چند گام تا بازنشستگی ریال از اقتصاد ایران

سهیلا گلی‌زاده، گروه اقتصادی- لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور و گزارش کمیسیون اقتصاد در این باره در حالی شب گذشته در جلسه هیات وزیران به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهوری مورد بررسی قرار گرفت که هیات دولت ۱۷ آذرماه سال گذشته واحد پول کشور را از ریال به تومان تصویب کرده بود. مصوبه‌ای که اکنون برای اجرایی شدن نیازمند تائید مجلس و شورای نگهبان است اما با این حال تصویب این طرح و بررسی دوباره جزئیات آن در جلسه شب گذشته نشان از جدیت کنونی دولت در این باره دارد.

بر اساس تصمیم دولت و در صورت موافقت مجلسی‌ها ریال بالاخره از واحد پول ملی و اقتصاد ایران بازنشسته شده و جای خود را به تومان می‌دهد. بر این اساس واحد پول ایران تومان و برابر 10 ریال تعیین خواهد شد.

از طرفی تغییر واحد پول و روی کار آمدن تومان به عنوان واحد پایه معاملات و مبادلات اقتصادی، سیاستی است که سالها در محافل مسئولان و کارشناسان اقتصادی مورد بحث و تبادل نظر می‌گیرد. برخی این تغییر بزرگ در اقتصاد ایران را تقابل با افت بیش‌تر ارزش پول ملی و تسهیل تراکنش‌های مالی و تبادلات اقتصادی دانسته و برخی دیگر نظری کاملا عکس دارند و این اتفاق را تنها تحمیل هزینه‌های گزاف به دولت در شرایط تنگنای اقتصادی آن تلقی می‌کنند.

حذف صفر از واحد پول ملی را غلامرضا مصباحی مقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و حسین قضاوی معاون وزیر اقتصاد پیشنهاد دادند اما ناگفته نماند که این موضوع طی یک دهه اخیر بارها نیز از سوی دیگر مقامات مورد تائید قرار گرفته است.

حتی ابتدای آغاز به کار دولت یازدهم نیز این موضوع مطرح شد و علت آن هم تعدیل و مهار تورم 40 درصدی بود که از دولت قبل به ارث گذاشته شده بود. با این حال در آن سال دولت اجرایی کردن تغییر واحد پول ملی را غیرعملیاتی عنوان کرد و بدین ترتیب پرونده واحد پولی همچنان مفتوح باقی ماند تا اینکه در نهایت هیات دولت اواخر سال گذشته در جریان بررسی لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی آن را تصویب کرد.

اما دیدگاه ولی‌الله سیف به عنوان رئیس کل بانک مرکزی و کسی که لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور را به هیات دولت تقدیم کرد بر آن بود که این تغییر می‌تواند اقدامی برای تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی آحاد جامعه باشد و از طرفی تورم انباشته شده چند دهه اخیر در عمل ریال را از مبادلات اقتصادی روزمره حذف و «تومان» را جایگزین آن کرده است که بر همین اساس این تغییر می‌تواند علاوه بر تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی موجب رسمیت بخشیدن به عرف مورد قبول مردم کشور و در انطباق با واقعیت‌های موجود کشور باشد.

سیف همچنین حذف صفر از واحد پول ملی را همخوانی با فرهنگ عمومی مردم دانسته و معتقد است که این موضوع فاقد آثار روانی و تورمی خواهد بود. موضوعی که برخی کارشناسان اقتصادی آن را رد کرده و بر این باورند که حذف یک صفر نمی‌تواند تاثیر بسزایی در مهار آثار تورم بر اقتصاد داشته باشد.

از طرفی برخی هم اعتقاد دارند که دولت می‌توانست برای تسهیل مبادلات اقتصادی چند صفر را از حذف کند و لزوما نباید واحد پول ملی تغییر می‌کرد. مدیرعامل اسبق بانک صادرات از آن دسته افراد است و اعتقاد دارد که تومان یک عبارت مغولی است و ریال عبارتی نزدیک‌تر به ادبیات فاخر ایران برای واحد پول ملی است، ضمن اینکه نیازی به تغییر نام واحد پولی نیست و می‌توان سه تا چهار صفر را از واحد پولی حذف کرد.

احمد حاتمی یزدی در این باره به آنا گفته، تومان به معنای 10 هزار است و در زبان مغول هم امیر تومان به معنای فرمانده لشکری با 10 هزار سرباز است بنابراین این واژه با ادبیات فاخر ایران همخوانی ندارد تا واحد پول ملی قرار گیرد. از طرفی اکنون معنای تومان در جامعه 10 ریال نیست و 10 هزار تومان هم یک تومان و یک میلیون تومان هم یک تومان نامیده می‌شود.

به اعتقاد حاتمی یزدی، واقعیت این است که کاهش صفرها از واحد پولی می‌تواند گزارش‌دهی و آمارهای بانکی و سود شرکت‌ها را آسان‌تر و روان‌تر کند چرا که اکنون این آمارها با اعداد و ارقام بسیار بزرگی ارایه می‌شوند اما در واقع نمی‌تواند مشکلات اقتصادی مربوط به اشتغال و تورم را حل کند.

وی همچنین اظهار کرده که باید سه تا چهار صفر از واحد پولی حذف شود اما لزوما این به معنای تبدیل و تغییر واحد پولی نیست و واحد پولی کشور می‌تواند همان ریال باقی بماند، اقدامی که کشور همسایه ترکیه انجام داد و 6 صفر از پول خود را کم کرد اما در واحد پولی آن تغییری حاصل نشد.

اما موضوع دیگری هم پیش از تصویب تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان در هیات دولت تحت عنوان حذف چند مرحله‌ای صفر‌ها مطرح بود. موضوعی که به اعتقاد مدیرعامل اسبق بانک صادرات می‌توانست هزینه‌های مربوط به جمع‌آوری اسکناس‌های موجود از بازار پولی و چاپ اسکناس‌های جدید و علاوه بر آن به ‌روز رسانی تمامی نرم‌افزارهای بانکی از جمله ATMها را چندین برابر کند بنابراین بهتر است در صورتی که مجلس هم به حذف صفر از واحد پولی و تغییر ان رای دهد، این امر به یک باره صورت گیرد تا هزینه‌های کم‌تری را تحمیل کند.

نظرات مختلفی درباره تغییر واحد ملی پول کشور وجود دارد. مدیرعامل بانک شهر این اقدام را منطقی دانسته و عنوان می‌کند در شرایط اقتصادی که ارزش پولی افت می‌کند، یکی از راهکارها حذف صفر است.

محمدحسین پورزرندی معتقد است تومان رواج بیشتری میان مردم دارد و حسن این مصوبه این است که بیان و نوشتار واحد پولی یکسان می شود.

اما میرشجاعیان معاون وزیر اقتصاد کمی‌ متفاوت‌تر فکر می‌کند و معتقد است که حذف ریال از پول ملی زمانی تاثیر خود را خواهد داشت که تورم افزایش نیابد چرا که در غیر این صورت حذف ریال بی‌اثر می‌شود.

بر این اساس کاهش صفرهای واحد پولی هر چند می‌تواند حرکت خوبی باشد و انتظارات را کاهش دهد، منتهی باید این فعالیت در بستری انجام شود که تحریک‌کننده تورم نباشد. اگر تورم بالا برود، دوباره این مساله حرکت انفجاری خود را آغاز خواهد کرد.

با این حال دبیر کانون بانک‌ها و موسسات اعتباری خصوصی هم پیش‌تر در این باره به خبرنگار آنا گفته بود که تغییر واحد پولی به تومان می‌تواند موجب کاهش فشار روانی مردم و نزدیک کردن معاملات به واقعیت‌های موجود شود.

محمدرضا جمشیدی با بیان اینکه البته تصمیم هیات وزیران برای تغییر واحد پولی کشور باید به تصویب مجلس برسد، اظهار کرده بود: این موضوع از سال ها قبل مطرح بود تا چند صفر از واحد پول ملی حذف شود که در نهایت نیز تصمیم‌گیری شد تا یک صفر در این دولت حذف و نام آن تغییر واحد پولی از ریال به تومان باشد.

وی عنوان کرده بود: علاوه بر کاهش فشار مالی دولت، فشار روانی مردم نیز با این اقدام کاهش می‌یابد و افراد می‌توانند راحت‌تر و واقعی‌تر معاملات خود را انجام دهند. از طرفی در ابتدای جمهوری اسلامی سکه‌های یک ریالی و حتی نیم ریالی (10 شاهی) ضرب می‌کردیم اما اکنون عملا سکه و اسکناس‌های 10 و 20 تومانی کاربردی ندارند و حتی در معاملات زیر 100 تومان نیز یا خریدار از پرداخت خود منصرف می‌شود و یا فروشنده از دریافت اجتناب می‌کند.

وی درباره برخی اظهارنظر‌ها مبنی بر اینکه دولت باید حذف چندین صفر را از واحد پول ملی در دستور کار خود قرار می‌داد، بیان کرد: هرچند با حذف یک صفر از واحد پولی باز هم با حجم قابل توجهی اسکناس و سکه مواجه خواهیم بود اما شاید دولت به دنبال آن است که این موضوع و حذف صفرها ذره ذره برای مردم تبیین شود و به باور برسد.

اما اسماعیل صابری کارشناس بازار پولی و مالی هم درباره تغییر واحد پولی ملی و حذف یک صفر به آنا گفته بود که حذف یک صفر از واحد پولی تنها می‌تواند فرآیندهای حسابداری را تسهیل بخشد و به لحاظ اقتصادی تاثیر آنچنانی ندارد. به عبارتی حذف یک صفر تنها می‌تواند فرآیندهای مالی را در دفاتر حسابداری و صورت و ترازهای مالی آسان‌تر کند چرا که یک صفر کم‌تر در اسناد وارد می‌شود.

وی تاکید کرده بود اگر قرار است صفر از واحد پولی ملی کم شود، باید به طور همزمان 3 صفر حذف شود تا حداقل با توجه به بار مالی که بر دوش دولت گذاشته خواهد شد، افتصاد را نیز متاثر کند.

به اعتقاد این کارشناس اقتصادی، سالهاست که مردم خود یک صفر را از واحد پولی حذف کرده‌اند و این امر در معاملات روزمره آنها قابل مشاهده است. پیش از حذف صفر از واحد ملی ترکیه نیز مردم باید یک گونی لیر را برای خرید به فروشگاه می‌بردند. اما این مشکل اکنون با حذف صفرها حل شده است. از طرفی حذف یک صفر نمی‌تواند هدفی را که همه کشورها با این اقدام دنبال می‌کنند، محقق کند و نتیجه مورد انتظار از این اقدام را پاسخ دهد. بر این اساس هم : تاثیر حذف یک صفر بسیار کوتاه مدت است و به فاصله‌ای اندک باز همه چیز به حالت اولیه خود باز می‌گردد.

اما تاکنون کشورهای آرژانتین 4 صفر، برزیل 3 صفر، مکزیک 3 صفر، ترکیه 6 صفر و آذربایجان 2 صفر از واحد پولی خود را حذف کرده‌اند.

حال باید دید تغییر واحد پول ملی که پس از سال‌های متمادی یک بار به طور جدی مورد بررسی قرار گرفته و دولت نیز آن را تصویب کرده آیا مورد موافقت مجلس قرار خواهد گرفت یا خیر؟ و اینکه آیا حذف یک صفر از واحد پول ملی ایران می‌تواند انتظارات را در فضای اقتصادی کشور پاسخ دهد؟