ناشران ایرانی دنبال کسب اعتبار در بازارهای جهانی‌اند/ بودجه گرنت ایران در سال 96 یک میلیارد تومان است

هادی حسینی‌نژاد؛ خبرنگار فرهنگی آنا: در سال‌های اخیر نام آژانس ادبی پل در برنامه‌ها و اخبار مربوط به حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در کشورهای مختلف زیاد شنیده می‌شود. این آژانس با اتکا به تجربیات خود در حوزه‌های مختلف مبادله رایت آثار ایرانی و غیرایرانی و همینطور در ترجمه معکوس کتاب‌ها به زبان‌های مختلف دنیا، به موفقیت‌های قابل قبولی دست یافته است.

برای آشنایی بیشتر با این آژانس؛ عملکرد و برنامه‌هایی آتی آن برای حضور در نمایشگاه‌های پیش‌رو (پکن-فرانکفورت) و البته سراغ گرفتن از وضعیت ایران در بازارهای جهانی کتاب، با مجید جعفری‌اقدم، مدیرعامل این آژانس به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

اگر موافق باشید، گفت‌وگو را با آژانس ادبی پل و فعالیت‌هایش آغاز کنیم.

بله. باید بگویم آژانس ادبی پل در محورهای مختلفی فعالیت دارد که یکی از آن‌ها، معرفی کتاب‌های ایرانی در عرصه‌های جهانی و رویدادهای بین‌المللی از جمله نمایشگاه‌های کتاب است که به صورت میانگین ما سالانه در پنج نمایشگاه کتاب خارجی شرکت می‌کنیم.

مراحل کار در این بخش اینطور است که در ابتدا با نویسنده یا ناشرانی که می‌خواهند آثارشان در عرصه‌های جهانی معرفی شود، قرارداد می‌بندیم و بعد برای هر کتاب، کاتالوگی طراحی می‌شود که ترجمه خلاصه کتاب نیز در آن قرار دارد. ما این کاتالوگ‌ها را برای ناشران و آژانس‌های ادبی مختلف در جهان می‌فرستیم (همانطور که آن‌ها متقابلا همین کار را می‌کنند) و اگر ناشری نسبت به کتابی ابراز تمایل کرد، بروشور کتاب را که مطابق با قوانین جهانی، 6 تا 8 هزار کلمه از متن کتاب را شامل می‌شود برایشان ارسال می‌کنیم. بعد از این مرحله، اگر ناشر خارجی تمایل به انتشار کتابی داشت، نسبت به عقد قرارداد بین نویسنده یا ناشر ایرانی و ناشر خارجی اقدام می‌کنیم و پیگیر مسائل حقوقی مربوط به آن قرارداد خواهیم بود. با این حساب ما در نمایشگاه‌های کتاب بین‌المللی، سر قرارهای ملاقاتی که قبلا با ناشران و آژانس‌های ادبی مختلف تنظیم کرده‌ایم، حضور پیدا می‌کنیم و با آن‌ها وارد مذاکره می‌شویم.

دومین محور از فعالیت آژانس پل، ترجمه آثار است. توضیح آنکه وقتی ناشری خارجی تصمیم به خرید حق رایت کتابی گرفت، ممکن است مترجمی که از فارسی ترجمه کند در اختیار نداشته باشد یا این کار برای او هزینه زیادی را به همراه داشته باشد. در این شرایط آژانس پل کار ترجمه را انجام می‌دهد. ما 86 مترجم متخصص داریم که کار ترجمه آثار ایرانی را به زبان‌های مختلف انجام می‌دهند و تا کنون 98 اثر ایرانی را به سایر زبان‌ها ترجمه کرده‌ایم. البته این را هم بگویم که در برخی موارد، خودِ ناشران ایرانی ترجمه کتاب‌های خود را به ما سفارش می‌دهند؛ دلیلش هم این است که وجود ترجمه در هنگام واگذاری حق رایت، یک امتیاز به شمار می‌آید.

یکی دیگر از فعالیت‌های ما به بارگذاری کتاب‌های ایرانی در کتاب‌فروشی آنلاین آمازون است. در این زمینه ما با انتشارات «سوپیرم سنچر» آمریکا قرارداد داریم. مطابق این قرارداد اطلاعات کتاب‌هایی که از سوی نویسندگان و ناشران ایرانی به ما سپرده می‌شود (اعم از نام،‌خلاصه، طرح جلد و ...) را در قالب فرمتی خاص برای این ناشر ارسال می‌کنیم و او، این اطلاعات را برای درج آگهی به آمازون می‌فرستد. در ادامه اگر مشتری‌ای برای این کتاب پیدا شد، آمازون به ناشر آمریکایی اطلاع می‌دهد تا برای مشتری کتاب چاپ کند و 40 درصد از مبلغ فروش هر کتاب، به حساب صاحب اثر در ایران واریز می‌شود. آمازون صفحه‌ای هم برای صاحب اثر اختصاص می‌دهد که می‌تواند مدام شاهد وضعیت فروش کتاب خود به صورت آنلاین باشد.

این کار برای ناشر یا نویسنده ایرانی، چقدر خرج برمی‌دارد؟

سفارش دهنده (ناشر یا نویسنده) باید برای هر عنوان کتاب، مجموعا 400 دلار بپردازد: 300 دلار به ناشر آمریکایی پرداخت می‌شود و 100 دلار دیگر به آژانس ما. ما بعد از دریافت این مبلغ، دیگر کاری به میزان فروش کتاب و سهم صاحب اثر نداریم. البته اگر مشکلی در پرداخت‌ها پیش آمد، پیگیر حقوق‌شان خواهیم بود.

تمایل ناشران و نویسندگان ایرانی برای این کار، چقدر است؟

تا کنون 28 عنوان کتاب ایرانی را در آمازون بارگذاری کرده‌ایم. البته ما برعکس این کار را هم انجام می‌دهیم، یعنی معرفی کتاب‌‌های پرفروش در حوزه ادبیات داستانی و کودک جهان را هم در قالب کاتالوگ در سایت آژانس قرار می‌دهیم و هم برای ناشران مختلف می‌فرستیم. اگر ناشری تمایل به چاپ آن آثار داشت، از ناشران خارجی حق رایت آن‌ها را برای ناشر داخلی می‌خریم.

ناشران ایرانی چقدر از خرید رایت‌ کتاب‌های خارجی استقبال می‌کنند؟

از آنجایی که ایران عضو معاهده برن نیست و از قانون کپی رایت تبعیت نمی‌کند، بیشتر ناشران علاقه‌ای به خرید رایت کتاب‌ها نشان نمی‌دهند و ترجیح‌شان این است که بدون پرداخت قانونی، کتاب‌ها را ترجمه و منتشر کنند. اما از وقتی که پای بخشی از ناشران به نمایشگاه‌های خارجی باز شد و دریافته‌اند برای ورود به بازار جهانی، به کسب اعتبار نیاز دارند، تمایل به خرید حق رایت کتاب‌های خارجی در حال افزایش است. این رشد در سال‌های اخیر؛‌ خصوصا در سال‌های اخیر کاملا محسوس بوده است؛ به طوری که فقط در یک‌ماه اخیر، ‌چهار ناشر برای خرید حق رایت از ناشران خارجی به ما مراجعه کرده‌اند.

کمی بیشتر درباره دلیل تمایل ناشران ایرانی توضیح می‌دهید؟

ببینید؛ به هرحال ناشران خارجی در مراودات خود، اعتبار سنجی می‌کنند. مثلا اگر ناشری بخواهد با آن‌ها قرارداد ببندد، تمایل دارند از سابقه آن‌ها مطلع شوند و طبیعی است اگر متوجه شوند بدون اجازه کتاب‌های خارجی را چاپ می‌کند، با او طرف قرارداد نمی‌شوند. اما اگر به آن‌ها موارد قراردادهای قبلی و پرداخت حق رایت کتاب‌های دیگر را یادآوری کنیم، امکان اعتماد از سوی آن‌ها بالا می‌رود.

از طرفی ناشران ایرانی حدس می‌زنند که به زودی ایران قانون کپی‌رایت را می‌پذیرد بنابراین خریدن حق رایت از ناشران خارجی برای‌شان ایجاد اعتبار می‌کند. آن‌ها وقتی ایران عضو کپی رایت شد می‌توانند ادعا کنند وقتی ایران عضو این قانون نبوده نیز به حقوق صاحبان آثار خارجی احترام گذاشته‌اند، چه برسد به زمانی که معاهده را پذیرفته است.

نمایشگاه کتاب پکن 2017 از روز سه‌شنبه یکم شهریور ماه آغاز می‌شود و ایران میهمان ویژه این نمایشگاه است. کمی از برنامه‌های پل در این نمایشگاه بگویید.

ما مجموعا نزدیک به 250 عنوان کتاب در اختیار داریم که نسبت به بازارها و نمایشگاه‌های مختلف، تصممیم می‌گیریم کدام‌یک از کتاب‌ها را با خود ببریم. همانطور که در اخبار اعلام شده است ما نزدیک به 90 عنوان کتاب در حوزه ادبیات داستانی بزرگسال، کودک و تعدادی هم در موضوعات دیگر را در پکن به نمایش خواهیم گذاشت. البته چینی‌ها ملاحظات سیاسی و دینی خاصی دارند که باید به آن‌ها نیز توجه می‌کردیم؛ مثلا کتاب‌های دفاع مقدسی ما را مروج خشونت می‌دانند و اجازه ارائه به آن‌ها نمی‌دهند.

ما پیش از این به شکل مستقیم در نمایشگاه پکن شرکت نمی‌کردیم و کتاب‌های ما را یک آژانس ادبی دیگر با نام رایتول در این نمایشگاه معرفی می‌کرد. اما امسال که ایران میهمان ویژه است در آن شرکت می‌کنیم. برنامه‌های مختلفی هم در ایام نمایشگاه داریم، مثلا من در معرفی گرنت ایران سخنرانی خواهم کرد. برنامه‌های دیگری هم هست مثل حضور در نشست‌های 10+10 که در آن‌ها 10 ناشر چینی و 10 ناشر خارجی شرکت می‌کنند و...

قرار ملاقات چه؟

مطابق با اقداماتی که قبلا انجام شده بود (ارسال کاتالوگ و ...) 19 قرارداد ملاقات با ناشران چینی، مالزیایی و هندی برنامه‌ریزی شده است. این قرارها البته با رویکرد مبادله دوطرفه انجام می‌شوند چراکه آن‌ها هم دوست دارند از بازار ایران سهمی داشته باشند.

در نمایشگاه پکن سال گذشته، 3 هزار و 75 قرارداد همکاری بین ناشران عقد شد که سهم ایران از این عدد، صفر بوده، یعنی ایران حضوری نمایشی در این نمایشگاه داشته است. حالا امیدواریم بتوانیم از بازار چین و البته سایر کشورهای منطقه سهم قابل توجهی داشته باشیم.

برای نمایشگاه فرانکفورت که در اواخر مهرماه برگزار می‌شود چه برنامه‌ریزی‌هایی داشته‌اید؟

نمایشگاه کتاب فرانکفورت، معتبرترین نمایشگاه کتاب جهان است و ما همیشه در آن شرکت می‌کنیم. ناشرانی و آژانس‌های جهانی هم همین نگاه را به نمایشگاه فرانکفورت دارند و معمولا یک ماه مانده به نمایشگاه، لیست برنامه‌ها و قرارهای ملاقات خود را می‌بندند.

ما از حدود یک ماه قبل مذاکرات‌مان را برای تعیین قرارهای ملاقات با ناشران و آژانس‌های معتبر در این نمایشگاه، آغاز کرده‌ایم و تا کنون موفق به تنظیم 41 قرار ملاقات شده‌ایم که البته مطمئنم این عدد به بالای 50 قرار ملاقات خواهد رسید.

می‌خواهم از شما بپرسم با توجه به حضور در بازارهای جهانی و نمایشگاه‌ها، ظرفیت ادبیات داستانی ایران را چطور ارزیابی‌ می‌کنید و آیا می‌توان به جهانی شدن آثار ایرانی امید بست؟

پیش از هرچیز بگویم که در دنیا، بیشترین حق رایتی که بین ناشران مختلف مبادله می‌شود از نظر تعداد، رایت کتاب‌های ادبیات داستانی و عمدتا رمان است. البته به لحاظ گردش مالی، کتاب‌های کودک به دلیل اینکه علاوه بر متن، تصویرگری هم دارند و تصویرها هم فروخته می‌شوند، رتبه اول را دارند. ما هم تا کنون 90 درصد از کتاب‌هایی که حق رایت آن‌ها را مبادله کرده‌ایم، یا ادبیات داستانی بوده‌اند و یا کتاب کودک.

اما درباره کتاب‌های ایرانی باید بگویم هنوز میزان استقبال از آن‌ها کمتر از انتظار‌هاست. دلایل مختلفی هم وجود دارد و همانطور که اشاره کردم، نگرانی ناشران خارجی از عضو نبودن ایران در قانون کپی رایت یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم استقبال از کتاب‌های ایرانی است. حتی گاهی ناشر خارجی با وجود تمایل زیاد به یک کتاب ایرانی، به دلیل نگرانی از نبود چتر حمایت حقوقی، از انتشار آن کتاب منصرف می‌شود. موانع دیگری هم وجود دارد؛ مثلا رفتار ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های کتاب جهانی! باید بگویم متاسفانه از میان ناشرانی که در نمایشگاه‌های مختلف شرکت می‌کنند، تعداد زیادی دنبال تهیه کتاب و ترجمه و انتشار بدون دریافت حق رایت هستند. نبود تعهدات اخلاقی در نشر ایران، قطعا باعث می‌شود ناشران خارجی از ارتباط با ما پرهیز کنند.

ولی با وجود تمام محدودیت‌های موجود، روند مبادله حق رایت کتاب در سال‌های اخیر؛ خصوصا 5-6 سال گذشته، روندی رو‌به‌رشد و امیدوارکننده بوده است. فقط تا این تاریخ از سال 96، آژانس ادبی پل موفق به واگذاری حق رایت 40 عنوان کتاب ایرانی به ناشران خارجی شده است. در نظر داشته باشید که در ایران آژانس‌های دیگر هم وجود دارند و برخی از ناشران مستقیما برای واگذاری کتاب‌هاشان با ناشران خارجی وارد مذاکره می‌شوند. طرح‌ گرنت ایران هم البته در این روند رو‌به‌رشد، تاثیر داشته است.

در طرح گرنت، ایران از ناشران خارجی که اقدام به خرید حق رایت کتاب‌های ایرانی می‌کنند، حمایت می‌کند. شما عضو شورای گرنت هم هستید. این حمایت‌ها چطور و در چه حد انجام می‌شود؟

البته این بحث، جزئیات زیادی دارد که پرداختن به آن در این گفت‌وگو میسر نیست. اما به طور کلی می‌توانم بگویم بودجه در نظرگرفته شده برای گرنت ایران در سال 96، یک میلیارد تومان است و مطابق با مصوبات میزان حمایت از انتشار کتاب‌های ایرانی که ناشران خارجی رایت آن‌ها را می‌خرند؛ برای کتاب‌های کودک تا سقف هزار دلار، برای کتاب‌های بزرگسال تا سقف سه‌هزار دلار و در مواردی هم سقف حمایت می‌تواند تا مرز پنج‌هزار دلار افزایش پیدا کند.