‌توانیم از فرهنگ‌های خاص بویژه فرهنگ ایثار، شهادت، تکریم اعتقادات و باورهای دینی یاد کنیم که در ایران با پشتوانه انسان‌شناسی دینی معرفی می‌شود و در این روزها شاهدیم پس از گذر 14 قرن هنوز هم اندیشه کربلا در جان و وجود مردم شعله‌ور است که انسانی برجسته با یارانی نمونه و متعالی توانستند در ابدیت تعریف شوند.

توسعه علوم انسانی با پشتوانه معرفت دینی ریشه‌دار در باورهای بشری، کاری خلق الساعه نخواهد بود اما آغاز، می‌تواند نویدبخش توسعه باشد بنابراین به چراغ هدایت مقام معظم رهبری و به تدبیر اهالی دانش و معرفت و جانب‌داری دولت‌مردان در پایگاه‌های دانایی‌افزایی، وزارت‌خانه‌های آموزش و پرورش، علوم و فناوری و بهداشت و درمان و حوزه علمیه البته با ظرفیت تمام موسسات آموزشی در تمامی سطوح و مقاطع تحصیلی از ابتدایی تا دکتری تخصصی باید توسعه علوم انسانی را تجربه کرد.

*مدیر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان