اشغال و آزادسازی خرمشهر در آئینه‌ کتاب/ اولین‌ کتاب‌ها درباره فتح خرمشهر چه کتاب‌هایی بودند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر در سوم خردادماه سال 1361 بعد از 578 روز اشغال، به لحاظ نظامی یکی از استراتژیک‌ترین رویدادهای جنگ هشت‌ساله ایران و عراق به شمار می‌آید که پرداختن به آن، مقتضیات خاصی را می‌طلبد اما بازپس‌گیری پاره‌ای از ایران که توسط نیروهای اشغالگر بعث، به تصرف‌ در آمده بود، یک پیروزی بزرگ، مقتدرانه و غرورآفرین برای ملت ایران به حساب می‌آید؛ اتفاقی که با جوانمردی و ایثار شهدای عملیات بیت‌المقدس به بار نشست و روایت‌ها از آن به جا مانده است.

انتشار رویدادهای مربوط به خرمشهر در قالب کتاب به سال 1360 برمی‌گردد؛ زمانی که به گواه بانک اطلاعاتی خانه کتاب، «آخرین نگاه از پل خرمشهر» از سوی نشر «جهان‌سو» و به نگارش ناصر موذن با روایتی داستانی منتشر شده است. با توجه به اینکه خرمشهر در آبان‌ماه سال 59 به تصرف اشغالگران درآمد، اندوهی که از عنوان این کتاب محسوس است، اندوهی با ارجاع و توجیه تاریخی است.

در ادامه و در فروردین سال 1361 دو کتاب با نام‌های «راز قاسم: بلمران خرمشهری» نوشته رضا خدری و مجید اخوان که از سوی نشر «کوشیرانکو» به چاپ رسید و «در خون شکفت خرمشهر» از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسید و اولین کتاب بعد از فتح خرمشهر، کتابی بود با نام «خرمشهر از اسارت تا آزادی».

همانطور که از نام کتاب «خرمشهر از اسارت تا آزادی» برمی‌آید، رضا خدری مولف این کتاب که از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی در سال 63 به انتشار رسیده است، تلاش کرده که به قلم خود وقایع را از زمان ورود نیروهای بعث به خرمشهر، اشغال 578 روزه و سرآخر عملیات بیت‌المقدس که به فتح خرمشهر منجر شد، روایت کند.

متاسفانه سه کتاب اول درباره رویدادهای خرمشهر، دیگر منتشر نشده‌اند و اطلاعاتی از آن‌ها در دسترس نیست اما اتفاق خوب آن است که کتاب مصور «خرمشهر از اسارت تا آزادی» بعد از چند چاپ در سال‌های دهه 60، در سال 91 از سوی نشر دیلماج و با ویرایشی جدید آن را بازنشر کرد. خدری در مقدمه کتابش نوشته است: برای گردآوری این مطالب به عنوان یک شهروند آبادانی و خرمشهری و به عنوان خبرنگار از همان دقایق اولیه در کنار سایر مردم این دیار بوده و تا آنجایی که در قدرت داشتم سعی بر این نمودم که این نکات را یادداشت کرده و به رشته تحریر درآورم و در زمان اشغال خرمشهر و محاصره آبادان و عملیات مختلف نیز در خیلی از مراحل از طرف روزنامه کیهان برای تهیه عکس و گزارش از جبهه‌های جنوب رهسپار سرزمین حماسه و مقاومت می‌شدم و گوشه‌هایی از این دلاوری‌ها نیز در روزنامه چاپ شده است.»

انتشار کتاب با محوریت خرمشهر، در سال‌های بعد از آزادسازی تداوم پیدا کرد. از جمله کتاب‌های جالب توجهی که در سال 64 به انتشار رسیده است، کتابی با عنوان «نقاشی دیواری مسجد جامع خرمشهر است» که دفتر تبلیغات اسلامی آن را به انتشار رساند. پلنگی که یکی از هنرمندان مطرح در حوزه نقاشی‌ دیواری در کشورمان است، بعد از فتح خرمشهر روی دیوارهای مسجد جامع این شهر که مرکز مقاومت‌های مردمی در دوره اشغال بود، رویدادهای حماسی مربوط به آن روزها را نقاشی کرده بود و کتاب «نقاشی دیواری مسجد جامع خرمشهر است» تصویر همان نقاشی‌ها را دربرداشت.

«از خرمشهر تا فاو؛ تحلیلی نظامی سیاسی از 61 تا 64»، «یادداشت‌‌های خرمشهر»، «خرمشهر در آتش»، «خاک، خون، حماسه: سه مجموعه شعر دفاع مقدس»، «ماموریت در خرمشهر»، «از خرمشهر بگو»، «روزهای خرمشهر»، «خرمشهر؛‌کو جهان‌آرا» و... عناوین کتاب‌هایی بودند که در سال‌های بعد از آزاد‌سازی خرمشهر، از سوی مراکز نشر مختلف به انتشار رسیدند. این روند در سال‌های بعدتر نیز ادامه داشت و هنوز که هنوز است، کتاب‌های تازه‌به‌تازه‌ای با رویکرد مقاومت، پایداری و آزادسازی خرمشهر به انتشار می‌رسد.

«کفشیه: خاطرات رزمندگان شهرضا از آزادسازی خرمشهر» نوشته رمضانعلی کاوسی از نشر «ستارگان درخشان»، «دفاع از خرمشهر: سه گفتار از 34 روز دفاع و مقاومت در خرمشهر» نوشته قاسم کریمی از نشر «ایران سبز»، «نینوایی در کرانه کاروان 1: خاطرات جمعی از رزمندگان اردبیل در عملیات بیت المقدس (آزادسازی خرمشهر)» نوشته سیدسعید اطهرنیاری و پری آخته از نشر «خط هشت» و «بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس اردبیل» و باز نشر «تکاوران نیروی دریایی در خرمشهر: خاطرات ناخدا یکم هوشنگ صمدی» نوشته هوشنگ صمدی کلخورانی و قاسم یاحسینی از نشر «سوره مهر» عناوین کتاب‌هایی بوده‌اند که در سال 95 به خرمشهر، خاطرات اشغال و آزادسازی و روایت‌های حماسی از آن روزگار پرداخته‌اند.

از آنجایی که گروه‌های مختلفی به جمع‌آوری اطلاعات و خاطرات شاهدان عینی از خرمشهر در سال‌های 59 تا 61 مشغول‌اند، همچنین با توجه به ظرفیت‌های ادبی و هنری که در آن رویدادهای تاریخی وجود دارد و البته ضرورت زنده‌نگه داشتن آن واقعه‌ بزرگ در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، به نظر می‌رسد در آینده نیز شاهد انتشار کتاب‌های مختلفی در این رابطه باشیم؛‌ کمااینکه ساخت آثار هنری و سینمایی درباره خرمشهر نیز در سال‌های اخیر تداوم داشته است.