سفیر اسبق ایران در مقر اروپایی سازمان ملل: خصومت همچنان میان ایران و امریکا جاری است

‌ باراک اوباما، رییس‌جمهور امریکا روز گذشته در نامه‌هایی به کنگره وضعیت اضطراری در قبال ایران را تمدید کرد. ریشه اعمال این وضعیت اضطراری علیه ایران که هر ساله تمدید می‌شود، چیست؟

ریشه اعمال وضعیت اضطراری علیه ایران به دولت نخست بیل کلینتون، رییس‌جمهور وقت امریکا در دهه ١٩٩٠ میلادی بازمی‌گردد. در آن دوران، نه تنها علیه ایران وضعیت اضطراری اعمال شد بلکه بسیاری از قانون‌های تحریمی دیگر مانند قانون تحریم‌های ایران و لیبی که بعدها به قانون تحریم‌های ایران (ایسا) تغییر یافت، هم وضع شد. با این حال، در آن دوران، رییس‌جمهور امریکا برای ایران وضعیت اضطراری صادر کرد تا با اقدامات و سیاست‌های دولت ایران مقابله کند. این وضعیت بعدها با تشدید تحریم‌ها علیه ایران که برخی از آنها مانند قانون ایسا مدت‌دار هم هستند، تداوم یافت؛ به عبارت دیگر، وقتی کشوری از سوی امریکا در لیست شرایط اضطراری قرار می‌گیرد معنای آن این است که امریکا هرساله وضعیت روابط خود را با آن کشور مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌بیند که آیا روابط آنها در یک سال گذشته تغییری کرده است یا خیر؟ و اینکه در این مدت، چه قانون‌هایی درخصوص آن کشور صادر شده است. در صورتی که در وضعیت روابط آن دو کشور تغییری ایجاد نشده باشد، واشنگتن همچنان آن کشور را در لیست کشورهایی با وضعیت اضطراری نگه می‌دارد. درباره ایران نیز همین وضعیت حاکم است. بیش از بیست سال است که امریکایی‌ها هر ساله وضعیت روابط خود با ایران را مورد بررسی قرار می‌دهند و با توجه به عدم کاهش تنش میان طرفین، آنها تصمیم می‌گیرند که وضعیت اضطراری علیه تهران را تمدید کنند.

‌ ایران و امریکا از ١٩٨٠ با یکدیگر قطع رابطه کردند و این وضعیت، حدود ١٥ سال بعد علیه تهران از سوی واشنگتن اعمال شد. دلیل قرار دادن ایران در لیست کشورهایی با وضعیت اضطراری چه بود؟

وجود فضای خصومت‌آمیز میان تهران و واشنگتن عامل قرار گرفتن ایران در آن لیست بود. علت‌العلل تنش در روابط هم به زعم امریکایی‌ها که ابتدایی‌ترین آن هم است، اشغال سفارت امریکا در تهران بود که منجر به قطع روابط سیاسی دو کشور هم شد. پس از آن، امریکایی‌ها تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کردند و قوانین سخت‌گیرانه‌تری علیه تهران چه در کنگره و چه با فرمان اجرایی رییس‌جمهور تصویب کردند. به سخن دیگر، آنچه تا پیش از توافق هسته‌ای وجود داشت، این بود که امریکا هر ساله تحریم‌های جدید، سخت‌گیرانه‌تر و جامع‌تری علیه ایران صادر می‌کرد و می‌کوشید فضای تنفسی را برای ایران تنگ کند و در روابط خارجی ایران با سایر کشورها محدودیت ایجاد کند و خوشبختانه برجام با آنکه فقط در مساله هسته‌ای بود، توانست در این روند رو به صعود توقف ایجاد کرده و آن را آهسته کند. با این حال، قرار دادن ایران در لیست وضعیت اضطراری موجب شد تا امریکا تحریم‌هایی با بهانه‌هایی همچون فعالیت‌های منطقه‌ای ایران، تروریسم، حقوق بشر، موشکی و... اعمال کنند.

‌ اوباما در نامه خود از پایبندی ایران به برجام سخن گفته است. او گفته است در حالی که تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران در چارچوب برجام تعلیق شده‌اند، تحریم‌های غیرهسته‌ای همچنان به قوت خود باقی است. او از عدم عادی شدن روابط میان تهران و واشنگتن سخن گفته است. چرا امریکا مصمم است تا این وضعیت اضطراری علیه ایران تمدید شود؟

علت آن باقی ماندن فضای خصومت‌آمیز میان تهران و واشنگتن است. با آنکه ایران و امریکا توانستند در یکی از مسائل اختلافی‌شان مانند برجام به توافق برسند که آن هم توافقی میان ایران و امریکا به همراه پنج کشور دیگر و اتحادیه اروپا بود، ولی همچنان مناسبات دوجانبه ایران و امریکا مبتنی بر دشمنی، تنش و بی‌اعتمادی است. تا زمانی هم که این خصومت باقی است، امریکا به خود حق می‌دهد وضعیت اضطراری را تمدید کند. اگر زمانی روابط حسنه و عادی شد یا آنکه دیگر خصومتی در مناسبات دوجانبه نبود، دیگر این وضعیت هم ادامه نمی‌یابد. نمونه‌ای که درباره کوبا نیز رخ داده است.

‌ اما اوباما همین وضعیت را درباره کوبا نیز تمدید کرده است؟

روابط میان امریکا و کوبا عادی شده است ولی برخی تحریم‌ها که توسط کنگره وضع شده، همچنان باقی هستند و دولت امریکا قادر به لغو آنها نیست و با گذشت زمان برداشته می‌شود. روابط امریکا و کوبا با روابط امریکا و ایران متفاوت است چراکه واشنگتن هم‌اینک هاوانا را مانند تهران، یک دشمن مستقیم و فوری نمی‌داند. با این حال، من فکر می‌کنم اوباما در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود تلاش‌هایی را برای کاهش تنش با تهران انجام داد ولی این تلاش‌ها به دلیل بی‌اعتمادی ایران مورد استقبال قرار نگرفت کماآنکه مخالفان او یعنی جمهوریخواهان نیز موافق این تنش‌زدایی نبودند و به صورت مداوم، برای او اخلال‌آفرینی کردند و موجب دامن زده شدن به این بی‌اعتمادی شدند. حال که این وضعیت روابط همچنان خصومت‌آمیز است، پس وضعیت اضطراری علیه ایران هم باقی می‌ماند تا آنکه زمانی این شرایط به حالت عادی و دوستانه یا حداقل عدم خصومت بازگردد.

‌ بسیاری می‌گویند که تمدید وضعیت اضطراری بستر بسیاری از تحریم‌ها به ویژه تحریم‌های اولیه و غیرهسته‌ای علیه ایران است. آیا تمدید این وضعیت اضطراری می‌تواند به معنای آن باشد که واشنگتن می‌خواهد شبح تحریم علیه ایران را همچنان بر سر تهران نگه دارد؟

به نظر من، تمدید وضعیت اضطراری ارتباطی به باقی نگه‌داشتن یا نداشتن شبح تحریم‌ها علیه ایران نیست. روابط دو کشور به زعم امریکایی‌ها غیرعادی و خصومت‌آمیز است و تا زمانی که این فضا خصومتی باشد، تداوم وضعیت اضطراری علیه تهران غیرقابل تغییر است و دولت امریکا آن را تمدید کرده و رعایت می‌کند. این شرایط هم در نهایت موجب فراهم شدن بهانه و زمینه لازم برای واشنگتن برای تمدید تحریم‌های دیگر و اعمال تحریم‌های جدید و جدی‌تر می‌شود.

‌ تمدید این شرایط تا چه اندازه نشان‌دهنده آن است که دولتمردان امریکایی همچنان ذهنیت سابق را درباره تحریم‌ها دارند و تغییری در نگرش آنها صورت نگرفته است؟

موضع جمهوریخواهان نه درباره ایران و نه درباره تحریم‌ها تغییری نکرده و از ابتدا هم مخالف برجام بودند و می‌گفتند برجام اجماع جهانی علیه ایران را برمی‌دارد و دیگر ما نمی‌توانیم علیه ایران تحریمی ایجاد کنیم.

دموکرات‌ها چطور؟ به هر حال این تحریم هرسال توسط اوباما تمدید شده است؟

من فکر می‌کنم دموکرات‌ها و حداقل اوباما نگرش متفاوت‌تری نسبت به دیگران دارند. او قانون تحریم‌های ایران را امضا نکرد. اگر هم قانون تحریم‌ها را وتو می‌کرد، کنگره وتوی او را بی‌اعتبار می‌کرد. او با عدم امضای قانون ایسا نشان داد که مخالف آن است. اگر هم این شرایط تمدید می‌شود به خاطر آن است که تغییری در فضای روابط دو کشور صورت نگرفته است و چون تغییری انجام نشده، وضعیت اضطراری تمدید می‌شود؛ ربطی هم ندارد که چه کسی رییس‌جمهور امریکا باشد یا نباشد.

‌ در دوره پسابرجام که بسیاری از کشورهای مختلف به ویژه اروپایی‌ها مایل به همکاری با تهران و گسترش مناسبات با ایران هستند، تمدید این وضعیت اضطراری تا چه اندازه می‌تواند در استمرار دیگر تحریم‌های اولیه و فضای هراس همکاری با تهران موثر واقع شود؟

موقعی که امریکا شرایط اضطراری علیه ایران را تمدید می‌کند، این علامت منفی را به اتحادیه اروپا، چین، روسیه و شرق آسیا و... می‌دهد که در روابط‌شان با ایران ملاحظاتی را اعمال کنند و سطح همکاری‌ها را ارتقا ندهند. اینکه آن کشورها چه رفتاری می‌کنند، بستگی به طرف مقابل دارد؛ یا آنکه ملاحظات را رعایت می‌کنند یا مانند روسیه تلاش می‌کنند از ایران باج بگیرند. ممکن است چینی‌ها هم بخواهند همین رویه روس‌ها را انجام دهند. نکته مهمی که باید توجه داشت آن است که دیگران منتظر تغییر فضا نمی‌مانند و نمی‌خواهند ریسک جریمه و تحریم‌ را بخرند. تمدید این فضا به طرف‌های ایران این پیام را می‌دهد که نمی‌توانید با ایران همکاری کنید.

‌ پس باید منتظر کاهش همکاری‌های ایران با طرف‌هایی همچون اروپا باشیم؟

کاهش یا افزایش همکاری با ایران بستگی به مولفه‌های بسیاری دارد. همچنان باید منتظر سیاست اعمالی و نه اعلامی ترامپ در قبال ایران باشیم. همچنین اینکه تهران تا چه اندازه می‌تواند اروپایی‌ها را جذب کند یا خیر؟

‌ به جذب اروپایی‌ها توسط ایران اشاره کردید. انجام این کار نیازمند چه اقداماتی از سوی ایران است؟

مهم‌ترین اقدام برای این کار، عملکرد مثبت ایران در مساله برجام است. اگر ایران در اجرای برجام به گونه‌ای رفتار کند که به اروپایی‌ها نشان دهد می‌تواند همکار مطمئن برای ١+٥ باشد، بی‌تردید ١+٥ منهای امریکا از ایران در برابر واشنگتن حمایت می‌کند. اگر ایران این اعتماد را به اروپایی‌ها نشان دهد که به برجام پایبند است و می‌تواند همکاری برای آنها باشد، آنگاه اتحادیه اروپا برای همکاری در سایر زمینه‌ها به دنبال ایران می‌آید ولی اگر ایران تزلزلی در اجرای برجام از خود نشان بدهد یا در تبلیغات به گونه‌ای تند برود که موجب افزایش هزینه‌های حمایت از ایران برای اروپایی‌ها بشود، در آن صورت اتحادیه اروپا هم دست از حمایت کردن از ایران برمی‌دارد.

‌ رسانه‌های امریکایی مدعی هستند که باراک اوباما در روزهای پایانی خود در حال مستحکم کردن برجام است و صدور مجوز هواپیما‌ها، موافقت فروش ٣٠٠ کیلو اورانیوم خام، تمدید شش ماه تعلیق تحریم‌ها در آخرین روز کاری را نمونه‌ای از این اقدامات تلقی می‌کنند. تا چه اندازه این اقدامات می‌تواند برجام را در مقابل رویکرد دولت ترامپ محافظت کند؟

این اقدامات ارتباط مستقیمی با مستحکم‌تر شدن برجام ندارد اما می‌تواند ایران را برای ادامه اجرای کامل برجام همانند آنچه تاکنون انجام داده، دلگرم کند و نشان دهد که امریکا علاقه‌مند به تقویت روابط و استحکام توافق هسته‌ای است. در مجموع من این اقدامات را مشوق‌ها و امیدواری‌هایی برای تهران می‌دانم تا ایران به راهش ادامه دهد.

‌ می‌تواند مانع از اقدامات تخریبی ترامپ علیه برجام هم بشود؟

اینکه این اقدامات موجب شود که ترامپ قدرتش برای برهم زدن توافق هسته‌ای از بین برود یا آنکه او قید اقدامات تخریبی احتمالی‌اش نسبت به این توافق را بزند، خیر ولی تا حدودی می‌تواند موجب افزایش هزینه‌ها برای برهم زدن توافق برای او بشود. از طرفی، با دلگرم کردن ایران برای ادامه راه، امریکا هم دیگر بهانه‌ای برای برهم زدن پیدا نمی‌کند و این مساله ممکن است او را علاقه‌مندتر بکند.

‌ ترامپ و اطرفیان او پس از انتخاب شدن تا چندی پیش درخصوص برجام هیچ‌گونه اظهارنظری نکرده‌اند. بسیاری این مساله را نشانه‌ای از عدم اولویت بودن ایران در برنامه سیاست خارجی ترامپ تلقی می‌کردند. با این وجود در نشست سنا با گزینه‌های تیم سیاسی، نظامی و امنیتی ترامپ، آن افراد از تعهد بین‌المللی بودن برجام و البته سخت‌گیری و نظارت دقیق بر برجام سخن گفتند. فکر می‌کنید در دولت ترامپ، رویکرد دولت او نسبت به برجام چگونه باشد؟

هنوز قضاوت درباره ترامپ زود است. او ابتدا مواضع تندی نسبت به برجام داشت و از پاره کردن آن حرف می‌زد ولی اکنون تیم او برجام را تعهد بین‌المللی می‌داند که نمی‌توان آن را پاره کرد. این نشان‌دهنده یک عقب‌نشینی و تعدیل در مواضع است. اگرچه رکس تیلرسون، جیمز ماتیس و مایک پمپئو نسبت به ایران مواضع مثبتی ندارند و منفی فکر می‌کنند ولی می‌دانند برهم زدن برجام چه هزینه‌هایی برای امریکا دارد. با این حال، اینکه ترامپ چه اقدامی درباره برجام می‌کند، بستگی به آن دارد که افرادی همچون تیلرسون چه اندازه می‌توانند ترامپ را تعدیل کنند. نوع اقدامات ایران هم در این باره اثرگذار است.