از منع فروش هواپیما به ایران تا شکست کارشکنی‌ها علیه برجام با وتو اوباما

سهیلا‌ گلی‌ز‌اده، گروه اقتصادی- خرید هواپیما از سوی ایران با توجه به رفت‌وآمدهای مقامات کشورها و مسئولان شرکت‌های هواپیماسازی و حتی مذاکرات صورت گرفته در این باره، موضوع جدیدی نیست و دولت پس از رفع تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام در تلاش است تا صنعت هوایی کشور را نوسازی کند.

بر اساس برآوردها ناوگان هوایی کشور تا افق 1404 به 400 تا 500 فروند هواپیمای جدید نیاز دارد که مقامات وزارت راه و شهرسازی در تلاش‌اند تا بخشی از این نیاز را از شرکت‌های مطرح هواپیماسازی دنیا از جمله بوئینگ و ایرباس تامین کنند؛ شرکت‌هایی که پیش از برجام با منع فروش هواپیما و قطعات به ایران از سوی آمریکا مواجه بودند.

رکوردشکنی خرید هواپیما در اردیبهشت‌ ماه

با اجرایی شدن برجام اما رفت‌وآمدهای مسئولان دو شرکت بوئینگ و ایرباس به ایران و مذاکرات با مقامات ایرانی پررنگ‌تر از سایر شرکت‌های هواپیماسازی بود و این امر نشان از علاقه‌مندی این شرکت‌ها برای فروش هواپیمای مسافربری به ایران دارد.

با جدی‌تر شدن این مذاکرات تفاهم‌نامه‌های همکاری نیز در این زمینه به امضا رسید و قرار شد تا چندین فروند از این هواپیماهای مورد توافق در تفاهم‌نامه‌ها وارد کشور شود که بر اساس اعلام وزیر راه و شهرسازی اواخر اردیبهشت‌ماه امسال ۸ فروند هواپیمای ایرباس مدل A۳۴۰ و یک فروند ایرباس ۳۲۱ با عمر کم‌تر از 15 سال وارد ناوگان هوایی شد؛ با این اقدام رکورد خرید همزمان هواپیما در کشور ثبت و بدین ترتیب حدود سه هزار صندلی پروازی به ظرفیت ناوگان حمل و نقل هوایی ایران افزوده شد.

روی کار آمدن ترامپ و پافشاری جمهوری‌خواهان برای منع فروش هواپیما به ایران

اما بازار حمل‌ونقل هوایی همچنان نیازمند نوسازی و در انتظار ورود هواپیماهای جدید دیگر است تا بتواند سن ناوگان را از 19 سال کاهش دهد، موضوعی که به گفته آخوندی وزیر راه و شهرسازی به طور جد در دست پیگیری است. هرچند که حالا با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری آینده آمریکا و تمدید قانون داماتو علیه ایران از سوی مجلس نمایندگان این کشور و پس از آن قانون منع فروش هواپیما به ایران در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است.

بر اساس این قانون وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) از صدور مجوزهای مورد نیاز بانک‌های آمریکایی برای تأمین مالی فروش هواپیمای مسافربری به ایران منع می‌شود. مجوزی که شرکت‌های بوئینگ و ایرباس برای فروش هواپیمای مسافربری خود به ایران نیاز دارند و بدون موافقت وزارت خزانه‌داری آمریکا معاملات در این باره امکان‌پذیر نخواهد بود.

البته دفتر اصلی شرکت ایرباس در فرانسه قرار دارد اما از آنجا که حدود 10 درصد از قطعات هواپیماهای ساخت این شرکت در آمریکا تولید می‌شوند بنابراین ایرباس هم مانند بوئینگ برای فروش هواپیماهای خود به ایران به تأیید و موافقت وزارت خزانه‌داری آمریکا نیازمند است.

قانون داماتو و منع فروش هواپیما به ایران در حالی به علت آنچه که حمایت ایران از تروریسم و توسعه فعالیت‌های موشکی نامیده می‌شود، از سوی نمایندگان مجلس آمریکا وضع شد که پس از برجام، باراک اوباما رئیس‌جمهوری دموکرات آمریکا با فروش هواپیما به ایران موافقت کرده بود.

هرچند شرکت‌های هواپیمایی دیگری به عنوان گزینه‌های روی میز ایران برای خرید هواپیما وجود دارند اما مقامات ایرانی مصمم‌اند تا نیاز ناوگان هوایی را از شرکت‌های مطرح در این عرصه تامین کنند و از این رو خرید هواپیما از بوئینگ و ایرباس در اولویت قرار دارد.

وتو قانون نمایندگان مجلس آمریکا از سوی اوباما

در آن سوی ماجرا اما باراک اوباما رئیس‌جمهوری فعلی آمریکا پیش از اقدام نمایندگان مجلس این کشور اعلام کرده بود که در صورت تصویب طرح منع فروش هواپیما به ایران به علت آنچه که نقض برجام نامیده می‌شود، این قانون را وتو خواهد کرد.

از آنجایی که لایحه مزبور در مجلس نمایندگان آمریکا باید در مجلس سنا نیز به تصویب برسد بنابراین بسیاری بر این باورند که احتمال قانونی شدن منع فروش هواپیما به ایران در کنگره فعلی آمریکا بسیار اندک است چرا که قطعا مصوبه جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان با مخالفت سرسختانه دموکرات‌ها در مجلس سنا روبرو خواهد شد.

با این حال کاخ سفید اعلام کرده است که حتی در صورت تصویب این لایحه در مجلس سنا، باراک اوباما آن را وتو می‌کند. رئیس‌جمهوری آمریکا معتقد است که تصویب قانون مربوط به جلوگیری از تراکنش مالی برای صادرات هواپیماهای مسافربری به کشور، توافق حاصل برای توقف برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌ها را نقض می‌کند.

آن طور که اوباما گفته تصویب قانون منع فروش هواپیما به ایران در کنگره از سوی کشورهای هم‌پیمان آمریکا یعنی روسیه، فرانسه، چین و آلمان ناقض برجام شناخته شده و از این رو توافق صورت گرفته در برنامه جامع اقدام مشترک را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

البته در مقابل دونالد ترامپ بارها مخالفت خود با توافق برجام را اعلام کرده و از این رو گمانه‌زنی‌ها برای حرکت صحیح برجام در مسیر خود بالا گرفته است. در این میان کارشناسان بر این عقیده‌اند که تصویب قانون منع فروش هواپیما به ایران در مجلس نمایندگان آمریکا گزینه آخر تلاش جمهوری‌خواهان برای سنگ‌اندازی در مقابل اجرای برجام در کنگره آمریکا است. هرچند که از سوی دیگر بسیاری از تحلیلگران سیاسی و اقتصادی بر این باورند که برجام را نمی‌توان تنها از سوی یک کشور لغو کرد چرا که برجام یک توافق‌نامه بین‌المللی است و از سوی یک کشور به امضا نرسیده که حالا از سوی یک کشور هم لغو شود. البته هنوز اظهارنظر رسمی درباره احتمال لغو برجام و به تبع آن فروش هواپیما به ایران از سوی مقامات رسمی کشور صورت نگرفته است.

دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی نیز از صحبت درباره اقدام نمایندگان مجلس آمریکا و سرنوشت قرارداد ایران با بوئینگ و ایرباس با خبرنگار آنا امتناع کرد. از این رو به نظر می‌رسد مسئولان ایرانی نیز در انتظار اقدام عملی ترامپ در این باره هستند.

معاون سابق سازمان هواپیمایی: انتخاب ترامپ منعی برای فروش هواپیما ندارد

هرچند به نظر می‌رسد سرنوشت برجام و بندهای مربوط به آن از جمله فروش هواپیما به ایران بعد از پایان ریاست‌جمهوری اوباما و زمان سوگند یاد کردن ترامپ به عنوان چهل‌وپنجمین رئیس‌جمهوری آمریکا در 20 ژانویه مصادف با یکم بهمن‌ماه با دست‌انداز مواجه شود اما با این حال مقامات ایرانی تاثیر تغییر رهبران سیاسی ایالات متحده آمریکا بر برجام را چندان جدی نمی‌دانند؛ موضوعی که معاون سابق سازمان هواپیمایی نیز بر آن تاکید داشته و معتقد است که در شرایط فعلی و با توجه به توافق‌هایی که میان ایران و نهادهای اقتصادی بین‌المللی به وجود آمده تغییر رهبران سیاسی آمریکا نمی‌تواند تاثیری جدی در اجرایی شدن توافق‌ها داشته باشد.

آن طور که علیرضا منظری، معاون سابق سازمان هواپیمایی بیان کرده برجام به عنوان یک قرارداد دو جانبه منعقد نشده و کشورهای عضو شورای امنیت آن را تایید کردند. از این‌رو به نظر نمی‌رسد آمریکا توان آن را داشته باشد که به‌ طور یک جانبه در مقابل آن بایستد. در چارچوب این توافق ایران حق خرید هواپیماهای مسافری جدید را به دست آورده و در همین مسیر نیز حرکت می‌کند.

به گفته وی، در صورتی که تفاهم‌نامه‌های بوئینگ و ایرباس تا مراحل پایانی خود پیش رفته باشند، با توجه به مجوزی که خزانه‌داری آمریکا ارائه کرده امکان دور زدن آن وجود ندارد، زیرا طرف برهم زننده قرارداد باید جریمه‌هایی سنگین پرداخت کند. از این رو شاید توافق‌های فعلی در معرض خطر جدی نباشد اما امکان خرید هواپیماهای جدید می‌تواند قدری با ابهام و نگرانی روبه‌رو شود.

سالاری: وضع قانون منع فروش هواپیما در کنگره اجرای تفاهم‌نامه بوئینگ و ایرباس را مشکل می‌کند

در همین رابطه رئیس اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران با بیان اینکه قانون منع فروش هواپیما به ایران در صورت تصویب در کنگره آمریکا می‌تواند تفاهم‌نامه‌های ایران با بوئینگ و ایرباس را در مرحله اجرایی با مشکل رو‌به‌رو کند، به خبرنگار آنا گفت: اگر این لایحه در کنگره آمریکا به عنوان قانون وضع و از سوی اوباما نیز وتو نشود، می‌تواند شدت ریسک را برای فاینانس‌کننده‌ها افزایش دهد. از سوی دیگر ایران در بحث تامین قطعات نیز با مشکل مواجه می‌شود.

امیر سالاری در ادامه اظهار کرد: اکنون بوئینگ و ایرباس برای خرید تعدادی هواپیما از خزانه‌داری آمریکا مجوز دارند و می‌توانند با مجوز اوفک اقدام به فروش هواپیما به ایران کنند اما بحث تامین مالی و تامین قطعات در مرحله دوم مذاکرات این تفاهم‌نامه‌ها قرار داشت که با تغییر و تحولات آمریکا همزمان شد.

وی تصریح کرد: در صورت تصویب این قانون ایران باید برای خرید هواپیما به جای کارخانه‌های سازنده خود به دنبال فاینانس‌کننده باشد و یا خرید نقدی انجام دهد که هیچ یک از ایرلاین‌ها توان تامین مالی نقدی هواپیما را ندارند.

سالاری با بیان اینکه این قانون کلیات فروش هواپیما به ایران را بر اساس تفاهم‌نامه‌های صورت‌ گرفته پیشین تحت تاثیر قرار نمی‌دهد اما اجرای آنها را با مشکلات بسیاری همراه می‌کند، تاکید کرد: خرید هر هواپیما حداقل 70 میلیون دلار تامین سرمایه نیاز دارد که رقم هنگفتی است و هیچ یک از ایرلاین‌های ایرانی توان پرداخت نقدی آن را ندارند. البته در هیچ جای دنیا نیز اینطور نیست که ایرلاین‌ها در ازای خرید هواپیما پول نقد بپردازند.

این فعال صنعت هوایی با بیان اینکه خرید هواپیما از ایرباس و بوئینگ در مرحله تفاهم‌نامه بوده و به امضای قرارداد نرسیده است، ادامه داد: نماینده ایرباس اعلام کرده که حتی اکنون نیز آمادگی تحویل هواپیما به ایران را دارد به شرط آنکه ایران خود پول آن را بپردازد و یا برای فاینانس آن اقدام کند.

وی بیان کرد: از آنجا که صنعت هوایی کشور نیز طی سال‌های گذشته در تحریم به سر برده بنابراین ایرلاین‌ها با فاینانس‌کننده‌ها در ارتباط نیستند و از این رو ممکن است در این بخش با مشکل مواجه شوند.

سالاری با تاکید بر اینکه البته دولت یقینا به این مسائل فکر کرده و برایشان برنامه دارد، گفت: می‌توان تامین مالی مورد نیاز ایرلاین‌ها را از محل صندوق ذخیره ارزی و یا صندوق توسعه ملی انجام داد. حتی شاید بتوان برای تامین مالی از کشورهای دیگر که دارای روابط تجاری با ایران هستند، استفاده کرد.

وی عنوان کرد: با توجه به این که نمایندگان مجلس آمریکا فروش هواپیمای نو به ایران را ممنوع اعلام کرده‌اند بنابراین حتی اگر هیچ یک از این گزینه‌ها نیز به نتیجه نرسید، می‌توان نیاز ناوگان هوایی کشور را جز شرکت‌های سازنده و از طریق هواپیماهای دارای عمر کم تامین کرد. به هر حال باید دید که آیا این قانون در کنگره آمریکا به تصویب خواهد رسید یا خیر؟ و موضع‌گیری مقامات ایرانی در این باره چه خواهد بود.

حالا باید دید که آیا ترامپ سیاست‌های تند و تیز خود علیه ایران را به سمت نقض برجام پیش می‌برد و گمانه‌زنی‌ها درباره اجرای این توافق بین‌المللی و تفاهم‌نامه‌های خرید هواپیما از سوی ایران به کجا خواهد رسید؟