انقلاب برای استمرار خود نیازمند رویش‌هاست/ آیت‌الله هاشمی یکی از افراد سازمان‌دهنده انقلاب بود/ باید تولید شخصیت داشته باشیم

گروه واحدهای دانشگاه آزاد خبرگزاری آنا- روز چهارشنبه 20 بهمن بخش نخست گفت‌وگو با دکتر اکبر اشرفی استاد علوم سیاسی و رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و یکی از محققان انقلاب اسلامی به منظور بررسی حوادث منجر به پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شد.

بخش دوم و پایانی گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری آنا با دکتر اشرفی را پی می‌گیریم:

* نقش رهبری امام خمینی (ره) در برهه‌های سخت انقلاب چه تاثیری در پیروزی آن داشت؟

- رهبری انقلاب بسیار مهم است و برخی تصمیم‌گیری در لحظات سخت می‌تواند سرنوشت انقلاب را تغییر دهد که رهبری تیزبینانه امام راحل (ره) در برهه‌های سخت انقلاب بسیار به چشم می‌خورد، یکی دیگر از رهبری‌های امام (ره) که منجر به پیروزی انقلاب شد مربوط به 21 بهمن 57 و یک روز مانده به پیروزی انقلاب می‌شود، در آن روز ارتش اعلام حکومت نظامی کرد و تهدید کرد که از ساعت 4 بعد از ظهر دیگر کسی نباید در خیابان‌ها باشد و برداشت امام از این اعلامیه ارتش این بود که ارتش قصد دارد کودتا کند و بعد از آنکه امام (ره) از نیت ارتش مطلع شدند اعلامیه‌ای دادند و گفتند که مردم به خیابان‌ها بریزند و شب را در خیابان باشند که توطئه ارتش خنثی شود، فرض کنید اگر امام این اعلامیه را نمی‌دادند، همه زحماتی که از سال 1341 تا 57 متحمل شده بودند در این شب از بین می‌رفت. برنامه ارتش شاهنشاهی این بود که چند نقطه را بمباران و امام و حدود 500 نفر از انقلابیون را شهید کنند؛ به این ترتیب انقلاب را شکست می‌دادند.

وجود شخص امام (ره) به عنوان رهبر واحدی که همه حرکت‌ها را کنترل و هدایت می‌کرد در پیروزی انقلاب اسلامی بسیار مهم بود و چنین رهبری را ما در سال 1332 نداشتیم. سال 32 به‌راحتی کودتا شد و اگر فردی مدبر وجود داشت به‌راحتی می‌توانست کودتا را شکست دهد.

یکی از تاکتیک‌های مبارزاتی امام خمینی (ره) به صحنه کشاندن مردم بود امام (ره) همه‌ کارهای انقلاب اسلامی و پس از آن جنگ تحمیلی را با حضور مردم پیش برد. امام راحل (ره) در همه صحنه‌ها با مردم صادق بود و از آن‌ها کمک خواست و مردم هم چون از ایشان صداقت دیده بودند به تحقق آرمان امام (ره) و انقلاب کمک کردند.

* آقای دکتر ما در انقلاب مصر هم شاهد حضور مردم در پیروزی انقلاب هستیم، اما چرا وقوع این انقلاب به شکست انجامید و محمد مُرسی برکنار شد؟

- به دلیل آنکه مرسی نتوانست حرکتی را که امام خمینی (ره) انجام داد، انجام دهد و مردم را از دست داد. همان مردمی که مرسی را سرکار آوردند با تظاهرات خود، او ساقط کردند و ارتش مصر هم از این موقعیت استفاده کرد و مرسی را به زندان انداخت. مرسی چند کار مهمی که امام (ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی انجام دادند، انجام نداد و می‌توان گفت که مرسی از انقلاب ایران درس نگرفت. چرا که امام همه حرف‌های خود را با مردم مطرح می‌کرد و کلیت مردم امام (ره) را قبول داشتند. اما اکثریت قاطع مردم مصر مرسی را قبول نداشتند. موضوع دیگری که امام (ره) پس از پیروزی انقلاب انجام دادند ایجاد نیروی نظامی انقلابی به نام کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و ما می‌بینیم که فردای پیروزی انقلاب اسلامی و در 23 بهمن 57 کمیته انقلاب اسلامی با فرمان امام تشکیل می‌شود و در رأس این کمیته افراد مذهبی، سیاسی، نظامی حضور داشتند که ریاست کمیته بر عهده آیت‌الله مهدوی کنی بود و در همه شهرهای کشور این کمیته تشکیل شد و یک نیروی نظامی هم به‌صورت شبکه‌ای در همه مساجد کشور تشکیل شد که اعضای آن حامیان انقلاب بودند و کارهای نظامی و اطلاعاتی انجام می‌داد.

کمیته یک نیروی انقلابی کارآمد بود و توانست امنیت انقلاب را تأمین کند و در اقتصاد به مردم کمک می‌کرد و اگر کسی مشکلی داشت در مسجد مطرح می‌کردند و به آن‌ها کمک می‌شد و از مردم مسلح خواسته شد که سلاح‌های خود را به کمیته تحویل بدهند و به این ترتیب با ایجاد کمیته انقلاب احتمال انجام کودتا از بین رفت. در صورتی‌که مرسی به دست کسی ساقط شد که خودش به او درجه داده بود و به عنوان رئیس ستاد ارتش مصر منصوب کرد و ارتش مصر دست نخورده باقی مانده بود و طرفدار حسنی مبارک بود و به راحتی مرسی را برکنار و زندانی کردند.

* برنامه‌های امام (ره) که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، از جمله اعلامیه‌ها و فرمان تشکیل کمیته انقلاب، آیا در انقلاب‌های دیگر هم وجود داشته یا چنین تصمیم‌گیری‌هایی ایده و خلاقیت امام خمینی (ره) و انقلابیون بود؟

- برخی از این نهادها ابتکار امام (ره) و برخی هم از سوی نزدیکان ایشان پیشنهاد شده بود. امام (ره) شخصی تیزبین و یک عالم روحانی بی‌نظیر بودند در کنار ایشان هم افراد مورد اعتمادی همچون آیت‌الله مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر، شهید مفتح، آیت الله خامنه ای و دیگران حضور داشتند و این‌ها افراد تئوری پردازی بودند که مدام به امام پیشنهاد و مشاوره می‌دادند اما تصمیم‌گیری و اراده نهایی با امام (ره) بود.

* در کودتای اخیر ترکیه هم ما شاهد درخواست اردوغان از مردم بودیم که از آن‌ها خواست به خیابان‌ها بیایند و مقابل کودتای ارتش بایستند، می‌توان این درخواست رئیس‌جمهوری ترکیه را با رفتار مردم ایران در 21 بهمن 57 که مقابل کودتای نظامی ایستادند، مقایسه کرد؟

- بله می‌توان گفت اردوغان از انقلاب ایران درس گرفته بود و زمانی که کودتای شبانه در این کشور انجام شد او با به صحنه کشاندن مردم کودتای ارتش را شکست داد. اردوغان بلافاصله پس از وقوع کودتا از طریق وسایل ارتباطی از مردم خواست که به خیابان‌ها بیایند و اگر این کار را نمی‌کرد و مردم به خیابان نمی‌آمدند کودتای ترکیه پیروز شده بود.

* موضوعی که در ترکیه وجود دارد این است که اکثریت مردم این کشور مسلمان و مقید به رفتار اسلامی هستند، حتی حزب حاکم در این کشور (عدالت و توسعه) حزب مسلمان است، به نظر شما احتمال دارد که نظام ترکیه از یک حکومت سکولار تبدیل به حکومت اسلامی بشود؟

- بعید است حکومت اسلامی در ترکیه ایجاد شود برای آنکه اردوغان و سیاست‌مداران ترکیه با اینکه مسلمان هستند اما به دنبال ایجاد حکومت اسلامی نیستند. اردوغان و حرب عدالت توسعه با آنکه مسلمان هستند اما گرایش آن‌ها سکولار است و جدایی دین از سیاست را پذیرفته اند و به دنبال تلفیق این دو با هم نیستند. اردوغان به دنبال احیای شکوه امپراتوری عثمانی در ترکیه است و می‌خواهد قدرت بزرگی در جهان اسلام ایجاد کند و قدرت ترکیه را بالا ببرد.

به نظر بنده حکومت اسلامی در ترکیه ایجاد نخواهد شد چراکه کسی به دنبال آن نیست، بین حکومت اسلامی و حکومت مسلمانان تفاوت است، حکومت کنونی ترکیه حکومت مسلمانان است اما حکومت اسلامی نیست و وضع قوانین این کشور بر اساس دستورات دین نیست و هرچه مجلس تصویب کرد اجرایی می‌شود.

* سال 1389 شاهد اتفاقاتی در تونس و پس از آن در مصر، لیبی، یمن و بحرین​ بودیم که بیداری اسلامی نام گرفت اما متأسفانه این جریان منجر به شکل‌گیری حکومت اسلامی در این کشورها نشد، به نظر شما چرا بیداری اسلامی به سرانجام نرسید؟

- نمی‌توان گفت که بیداری اسلامی به سرانجام نرسید؛ زمانی‌که یک جنبش آغاز می‌شود اثر خود را در ذهن مردم می‌گذارد، البته جنبش‌ها لزوماً در همان سال‌های اول پیروز نمی‌شوند و در ایران هم جنبش 15 خرداد 1342 همان سال پیروز نشد و به‌شدت سرکوب شد بنابراین قیام 15 خرداد در سال 42 شکست خورد اما به‌صورت آتش زیر خاکستر روشن ماند و چون جنبش ایجاد شد از بین نرفت. اگر جنبش سرکوب شد زیرزمینی می‌شود.

از سوی دیگر خداوند در قرآن می‌فرمایند «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» یعنی سرنوشت هر قومی به دست خودشان است. اگر قرار است جنبشی پیروز شود بستگی به مردم آن دارد و مردم باید در راه هدف‌شان پایداری و استقامت کنند چرا که هیچ حکومتی راضی نمی‌شود به راحتی قدرت را تحویل بدهد.

صرف حضور مردم برای پیروزی انقلاب لازم است اما کافی نیست، چراکه مردم همچون توده هستند و هدایت آن‌ها نیازمند رهبران آگاهی است که بتوانند نهضت را جلو ببرند و دارای ایدئولوژی باشند. ایدئولوژی انقلاب نباید ناخالص باشد و مردم و رهبران باید پایبند به آن باشند. اگر پایبند نباشند ایدئولوژی در طول مسیر منحرف می‌شود.

بنابراین بیداری اسلامی جنبشی بود که ایجاد شد و دشمنان اسلام همچون آمریکا، رژیم صهیونیستی، عربستان مقابل این جنبش اختلال ایجاد کردند.

شکست جنبش‌ها امر طبیعی است اما پیروزی آن سخت و دشوار و نیازمند توانمندی بالایی است، در ایران نیز تقریبا همه جنبش‌های پیش از انقلاب اسلامی شکست خوردند و اگر هم پیروز می شدند به‌سرعت شکست خوردند، نهضت مشروطه پس از پیروزی شکست خورد چون ایدئولوژی رهبری و مردم از هم جدا شد، نهضت ملی نفت هم منتهی به شکست شد. انقلاب اسلامی ایران هم پس از پیروزی با چالش‌های مختلفی از جمله ترور شخصیت‌های انقلابی، جنگ 8 ساله وغیره مواجه شد که با استقامت مردم و حمایت آنان از انقلاب پابرجا ماند اما در مصر مردم از مرسی روی برگرداندند که مساوی با شکست شد.

در بحرین عربستان دخالت کرد و با چراغ سبز آمریکا جنبش سرکوب شد البته هنوز امیدهایی در انقلاب بحرین وجود دارد، در جایی که سرکوب باشد پیروزی نهضت سخت است. انقلاب در لحظه ایجاد نمی‌شود و شکل‌گیری جنبش نیازمند رهبری، حمایت مردم، وجود شعارها و ایدئولوژی است و جنبش سرکوب شده هم می‌تواند از زیر خاکستر بیرون بیاید.

* نقش آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در انقلاب اسلامی و راه‌اندازی دانشگاه آزاد اسلامی را توضیح دهید؟

- آیت‌الله هاشمی رفسنجانی یکی از استوانه‌های انقلاب بودند، ایشان فردی فعال در نهضت انقلاب اسلامی و از اولین مبارزان انقلاب اسلامی و از همراهان امام خمینی (ره) و دارای نگرش سازمان‌ده بودند و به نظر من آیت‌الله هاشمی رفسنجانی یکی از افراد سازمان‌دهنده جنبش انقلابی بود و مطالعات وسیع و آثار مکتوب از تاریخ معاصر داشتند. پیوند عمیقی میان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و امام (ره) و مقام معظم رهبری وجود داشت؛ کم افرادی بودند که امام و رهبری چنین اعتمادی به ایشان داشته باشند به همین دلیل جایگاه‌های مهمی در انقلاب اسلامی به دست آورده بودند. ریاست مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری، عضویت و سپس ریاست مجلس خبرگان رهبری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، فرماندهی جنگ، ریاست هیات موسس و هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی از ایشان چهره‌ای بی‌بدیل ساخته بود.

در موضوع دانشگاه آزاد اسلامی و زمانی که کشور درگیر جنگ تحمیلی است ایشان به این موضوع دقت داشتند که جمعیت کشور زیاد است و دانشگاه‌ها پاسخ‌گوی نیاز داوطلبان تحصیل نیست و جوانان پشت سد کنکور مانده‌اند و پیشنهاد راه‌اندازی دانشگاه آزاد اسلامی را به امام (ره) می‌دهند و مورد موافقت امام قرار می‌گیرد. اکنون دانشگاه آزاد اسلامی برابر کل آموزش عالی کشور دانشجو و دانش‌آموخته دارد و به‌صورت مستقل و بدون وابستگی مالی به دولت اداره می‌شود.

یکی از عوامل موفقیت دانشگاه آزاد اسلامی مردمی بودن آن است و در راستای تاکتیک‌های مبارزاتی انقلاب اسلامی که پشتوانه مردمی داشت. انقلاب اسلامی به این دلیل پیروز شد که مردمی بود و مردم در همه مراحل انقلاب حضور فعال داشتند، دانشگاه آزاد اسلامی هم به این دلیل ماندگار و موفق شد که مردمی بود.

* آقای دکتر در سال‌های اخیر ما شاهد فقدان بسیاری از افراد تاثیرگذار انقلاب همچون آیت‌الله مهدوی‌کنی، آیت‌الله واعظ طبسی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و بسیاری دیگر از انقلابیون بودیم، آیا در 38 سال پیروزی انقلاب اسلامی برای جایگزینی این افراد نیروهای جوان و انقلابی تربیت شده است؟

- انقلاب برای استمرار خود نیازمند رویش‌هاست، اواخر عمر بابرکت امام خمینی (ره) رادیوهای بیگانه خبرهای ضد و نقیض از ارتحال ایشان می‌دادند که امام (ره) در پاسخ به آن‌ها در یک سخنرانی گفتند که شما از بیماری و فوت من اظهار خوشحالی نکنید چرا که این انقلاب قائم به شخص نیست و اگر خمینی نباشد انقلاب خواهد ماند. باید فرهنگ انقلاب و شعارهای انقلاب از طریق دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی و... در نسل‌های مختلف استمرار پیدا کند اگر این‌گونه شد اهداف انقلاب ادامه خواهد یافت.

کسانی‌که در سال‌های نخست انقلاب اسلامی نهضت را به پیش بردند جوانان بودند و در جنگ تحمیلی بسیاری از جوانان 20 تا 30 ساله فرمانده لشکر بودند، مقام معظم رهبری زمانی که 42 سال داشتند رئیس‌جمهور بودند و اکنون از زمان پیروزی انقلاب اسلامی جوانان بیشتری داریم. باید تولید شخصیت داشته باشیم و انقلابیون در دوران حیات‌شان افرادی را برای جایگزینی خود تربیت کنند و می‌بینیم که امام خمینی (ره) تعدادی بسیاری شاگرد تربیت کردند و انقلاب اسلامی را همین شاگردان امام پیش بردند.

اکنون هم مکتب و فرهنگ انقلاب را شخصیت‌های انقلابی می‌توانند با تربیت نیروهای انقلابی تقویت کنند. اگر بخواهیم نیروی انقلابی موجود را با نیروهای انقلابی سال 42 تا 57 مقایسه کنیم، به این نتیجه می رسیم که امروزه نیروهای انقلابی بسیار بیشترند و اگر بحرانی به وجود بیاید خودشان را نشان می‌دهند. اما باید در مواقع آرامش نیروهایی که برای انقلاب نیاز است را تربیت و شناسایی کنیم که در این راه دانشگاه آزاد اسلامی هم می تواند موثر باشد. از سوی دیگر حوزه‌های علمیه و طلبه‌های امروز هم توانمندتر از قبل هستند. باید نیروهای تربیت شده شناسایی و به مردم معرفی بشوند تا با فقدان شخصیت های بزرگ، احساس خلأ نکنیم.

گفت‌وگو: مصطفی سعیدی