گزارش جلسه نقد و بررسی فیلم مستند «مسافران» در سالن سینماحقیقت
بعدازظهر روز گذشته (یک‌شنبه بیست و یکم خرداد) در تازه‌ترین برنامه از جلسه‌های هفتگی نمایش فیلم مستند در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، ابتدا مستند «مسافران» به نمایش درآمد و سپس نقد و بررسی این اثر با حضور دکتر مصطفی جلالی‌فخر به عنوان منتقد مهمان انجام شد.
به گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه، محمود رحمانی، کارگردان فیلم مسافران، در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مسئول جلسه‌های نمایش فیلم و مجری برنامه) در خصوص شباهت مضمونی این فیلم با برخی فیلم‌های تولید شده در سال‌های اخیر گفت: «فیلم‌برداری این فیلم در سال 92 انجام شد و تدوین آن در سال 94 به پایان رسید. در روزهای منتهی به نهایی شدن و آماده‌سازی این فیلم خبر رسید که فیلم ایرانی «تاکسی» در جشنواره‌ی برلین موفق به دریافت جایزه شده است. تماشای برش‌هایی از این فیلم که در لابه‌لای اخبار به نمایش درآمده بود ضمن تایید شباهت‌های عجیب این دو فیلم، برای دست‌اندرکاران ساخت «مسافران» بسیار شوکه‌کننده بود و می‌توان گفت روند تکمیل آن را با وقفه‌ای جدی مواجه کرد.»
رحمانی که در این فیلم برش‌هایی از افکار و دیدگاه‌های بخشی از مردم اهواز را در یک خودروی حمل مسافر به نمایش گذاشته گفت: «با موفقیت «تاکسی» و نمایش گسترده‌ی آن در سطح اروپا و آمریکا عملاً شانس دیده شدن «مسافران» در جشنواره‌های جهانی از دست رفت و ما مجبور شدیم به تمهید دیگری فکر کنیم.»
رحمانی سپس در پاسخ به نحوه‌ی انتخاب فیلم خود توسط مدیران جشنواره‌های جهانی گفت: «در این جشنواره‌ها معمولاً دسته‌‌بندی‌هایی از نوع مستند یا داستانیِ صرف وجود ندارد و این آثار معمولاً به‌عنوان فیلم‌های بلندی شناخته می‌شوند که می‌توانند رویه‌ای مستند یا داستانی داشته باشند؛ اما «مسافران» به دلیل ویژگی‌هایی که در ساختار آن وجود دارد اغلب در جشنواره‌های سینمای مستند به نمایش درآمد.»
بخش بعدی جلسه به صحبت‌های دکتر جلالی‌فخر اختصاص داشت. این منتقد سینما گفت: «متاسفانه «مسافران» برخلاف فیلم قبلی این فیلم‌ساز (مُلف گَند) از نگاه عمیقی برخوردار نیست و تلخی‌ها و کاستی‌های زندگی روزمره را به گونه‌ای به نمایش می‌گذارد که در مقطع فعلی حتی می‌توان گفت به کلیشه تبدیل شده است. در حالی که جامعه انتظار دارد در این زمینه شاهد نگاه جست‌وجوگر و عمیق‌تری باشد.»
وی افزود: «این فیلم ساختار منسجمی ندارد و شاید بهتر بود در زمان تصویربرداری، راش‌های بیش‌تری گرفته می‌شد، آدم‌های بیش‌تری برای حضور در فیلم انتخاب می‌شدند و در مجموع، دست فیلم‌ساز برای انتخاب و ساخت فیلمی بهتر از میان آن‌ها بازتر بود.»
جلالی‌فخر گفت: «در شکل فعلی حتی پرسش اصلی فیلم (این که: دوست دارید جای چه کسی باشید؟) نیز محمل خوبی برای ورود به فیلم نیست و کمی فانتزی به نظر می‌رسد.»
وی این ویژگی فیلم را شبیه رویه‌ی برخی برنامه‌های مناسبتی تلویزیون دانست و افزود: «متاسفانه با نمایش گسترده‌ی فقر و کاستی‌های زندگی مردم، از این موضوع حساسیت‌زدایی شده و شاید بتوان گفت صرف نمایش این مسائل، عمق خود را از دست داده است.»
جلالی‌فخر گفت: «اِشکال بعدی «مسافران» این است که بخش‌هایی از آن مستند نیست و حضور پررنگ فیلم‌ساز در آن صحنه‌ها به چشم می‌خورد. این صحنه‌ها حتی اگر واقعاً مستند هم باشند احساس می‌شود کنار هم چیده شدهاند و این نکته حتی اگر بد هم نباشد، با ادعای فیلم و فیلم‌ساز منافات دارد.»
وی افزود: «اشاره‌ی فیلم به اختلاف طبقاتی را نمی‌توان سندهای فروپاشی جامعه دانست. ضمن این که بخش‌هایی از فیلم، خصوصاً بخش‌هایی که به توزیع سبد کالا در میان مردم اشاره دارد را می‌توان کاملاً بی‌ارتباط با موضوع دانست.»
در بخش بعدی این جلسه، محمود رحمانی در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره‌ی نحوه‌ی روایتگری در این فیلم گفت: «این پرسشی است که در طول دوران فیلم‌سازی، همواره جزو دغدغه‌هایم بوده و شکل و نحوه‌ی خاص بیان موضوع را در ذهنم پی‌ریزی کرده است.»
رحمانی سپس با اشاره به اصالت خوزستانی خود گفت: «من زندگی مردم مناطق جنوبی کشور را با گوشت و پوست خود احساس کرده‌ام و همواره شاهد زندگی آدم‌هایی بوده‌ام که در شرایط بغرنجی زندگی می‌کنند، اما این‌ها دلیل نمی‌شود که در این‌باره یک فیلم سراسر تلخ و سیاه بسازم.»
وی افزود: «نمایش‌های جشنواره‌ای این فیلم در داخل و خارج از کشور حکایت از فضایی داشت که کمدی و تراژدی به‌صورت هم زمان در آن قابل دیده شدن بود.»
رحمانی گفت: «این فیلم در مکان محدود و غیردراماتیکی ساخته شده که یک زمانِ مُرده را در بر می‌گیرد و نه تنها به لحاظ ساختاری فیلم‌ساز را با محدودیت مواجه می‌کند بلکه در ذهن و خاطره‌ی آدم‌های داخل خودرو نیز باقی نمی‌ماند.»
وی گفت: «به نظر می‌رسد تاکسی‌ها و خودروهای حمل مسافر بهترین مکان برای پرداختن به بحث‌های مختلف باشند. بحث‌هایی که آدم‌ها شاید با نزدیک‌ترین افراد زندگی خود نیز در میان نگذارند! در چنین فضایی سعی کردم تصویر واقعی آدم‌هایی را نشان بدهم که غالباً برداشتن نقاب از چهره‌ی آن‌ها خصوصاً در فضاهای معمول و رسمی کار بسیار دشواری است.»
رحمانی تلاش فیلم را «رسیدن به فضا و ایجاد موقعیت در یک بستر نسبتاً غیردراماتیک» دانست و افزود: «با چنین تمهیدی فیلم‌های متعددی ساخته شده و همان‌طور که اشاره شد برخی نمونه‌های ضعیف آن از تلویزیون هم پخش شده است، اما در این فیلم و نمونه‌های قابل اعتنای آن (مثل فیلم «ده» ساخته‌ی عباس کیارستمی) اتفاقی رخ می‌دهد که به حذف کارگردان از فیلم منجر می‌شود. در چنین شرایطی فاصله‌ی موجود میان کارگردان، فیلم‌بردار و سایر عوامل صحنه برداشته می‌شود و گفت‌وگویی شکل می‌گیرد که در آن هیچ تصویر زشت و سیاهی از آدم‌ها به نمایش گذاشته نمی‌شود.»
رحمانی در بخش دیگری از جلسه گفت: «در این فیلم سعی شده تا با حذف عنصر کارگردان، گفت‌وگو با شخصیت‌ها از پشت دوربین به مقابل آن منتقل شود و آدم‌ها بتوانند بدون مواجهه با حضور دوربین حرف‌های خود را به زبان بیاورند.»
جلالی فخر در پایان، «مسافران» را واجد یک نگاه سهل و ممتنع دانست و افزود: «آدم‌ها در این فیلم بدون هیچ ایده و گزینشی کنار هم چیده شدهاند و در حقیقت می‌توان گفت به عدم تجانس ساختاری آن دامن زده‌اند.»
وی هم‌چنین با اشاره به مقاومت‌هایی که در برابر نقد فیلم‌های تجربی انجام می‌شود گفت: «نباید توقع داشت که وجه تجربی فیلم‌ها باعث دور ماندن آن‌ها از ساحت نقد شود. در حالی که انتقاد از این‌گونه فیلم‌ها سازندگان‌شان را از خودشیفتگی باز می‌دارد و ایده‌های بهتری در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. ایده‌هایی که در نهایت به بهتر شدن کار فیلم‌سازها منجر خواهد شد.»
انتهای پیام/
