قراردادهای اقتصادی ایران و سایه فوبیایی به نام ترامپ​

حوری قاسمی،‌خبرنگار اقتصادی آنا: "برجام را پاره می‌کنم" این جمله کافی بود تا ایرانیان را نگران نتیجه مبارزات انتخاباتی آمریکا کند.

ایرانی‌ها نگران بودند که با قدرت رسیدن گوینده این جمله،‌ دستاورد سه سال مذاکره و گشایش نسبی در اقتصاد کشورشان بر باد برود.

با وجود این نگرانی‌ها، ‌سرانجام دونالد ترامپ،‌ نامزد جمهوری خواهان و همان کسی که می خواست برجام را پاره کند، به عنوان چهل و پنجمین رئیس جمهوری آمریکا انتخاب شد تا در 20 ژانویه 2017 کلید کاخ سفید را از مستاجر قبلی آن بگیرد.

اما این نگرانی ها تنها به ایران محدود نمی‌شد. نام ترامپ کافی بود تا در ساعات اولیه بازارهای مالی جهان یک دست قرمز شود. بنابراین به نظر می‌رسد سیاست‌هایی که ترامپ را توانسته پیروز کارزار انتخابات کند،‌ مورد پسند بیشتر کشورهای جهان نیست.

ترس از تصمیمات هیجانی بیشتر از همه اما کشورهای اروپای را نگران کرده است. با این وجود نگرانی ایران بسیار عمیق تر است. ایران به تازگی توانسته به بازارهای جهانی بازگردد و انزوای چندساله اقتصادی و سیاسی خود را بشکند. انزوایی که به واسطه سیاست های دولت نهم و دهم بر ملت ایران تحمیل شده بود. بنابراین ایرانیان حق دارند که نگران تکرار مجدد تاریخ البته از سوی دیگر میز باشند.

در این شرایط اما نکته ای که جالب توجه است ،‌ رفتار ترامپ به محض پیروزی در انتخابات است. مواضع ترامپ پس از انتخابش به عنوان رئیس جمهور آمریکا اندکی تعدیل شد، موضوعی که در اولین روز سخنرانی بعد از انتخابات وی مشهود بود.

از همین رو،‌ به عقیده برخی کارشناسان به طور کلی تمام دنیا و ایران به زودی از ماجرای پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا عبور خواهد کرد و تغییر اقتصادی بنیادین در ایران رخ نخواهد داد.

در واقع هیجانات ناشی از انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا به زودی فروکش خواهد کرد. گرچه بر طبق سیاستهای سنگ اندازی آمریکا در خصوص ایران، احتمال وجود اختلال در قراردادهای جدید دور از ذهن نیست، اما امکان تغییر وجود نخواهد داشت.

به گفته همین افراد، از حرفهای ترامپ در خصوص پاره کردن برجام نیز می‌بایست عبور کرد چرا که سخنان وی بیشتر شبیه یک تاکتیک انتخاباتی برای جذب آن دسته که باسخنان اینچنینی به هیجان می‌آیند، بود. زیرا برجام یک اجماع بین‌المللی است و نقض یا تغییر در آن، همراهی تمامی 7 کشور درگیر در آن را می‌طلبد.

اما چرا باید از شعارهای انتخاباتی ترامپ عبور کرد و آنها را جدی نگرفت؟ یکی از نکاتی که در سخنرانی های ترامپ مشهود بود، گسترش اشتغال در آمریکا و زمینه سازی توسعه صنایع آمریکایی بود. تصویر سازی از آمریکای قدرتمند، همان چیزی است که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران موجب پیروزی ترامپ شد.

به عقیده کارشناسان اقتصادی ترامپ به دنبال بهبود وضعیت اقتصادی کشور آمریکاست که می‌بایست از طریق روابط بین الملل و تعامل به دست بیاید بنابراین و از آنجا که ترامپ یک تاجر بزرگ است،‌به دنبال منافع بیشتر از ایجاد تنش جلوگیری خواهد کرد.

نکته دیگری که وجود دارد این است که برجام یک سند بین‌المللی است که به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسیده است. از همین رو نقض آن از سوی آمریکا و به صورت یک طرفه بعید به نظر می رسد با این وجود شاید باز هم به واسطه تاکتیک های آمریکایی و به عبارت بهتر عوام فریبی دولت آمریکا، اختلالاتی در خصوص قراردادهای اقتصادی و سیاسی کشور رخ دهد اما امکان تغییر روند دوران پسابرجام غیر محتمل است.

در این شرایط به بررسی تاثیر ریاست جمهوری ترامپ برچند قرارداد در حوزه های مختلف اقتصادی بین ایران و اروپایی ها میپردازیم.

چشم انتظاری فرودگاه های ایران برای هواپیماهای جدید

یکی از قراردادهای مهمی که در نخستین روزهای امضای برجام از سوی ایران پیگیری شد و درنهایت تفاهم اولیه آن به سرانجام رسید، خرید 230 فروند هواپیمای روز دنیا از دو شرکت ایرباس فرانسه و بوئینگ امریکا بود که ارزش کل آن به 52 میلیارد دلار بالغ می‌شود. از این تعداد 118 فروند را هواپیماهای جدید ایرباس تشکل می‌دهد که طی ماه‌های گذشته 6 فروند از هواپیماهای دوربرد ایرباس از فهرست خرید ایران خارج شد و تعداد کل این قرارداد به 112 فروند رسید. هرچند تعداد هواپیماهای بوئینگ براساس اظهارات برخی از مسئولان تنها یک فروند کاهش یافته است، ولی در روزهای گذشته برخی از خبرگزاری‌ها از طرح تازه کنگره امریکا برای ممنوع کردن فروش هواپیماهای مسافری به ایران خبر دادند.

فارغ از سیاست‌های رئیس جمهور آمریکا، برخی نمایندگان کنگره و سنای این کشور نیز با فروش هواپیما به ایران مخالف بودند. مخالفتی که در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما وتو میشد و راه به جایی نمی‌برد و حال باید دید که رویکرد رسمی ترامپ پس از به دست گرفتن قدرت در کاخ سفید چگونه خواهد بود.

اما نکته مهم در این بین آن است که آمریکا تنها تصمیم‌گیرنده برای توافق هسته‌ای نیست و سرمایه‌داران آمریکایی به دنبال فروش هواپیما به ایران هستند.

ممکن است با فشار برخی از جریان‌ها، امریکا بتواند شرکت بوئینگ را وادار کند که تعهدات خود را در خصوص تحویل هواپیماهای بوئینگ به ایران نادیده بگیرد، ولی به هیچ عنوان نمی‌توان در خصوص سایر کشورها و به صورت مشخص ایرباس فرانسه این کار را انجام دهد.

بزرگترین شرکت هواپیماسازی جهان هنوز قرارداد فروش 100 فروند هواپیما را به ایران نهایی نکرده است .احتمالا شرکت بوئینگ ناچار خواهد بود برای نهایی کردن قرارداد با ایران مدتی را صبر کند تا ترامپ طبق آنچه پیش از این گفته بود بازنگری در متن توافق هسته‌ای داشته باشد.

خوف و رجای غول های خودرویی جهان برای حضور در ایران

یکی دیگر از حوزه های اقتصادی که با اجرای برجام به دنبال شریکان خارجی رفت،‌ خودرو بود تا بتواند شرکای گذشته را به ایران بازگردانده و حتی سرمایه گذاران جدید را راهی کشور کند.

بدون شک مهم‌ترین قراردادی که در خودروسازی کشور پس از برجام امضا شده، قرارداد همکاری مشترک ایران‌خودرو و پژو است. این دو خودروساز که به‌دلیل تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، نزدیک به چهار سال از یکدیگر دور شدند، به لطف برجام دوباره به هم رسیدند.

طبق قرارداد منعقد شده میان ایران‌خودرو و پژو، دو شرکت همکاری مشترک جدیدی را با یکدیگر آغاز کرده و اولین محصول حاصل از این قرارداد نیز اسفندماه تولید خواهد شد.

از آنجا که قرارداد مربوطه سندی رسمی به‌شمار رفته و پس از توافق هسته‌ای به امضا رسیده است، از اعتبار بالایی برخوردار بوده و به‌راحتی قابل زیر پا گذاشتن از سوی ایران‌خودرو و پژو نیست.

با این حال، برخی گمانه‌زنی‌ها این طور حکایت می‌کنند که اگر رئیس‌جمهور جدید آمریکا شمشیرش را از رو علیه برجام ببندد، ممکن است حضور پژو در ایران و اجرای برنامه‌هایش با تاخیر صورت گیرد. این در شرایطی است که مدیرعامل پژو در نشست خبری چند هفته پیش خود، به صراحت اعلام کرد برای حضور در ایران با قدرت‌های جهان (از جمله آمریکایی‌ها) هماهنگی‌های لازم انجام شده است.

اما توافق‌نامه‌ای که میان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) و رنوی فرانسه منعقد شده نیز از جمله اتفاقات مهم صنعت خودرو در پسابرجام است. این توافقنامه که بناست تا چندی دیگر به قرارداد تبدیل شود، حکم حضور مستقل رنو را در ایران دارد، به‌نحوی‌که این خودروساز به پشتوانه مشارکتش با سازمان گسترش، تولید، فروش و خدمات پس از فروش مستقلی را در خودروسازی و بازار کشور ارائه خواهد کرد.

اگرچه رنو در دوران تحریم رفتار بهتری را در ایران از خود نشان داد و جسته و گریخته به عهد و پیمانش با خودروسازان کشور پایبند ماند، با این حال مواضع رئیس‌جمهور جدید آمریکا در قبال برجام، برای آنها مهم است.البته بسیاری از کارشناسان معتقدند زیر پا گذاشتن برجام ازسوی ترامپ، موضوعی است که به‌نظر می‌رسد مانند گذشته محتمل نبوده و این احتمال وجود دارد که میهمان آینده کاخ سفید حتی رویکردی مثبت در قبال آن برگزیند.

شرکت‌هایی مانند پژو و رنو و سیتروئن، پیش‌تر فکر داستان ریاست‌جمهوری 2017 آمریکا را کرده، بنابراین قراردادهایی محکم و غیر قابل برگشت بسته‌اند و چندان نگرانی از بابت قطع ارتباط آنها با خودروسازان کشور وجود ندارد.

فارغ از این خودرو سازان مذاکره برای حضور سایر غول های خودرویی جهان در ایران نیز ادامه داد. این دسته از خودروسازان همان‌هایی هستند که فعلا منتظرند تا دوران ریاست‌جمهوری ترامپ آغاز و وی مواضع رسمی اش را در قبال برجام اعلام کند، تا آنگاه تصمیم به آمدن یا نیامدن به ایران بگیرند. از جمله این خودروسازان می‌توان به فولکس واگن، نیسان و فیات-کرایسلر اشاره کرد که هنوز تصمیم نهایی برای حضور در خودروسازی ایران نگرفته‌اند.

برخی از این شرکت‌ها مانند فیات و نیسان دارای منافع مستقیم در بازار آمریکا هستند؛ بنابراین ورودشان به ایران سخت و کند خواهد شد، اما نمی‌توان حضورشان را در کشور کاملا منتفی دانست.

پیشتازی صنعت نفت در چانه‌زنی‌های بین‌المللی

صنعت نفت نیز میتواند از نتیجه انتخابات آمریکا متاثر باشد. صنعتی که با اجرایی شدن برجام به سرعت کار خود را آغاز کرد و اکنون به میزان تولید پیش از تحریم ها رسیده است.

فارغ از بازگشت ایران به میزان تولید قبل از تحریم ها،‌ این صنعت به دنبال سرمایه گذاران و شرکت های بزرگ نفتی بوده تا بتواند علاوه بر انتقال تکنولوژی، تجهیزات خود را نوسازی کند.

نکته مهم آن است که درست روز قبل از اعلام نتایج انتخابات آمریکا، ‌توتال به ایران آمد و قراردادی را برای توسعه فاز11 پارس جنوبی به امضا رساند.

در واقع کمپانی فرانسوی توتال اولین شرکت غربی در حوزه انرژی بود که بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها، مذاکرات تجاری خود را با ایران آغاز کرد. ایران با در اختیار داشتن 10 درصد از منابع نفتی جهان قادر است به یک بازیگر اصلی در صنعت انرژی جهان تبدیل شود.

پروژه توتال در ایران شامل دو مرحله می‌شود؛ اول سرمایه‌گذاری 2 میلیارد دلاری در این کشور و دوم بالا بردن حجم تولیدات گاز ایران که می‌تواند علاوه بر سوددهی برای فرانسه، نتایج مثبت فراوانی را نیز برای ایران که سالها در تحریم شدید اقتصادی بود به همراه آورد.

توتال که سرمایه‌گذاری‌های متعددی را در حوزه انرژی منطقه انجام داده است چندان نگران عملکرد ترامپ در دوران ریاست جمهوری نیست. کارشناسان توتال معتقدند ورود ترامپ به کاخ سفید تاثیری بر سرمایه‌گذاری این شرکت در میدان گازی پارس جنوبی نخواهد داشت.

"فیلیپ ساکت،" رئیس بخش گاز، انرژی های تجدید پذیر و نیروی شرکت توتال، روز گذشته گفت: انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا تاثیری بر سرمایه گذاری های این شرکت فرانسوی در ایران نخواهد گذاشت.

در این شرایط با وجود آنکه سهام اغلب شرکت ها در روز چهارشنبه سقوط کرد اما ارزش سهام توتال در این روز اندکی رشد داشت.

بنابراین به نظر می رسد که با وجود هیجانات روزهای نخست انتخابات آمریکا در ایران،‌اما این انتخابات نمی تواند تاثیر جدی بر مناسبات اقتصادی بین المللی در این کشور داشته باشد.