تراریخته‌ها؛ از محبوبیت تا ممنوعیت

سهیلا گلی‌زاده، گروه اقتصادی- تراریخته‌ها گیاهانی هستند که از طریق مهندسی ژنتیک دستکاری شده و ساختار ژنتیکی‌شان برای بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماریهای گیاهی و بهبود عملکرد گیاه و بهره‌‌وری کشاورز تغییر می‌کند اما تولید این محصولات در حدود 38 کشور دنیا از جمله فرانسه، آلمان، هلند و... ممنوع اعلام شده است و حتی در بسیاری از کشورها از واردات آن نیز جلوگیری می‌شود چرا که هنوز عوارض احتمالی آن برای سلامت انسان‌ و مصرف‌کننده نهایی آن مشخص و اثبات نشده است.

با این وجود در سال‌های اخیر برخی محصولات کشاورزی وارداتی به کشور از نوع تراریخته بود و آمارها از واردات سالانه 5.5 میلیارد دلاری محصولات تراریخته به کشور حکایت دارند. این در حالی است که مدیر کل نظارت و ارزیابی فراورده‌های خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو در جوابیه‌ای برای پاسخ به اما و اگرهای محصولات تراریخته اعلام کرد که سه روغن کلزا، ذرت و سویا از محصولات غذایی تراریخته به کشور وارد می‌شود و در میان گونه‌های گیاهی تراریخته، روغن‌ها کمترین خطر را دارند.

آن طور که بهروز جنت اعلام کرده تولید محصول تراریخته بر اثر جابجایی یک ژن انجام می‌شود و طبق گزارش‌های مختلف، تقریبا روغن یا سویای غیرتراریخته به صورت تجاری دیگر در دنیا وجود ندارد و بیش از 90 درصد این محصولات به صورت تراریخته در بازار عرضه می‌شوند. در نتیجه نه تنها ایران بلکه همه دنیا، این محصولات را عرضه می‌کنند.

وی درباره ادعاهای مطرح شده مبنی بر ارتباط مصرف محصولات تراریخته با بروز سرطان اعلام کرد که صحبت‌های صورت گرفته در این زمینه کلی‌گویی است و افرادی که در این زمینه صحبت می‌کنند، هیچ مستندی برای آن ارائه نمی‌کنند. اگر این موضوع درست بود، میزان شیوع و بروز سرطان در کشورهایی مانند کانادا و آمریکا که بیشترین استفاده را از محصولات تراریخته دارند، باید از همه جا بیشتر باشد، اما اینطور نیست بنابراین مستندی در این زمینه وجود ندارد.

اما از طرفی لحاظ ‌بندی مربوط به تولید و تجاری‌سازی محصولات تراریخته برنج و پنبه در برنامه ششم توسعه مخالفت‌های بسیاری را به همراه داشت تا نمایندگان مجلس بند مربوط به این محصولات را مصوب نکنند. پس از مصوبه کمیسیون کشاورزی مجلس نیز درباره ممنوعیت واردات، تولید و مصرف محصولات تراریخته در برنامه ششم توسعه حالا کمیسیون اصل 90 وارد این قضیه شده و قرار است تا گزارش تراریخته‌ها در صحن علنی مجلس قرائت شود.

صرف نظر از شبهات مربوط به مصرف محصولات تراریخته، بحث کم‌رنگ شدن تولید محصولات ارگانیک نیز مطرح است که بسیاری از کارشناسان بخش به تمرکز برای تولید و واردات تراریخته به جای توجه به تولید ارگانیک انتقاد دارند. به عبارتی انتقادها معطوف به این است که اگر به جای صرف اعتبارات کلان برای واردات و یا تجاری‌سازی محصولات تراریخته، بخشی از منابع به کشت محصولات ارگانیک اختصاص می‌یافت، هم به هدف‌گذاری سهم 25 درصدی ارگانیک از تولیدات کشاورزی در برنامه پنجم توسعه نزدیک می‌شدیم که اکنون رها شده است و هم بهداشت و سلامت جامعه با مصرف محصولات تضمین شده حفظ می‌شد.

اما زمانی که بحث تولید تراریخته‌ها در کشور بالا گرفت وزارت جهاد کشاورزی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که محصولات کشاورزی تراریخته در کشور تولید نمی‌شود و براساس قانون ایمنی زیستی هرگونه تکثیر و تولید محصولات تراریخته باید با مجوز شورای محصولات تراریخته صورت گیرد. بر این اساس تولید و واردات این محصولات بدون کسب مجوز از مراجع قانونی جرم محسوب شده و با متخلفان مطابق قانون برخورد می‌شود. با این حال هنوز هم ابهامات مربوط به محصولات تراریخته در کشور و سهم آنها از بازار مصرف مورد بحث است.

در همین رابطه دبیر سابق انجمن ارگانیک کشور با تاکید بر اینکه تراریخته‌ها محصولات دستکاری شده ژنتیکی هستند، به خبرنگار آنا گفت: 50 سال پیش زمانی که مواد شیمیایی و سموم را در تولیدات کشاورزی به کار بردیم در ابتدا این اقدام مورد تحسین قرار گرفت اما بعد از 5 دهه مشخص شد که مصرف بیش از مقدار مجاز ازت، فسفر و مواد شیمیایی برای محیط زیست و مصرف‌کننده مضر است.

مهدی مهدی‌پور افزود: حالا هم اگر محصولات تراریخته را به سرعت و بدون انجام تحقیقات و مطالعات کافی وارد چرخه مصرف کنیم ممکن است که چند سال دیگر داستان کاربرد سموم در تولیدات کشاورزی تکرار شود.

وی تصریح کرد: ممکن است در آینده با تولید محصولات تراریخته به جایی برسیم که هدایت این دستکاری در بنیان خلقت از دست خودمان نیز خارج شود بنابراین باید به این جمع‌بندی برسیم که اصلا نباید به سراغ محصولات تراریخته می‌رفتیم. همه این موضوعات باید با تحقیق و بررسی مشخص شود و نباید در این باره به سرعت تصمیم‌گیری کرد.

این کارشناس محصولات ارگانیک با تاکید بر اینکه بهتر است درباره محصولات تراریخته محتاطانه عمل کنیم، بیان کرد: از اقدام مجلس برای ممنوعیت تولید، مصرف و ورادات محصولات تراریخته استقبال می‌کنیم و امیدواریم که سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها نیز با مجلس همسو شوند.

وی تاکید کرد: بهتر است به جای تولید محصولات تراریخته که فعلا سلامت آن مورد بحث است، برای تولید محصولات ارگانیک در کشور برنامه‌ریزی شود.

به گفته مهدی‌پور، محصولات ارگانیک به تبع سالم‌تر، با شرایط محیط‌زیستی سازگارتر و بدون ضررتر برای مصرف‌کننده نهایی یعنی انسان هستند. ضمن اینکه بحث انحصاری بودن محصولات تراریخته هم مطرح است و از آنجا که بنیان‌گذار محصولات تراریخته از کشور آمریکاست بنابراین بسیاری از کشورها حتی واردات این محصولات را نیز ممنوع اعلام کرده‌اند.

وی ابراز کرد: چه بسا بهتر باشد تا واردات تراریخته‌ها به ایران نیز ممنوع باشند تا ما هم نشان دهیم که به سلامت مردم اهمیت می‌دهیم. از سوی دیگر کشور ما خاستگاه تولید بسیاری از محصولات کشاورزی نظیر گندم و جو است و حتی منبع ژنتیکی بسیاری از این قبیل محصولات برای دنیا محسوب می‌شود بنابراین اتخاذ تصمیم آگاهانه و با تدبیر درباره محصولات تراریخته می‌تواند سلامت نسل‌های آینده را نیز تضمین کند.

دبیر سابق انجمن ارگانیک کشور درباره جایگاه ایران در میان کشورهای دارای تولید محصولات ارگانیک نیز بیان کرد: اکنون در حدود 2 صدم درصد از مزارع و باغات در کشور به صورت ارگانیک اداره می‌شوند و در میان 173 کشور تولیدکننده محصولات ارگانیک جایگاه 143 را به خود اختصاص داده‌ایم.

وی خاطر نشان کرد: کشورهای همسایه ما وضع بهتری در تولید محصولات ارگانیک دارند و حتی جایگاه کشورهایی مانند پاکستان، امارات و ترکیه در این باره از ایران بالاتر است.