افزایش کشمکش‌های سیاسی و رکود تعمیق شده بورس

در سال‌های تحریم ایران و در جریان مذاکرات هسته ای، شاهد افت نزدیک به سی هزار واحدی شاخص کل در بورس بودیم. این موضوع بدیهی‌ترین واکنش بازار سهام به شرایط اقتصادی و سیاسی کشور در این سال ها بود و البته آمار رکود در بخش واقعی نیز این موضوع را تایید و تشدید می‌کرد. در یک سال اخیر و بعد از اجرایی شدن برجام نیز شاهد یک موج امیدواری به آینده اقتصاد ایران در بورس ایجاد شد و تا حدودی نیز فضای بخش واقعی اقتصادی و در صنایع مختلف با این شرایط مثبت رشد کرد. بنابراین به نظر می‌رسد که بورس تهران رسالت خود را به درستی انجام می‌دهد و در نتیجه لفظ آیینه تمام نمای اقتصاد کشور برازنده آن است.

در چند ماه اخیر و به خصوص بعد از انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا شاهد افت مجدد بورس ایران و بازگشت به رکود در آن هستیم. موضوعی که اگر قبول کنیم بورس نسبت به وقایع اقتصادی یک کشور حساسیت بیشتری دارد، نشان دهنده آن است که چشم انداز کوتاه مدت و میان مدت اقتصاد کشور رکودی باقی خواهد ماند. به عبارتی زنگ اخطار بازگشت رکود در بورس تهران که با کاهش های معاملات در حجم و شاخص های اصلی دیده می شود برای ادامه رکود اقتصادی در بخش واقعی به صدا درآمده است.

از نظر منطق و ادبیات مالی، بورس هر کشور دماسنج بخش واقعی و تولیدی اقتصاد آن کشور است و در نتیجه بازگشت رکود به بورس نشان دهنده تعمیق رکود در بخش واقعی اقتصاد خواهد بود. حال این سوال مطرح می شود که دلایل بازگشت این رکود در بخش واقعی اقتصاد کشور چیست و چالش های ایجاد شده در اقتصاد و سیاست کشور دوره زمانی رکود بورس را تا چه مدت می تواند طولانی کند؟

از نگاه فعالان اقتصادی، نسبت های مالی و بررسی صورت های مالی در اولویت تجزیه و تحلیل اقدامات خرید و فروش سهام قرار دارد اما بورس ایران بیش از اندازه سیاست زده است و این نیز برای کشوری که چندین سال در صدر تحریم های بین المللی قرار داشته و در حال تلاش برای خروج از بحران های ایجاد شده ناشی از تحریم است، چیزی بدیهی به شمار می رود.

به عبارتی در میان عوامل موثر بر فضای معاملات بورس، انتخاب‌های اقتصاد سیاسی مسئولان کشور بیش از افزایش سرمایه‌ها و یا پروژه های توسعه ای درون یک شرکت، بر قیمت سهام شرکت های بورسی تاثیر دارد و در نتیجه با فضای مبهم کنونی که بر سیاست کلان و اقتصاد بین‌الملل ایران سایه افکنده است رکود برای بورس گریز ناپذیر است.

مهمترین چالش کنونی سیاسی کشور بدون شک به رویکرد دولت ترامپ در مقابله با ایران مربوط خواهد بود. این موضوع به حدی اهمیت دارد که روند اجرای برجام را کند کرده و در نتیجه مسیر پیش‌بینی شده ادغام اقتصادی ایران در اقتصاد جهانی را برای تجارت آزاد با مشکل روبرو می کند. همچنین با برداشته نشدن تحریم های بانکی روند صادرات و واردات و مبادلات ایران با مشکل روبرو می شود و در نتیجه سهام شرکت های بورسی نیز نمی تواند رشد قابل توجهی داشته باشد. این موضوعات نیز به این معنی خواهد بود که تعمیق رکود در بورس تهران به احتمال زیاد ادامه خواهد داشت.

به این عوامل مهم و کلان اقتصاد سیاسی باید سازوکارهای ناقص قانونی بورس، نبود ابزار تکامل یافته مالی و عدم وجود نقدینگی کافی در بورس را نیز افزود که فضای رکودی حاکم را تشدید می کنند. اگر چه مسئولان بورس در چند سال اخیر و به خصوص در دوره ریاست جدید سازمان بورس، ایجاد بسترهای مورد نیاز برای گسترش بازار را تسریع کرده‌اند و میزان تعاملات سازمان‌ها و نهادهای فعال در این بخش بیشتر شده است اما تا زمانی که ریسک اقتصاد سیاسی کشور بالا هست هیچ کدام از این اقدامات توان خارج کردن بورس از رکود را ندارند.

در ساحت اقتصاد سیاسی ایران که در روابط بین الملل تحت تاثیر شدید موضع گیری های منفی دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا قرار گرفته است، در فضای سیاسی داخلی نیز کشمکش ها رفته رفته تا انتخابات ریاست جمهوری بیشتر می شود. این موضوع را به وضوح در اتفاقات و موضع گیری های سران قوا در هفته های اخیر بر سر پرونده بابک زنجانی نیز می توان دید.

اگر بخواهیم یک نتیجه گیری کوتاه مدت از سرمایه گریز بودن بورس تهران ارائه دهیم باید گفت که بورس تهران در حال حاضر تحت فشارهای روانی ناشی از همین تنش‌های اقتصاد سیاسی قرار دارد و هنوز نتوانسته است نرمی و انعطاف لازم برای تحمل این فشارها را به دست آورد. به عبارت دیگر بازار سهام به بخش های جدا از هم تجزیه شده که هر بعد آن از سازمان بورس گرفته تا سرمایه گذاران حقوقی و حقیقی، تنها در حال پیش‌برد برنامه‌های خود هستند و بقیه بخش ها را مورد توجه قرار نداده و در نتیجه انعطاف و ملایمت کافی را در دستور کار قرار نمی دهند. این عدم انعطاف به معنی واکنش منفعلانه بازار نسبت به وقایع در حال جریان است. بورس از وقایع و تصمیمات کلان اقتصاد تاثیر می گیرد اما توان تاثیرگذاری متقابل بر آن را ندارد و در نتیجه در چنین شرایطی به شدت سرمایه گریز می شود.

بنابراین در چنین شرایطی که‌ ریسک بازارهای مالی و بورسی به شدت افزایش می یابد بخت با بازارهای رقیب مانند بازار ارز و طلا همراه خواهد بود که فرار سرمایه از بورس را به سمت خود جذب کنند. می‌توان چنین انتظار داشت که حداقل در کوتاه مدت و میان مدت شرایط رکودی بورس تهران ادامه خواهد داشت و در این مدت تنها به مدد معاملات حقوقی های بازار است که شاخص های مهم این بازار محافظت خواهند شد.

*خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا