مسأله ممیزی کتاب چطور در دولت یازدهم سروسامان گرفت؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، یکی از دغدغه‌های دیرین اهالی قلم، مواجهه آثارشان با رویکردهای حاکم در اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره‌های مختلف بوده‌است؛ رویکردهایی که در برخی دوره‌ها غامض‌تر بود و صفی از کتاب‌های در آستانه انتظار را پشت درهای اداره کتاب می‌گذاشت.

رویکردهای سلیقه و برداشت‌های متفاوت از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی که تحت عنوان «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب» شناخته می‌شود، از انتقاداتی بود که پیش از دولت یازدهم، به کررات از سوی اهالی قلم شنیده می‌شد. دلیل آن وضعیت نیز تشکیل نشدن شوراهای نظارت بر نشر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود؛ در حالی که مصوبه اصلاحی شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 24 فروردین 89 بر آن تاکید کرده بود:

مصوبه اصلاحی «اهداف، سیاست­ها و ضوابط نشر کتاب»

ماده ٥- هیأت نظارت بر اجرای ضوابط نشر کتاب

نظر به اینکه نظارت بر امر طبع و نشر کتاب و اجرای صحیح اصل ٢٤ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عهدة وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، این وزارتخانه هیأت نظارتی متشکل از حداقل پنج نفر از میان صاحب­نظران و شخصیت­های علمی، دینی و فرهنگی وارد به مسایل کتاب و نشر و امور اجتماعی و سیاسی و تبلیغاتی را انتخاب و جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی خواهد کرد.

تبصره- متناسب با هر رشته تخصصی و کاری، کارگروهی متشکل از افراد صاحب­نظر و به انتخاب شورای فرهنگ عمومی و زیر نظر هیأت تشکیل می­شود. علاوه بر کارگروه‌های تخصصی فوق، کارگروه­های استانی نیز به معرفی هیأت و انتخاب شورای فرهنگ عمومی، تشکیل می­‌شود.

ماده ٦- هیأت نظارت بر نشر کتاب­های کودکان و نوجوانان

نظر به حساسیت و جنبه­‌های خاص کتاب­های کودکان و نوجوانان، هیأت ویژه­ای به نام "هیأت نظارت بر نشر کتاب­های کودکان و نوجوانان" متشکل از حداقل پنج تن از افراد صاحب­نظر و آگاه به امور تربیتی (از دیدگاه اسلامی) و مسایل خاص کتاب­های کودکان تشکیل خواهد شد. این افراد را وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از میان صاحب­نظران و نویسندگان کتاب­های کودکان و نوجوانان و اشخاص آگاه به مسائل تربیتی در اسلام انتخاب و جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی خواهد کرد.

تبصره ١- کارگروه­های تخصصی مربوطه، به معرفی هیأت و تصویب شورای فرهنگ عمومی، انتخاب و تشکیل می­شود.

تبصره ٢- حداقل یکی از اعضای این هیأت باید ازمیان صاحب­نظران و اعضای کانون پرورش فکری کودان و نوجوانان باشد.

تبصره ٣- نظارت هیأت مزبور از حیث شکل و محتوای کتب کودکان و نوجوانان و انطباق آنها با فرهنگ اسلامی و ایرانی و اصول تربیتی خواهد بود.

***

مطابق با این مصوبه، در سال 1390 اسامی اعضای هیات نظارت در هر دو حوزه کودک ونوجوان و بزرگسال به شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام شد اما در تاریخ 20 مرداد همان سال با حکم رییس جمهوری دولت دهم و رییس وقت شورای عالی انقلاب فرهنگی تنها ‌اعضای هیات نظارت بر نشر کتاب کودک و نوجوان معرفی شدند و هیات نظارت بر نشر بزرگسال، تشکیل نشد.

محسن پرویز، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سابق، درباره محقق نشدن این مصوبات گفته است: «متأسفانه، در دولت قبل، به‌دلیل اختلاف رأی و نظری که ظاهراً بین اعضای شورا و رئیس شورا وجود داشت، افرادی که معرفی شده بودند و به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی هم رسیده بودند، احکامشان تا اواخر دولت قبل صادر نشد و زمینۀ تشکیل جلسات هم به‌وجود نیامد. البته، در آن برهه، وزارت فرهنگ و ارشاد هم به وظیفۀ خودش برای تشکیل جلسات شورا عمل نکرد.» (نسیم آنلاین)

در غیاب شورای نظارت بر نشر بزرگسال، طبیعی بود که پروسه صدور مجوز نشر کتاب به شکلی داخلی از سوی مسئولان اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شد و نبود سازوکار‌های دموکراتیک و شورایی، اهالی قلم را به اعتراض و گلایه آورده بود. این رویه ادامه داشت تا اینکه با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، شورای نظارت بر نشر بزرگسال معرفی شد.

هیات نظارت بر ضوابط نشر کتاب بزرگسالان در شورای انقلاب فرهنگی، از روز 25 مردادماه 1392 با درج در روزنامه رسمی کشور شکل قانونی و اجرایی به خود گرفت و احمد واعظی، محمدعلی مهدوی راد، محمدتقی سبحانی، رضا مختاری، علیرضا اعرافی، محمود گلزاری، عماد افروغ، علیرضا صدرا، صادق آیینه‌وند، محسن مؤمنی، علی معلم دامغانی، حسین کچوئیان، محمود آذربایجانی، مهدی خاموشی و خانم فریبا علاسوند به عنوان اعضای دور جدید فعالیت شورای نظارت بر نشر کتاب در زمینه کتب بزرگسالان (مهدی شجاعی نیز متعاقبا به این لیست اضافه شد) و آقایان محسن چینی‌فروشان، جواد محقق، مظفر سالاری، عبدالله حسن‌زاده و خانم مهنوش مشیری در زمینه کتب کودکان معرفی شدند.

این دو شورا نهایتا نخستین جلسه خود را در روز دوشنبه یکم اردیبهشت‌ماه سال 93 برگزار کردند و از آن پس، رویه‌ی ارزیابی و صدور مجوز نشر به کتاب‌های ارائه شده، مبتنی بر عملکرد این دو شورا که زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی و با عاملیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعلایت دارد، انجام می‌شود.

تشکیل شورای نظارت بر نشر کتاب بزرگسال باعث شد تعداد کثیری از کتاب‌هایی که پیش‌تر امکان انتشار نیافته بودند، انتشار پیدا کنند و از این حیث، مواجه اهالی قلم با رویه‌ صدور مجوز کتاب در سال‌های اخیر، تسهیل شد.