دایرة المعارف دانش‌بنیان‌ها ۱۰۳؛
جعفر بن محمد مشهور به جعفر صادق (ع) کنیه‌اش ابوعبدالله فرزند امام محمدباقر، نام مادرش فاطمه معروف به ام‌فروه دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر است. ایشان در هفده ربیع الاول مصادف با سالروز ولادت رسول خدا در سال هشتاد و سه هجری در مدینه متولد شد و لقب صادق را پیامبر بزرگوار به او داد.
طولانی‌ترین دوران امامت (۱۴۸ تا ۱۱۴ هجری) را دارا بود و به همین سبب او را شیخ‌الائمه می‌گفتند. عصر امامت ایشان دوره خفقان و شورش در بین گروه‌ها و غوغا در حیطه حکومت عباسی بود. مادرش زنی پاک، دانشمند و آگاه به سنت بود و در طواف با دست چپ حجرالاسود لمس کرد، مردی گفت در سنت خطا کردی، گفت ما از علم تو بی‌نیازیم، پیداست که چقدر به فقه آشنا بود. (کافی، ج۴، ص۴۲۸)
درباره امامت آن حضرت نصوص صریح و احادیث بسیاری در کتاب‌های حدیث آمده است. ابن‌جوزی در صفوه الصوه می‌گوید جعفر بن محمد همواره مشغول عبادت و دور از حب ریاست بود.
جاحظ می‌گوید او دنیا را از علم و فقه پرکرده است.
ابوحنیفه پیشوای حنفی‌ها می‌گفت: «من دانشمند‌تر از جعفر بن محمد (ع) ندیده‌ام.»
منصور عباسی در آغاز درصدد جلب بود و نامه‌ای تهدیدآمیز برای امام نوشت که چرا مانند دیگران از ما نمی‌ترسی؟ امام (ع) در پاسخ نوشتند: «چیزی از دنیا و پست و مقام ندارم که به خاطر آن از شما حساب ببرم و تو را در نعمتی نمی‌بینم تا به تو تبریک بگویم و به تو نزدیک شوم.»
پس از دریافت نامه امام (ع)، منصور سخن را عوض کرد و نوشت: «تصاحبنا لتنصحنا؛ نزد ما بیا و با ما مصاحبت کن تا ما را نصیحت کنی، یا ما از نصایح شما بهره‌مند شویم.» (حلیه الاولیا، ج۳، ص۱۹۲)
امام (ع) در جواب او نوشتند: «کسی که اراده او به دنیاست نصیحت نمی‌پذیرد و کسی که به فکر آخرت باشد به هم‌صحبت احتیاج ندارد. (من اراد الدنیا فلاینصحک و من اراد الاخره فلایصحبک.)» منصور گفت: «سوگند به خدا او منزلت مردم را در نزد من بیان کرد.»
منصور چند بار تصمیم به قتل امام (ع) گرفت اما تا او را می‌دید به وحشت می‌افتاد. امام (ع) در ۲۵ شوال در سال ۱۴۸ ه. در ۶۵ سالگی در مدینه به دستور منصور دوانیقی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع دفن شد. (بحار، ج۴۷، ص۳۵)
درباره کمالات امام صادق (ع) و سجایای اخلاقی ایشان در همه کتب رجال و سیره سخن رفته است. حافظ ابونعیم اصفهانی در حلیه الاولیاء می‌گوید: «امام ناطق جعفر بن محمد صادق (ع) روی به عبادت و خضوع آورده و عزلت و خشوع را بر ریاست و اجتماعات ترجیح داده بود.»
و نیز می‌گوید: «بعد از نماز عشاء و گذشتن پاسی از شب انبانی از نان و گوشت و مقداری پول بر دوش می‌گرفت و منتکرا به در خانه فقرای مدینه می‌رفت و آن نان و غذا را بین آن‌ها قسمت می‌کرد.» آن‌ها وقتی ولی نعمت خود را شناختند که آن حضرت وفات یافته بود.
ابن شهرآشوب ساروی در مناقب حضرت روایت کرده است که امام صادق (ع) پیوسته در یکی از این سه حال بود؛ یا صائم بود یا نماز می‌گزارد یا ذکر خدا می‌کرد معذلک محضرش پربار و حدیثش بسیار و معاشرتش شیرین و دلنشین بود. مجموع سجایای فوق است که امام صادق (ع) را موسس مذهب شیعه جعفری و بنیانگذار فقه شیعه نامیده‌اند. (دایره‌المعارف شیعه، ص۳۶۰)
عصر امام صادق (ع) از متحول‌ترین اعصار در تاریخ فقه و حدیث و کلام و تصوف اسلامی است. نهضت علمی و تدوین حدیث به تشویق عمر بن عبدالعزیز از اوایل قرن دوم آغاز شده بود. ذهبی می‌گوید در این سال بود که در مکه و مدینه علما شروع به تدوین حدیث کردند. بسیاری از بزرگان حدیث یا مستقیما شاگرد امام صادق (ع) بودند یا از آن حضرت روایت حدیث می‌کردند. علم فقه نیز در کمال شکوفایی در شرف شکل‌گیری بود.
موسس مذهب فقهی حنفی از کبار شاگردان امام صادق (ع) بود و این سخنان مشهور از اوست که «عالم‌تر از جعفر بن محمد (ع) ندیده‌ام» و «اگر آن دو سال در زندگی من نبود از دست رفته بودم» و منظورش از آن دو سال ایامی است که در مدینه و کوفه در کنار امام صادق (ع) بوده است.
مالک ابن انس، بنیانگذار فقهی مالکی نیز گفته است: «هیچ‌کس انسانی فاضل‌تر از جعفر بن محمد (ع) ندیده است.»
معرفی کامل مکتب تشیع و احیای آن، تبیین صحیح احکام الهی، گسترش علوم و دانش، تربیت دانشمندان اسلامی، تبیین بین اسلام ناب و خالص با اسلام اموی و عباسی، تفکیک بین فقه نبوی و فقه قیاسی، مبارزه با حکومت طاغوتی منصور، مبارزه با تفسیر‌های به رای و التقاطی، تخصصی کردن علوم و معارف اسلامی و راه مبارزه پنهانی و سری شیعه با حکام جور، خلاصه‌ای از تلاش‌های امام صادق (ع) در راستای پیشرفت اسلام است
سالروز شهادت امام بزرگوار حضرت محمد بن جعفر صادق (ع) را به عموم مسلمانان به‌خصوص شیعیان و ارادتمندان به حضرتش تسلیت عرض می‌کنیم و از خداوند بزرگ رهروی منویات حضرتش را خواهانیم.
* عضو هیات‌علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
انتهای پیام/
در گفتوگو با آنا مطرح شد؛
