رابطه‌ای که یک‌شبه شکرآب شد/ شکاف گسترده در میان دو عضو قدرتمند ناتو

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، تا دو سال پیش، روابط نظامی قوی ترکیه و آمریکا، به عنوان مدلی قدرتمند در همکاری مشترک در خصوص صنایع دفاعی، مانور نظامی، عملیات‌های حفظ صلح، عملیات‌های ضد تروریسم، عملیات های ناتو و عملیات مشترک در افغانستان معرفی می‌شد. همه این موارد نشانه‌هایی از سطح برجسته همکاری و قابلیت همکاری میان ارتش‌های آمریکا و ترکیه به شمار می‌آمد.

در آن روزها، با وجود برخی وقفه‌ها، پروژه‌های دفاعی به ارزش میلیون‌ها دلار میان دو طرف برقرار بود و صدها افسر و نظامی ترکیه‌ای برای آموزش عازم آمریکا می‌شدند. سالانه، دو طرف تقریبا 20 مانور مشترکِ دو یا چند جانبه و نشست‌های نظامی در سطوح عالی برگزار می‌کردند.

اما امروز، آن الگوی سنتی رو به وخامت رفته است به گونه‌ای که هر کس باد سردی را که به سوی روابط نظامی و دیپلماتیک آمریکا و ترکیه می‌وزد، به راحتی متوجه می‌شود.

علی بیلگین وارلیک، ژنرال بازنشسته ارتش ترکیه و استادیار روابط بین‌الملل در دانشگاه اسنیورت استانبول، به تغییراتی اشاره می‌کند که بر روابط نظامی آمریکا و ترکیه به ویژه پس از کودتای ناموفق 15 جولای (25 تیر) سایه انداختند. وارلیک به المانیتور می‌گوید که فقدان اعتماد عموم ترک‌ها به آمریکا را نمی توان نادیده گرفت.

به اعتقاد وی «بخش‌های سکولار ترکیه به طرح «خاورمیانه بزرگ» آمریکا و پروژه‌های (تقویت) اسلام میانه‌رو که ایالات متحده در آغاز دهه 2000 مروج آن بود، واکنش نشان دادند. بعد از کودتای 15 جولای (25 تیر) نیز حلقه‌های محافظه‌کار ترکیه شروع به فکر کردن در این باره کردند که آمریکا کودتا را طراحی کرده یا این که حمایت از دولت اردوغان در برابر کودتا را به تعویق انداخت...کودتای 15 جولای (25 تیر) که از سوی گولنیست‌ها طراحی شده بود و همچنین موضوع استرداد (گولن) صرفاً نبود اعتماد و اطمینان (ترک‌ها) به آمریکا را تشدید کرد.»

وارلیک می‌گوید ارتش ترکیه به دلیل فشار عمومی نمی‌تواند بیش از این وارد رابطه‌ای نزدیک با آمریکا شود. او می‌افزاید که تا زمانی که فتح‌الله گولن مسترد و در دادگاهی در ترکیه محاکمه نشود، فشارهایی که بر ارتش ترکیه درباره رابطه با ارتش آمریکا وارد می‌شود، زیاد خواهد بود. بنابراین، او کاهش مناسبات نظامی ترکیه و آمریکا را یک خواست عمومی در ترکیه می‌داند.

ژنرال بازنشسته احمد یاوز اعتقاد دارد آمریکا که گروه‌های کُرد سوری را به عنوانی شریکی مطمئن در نبرد با داعش می‌داند، احتمالا این رابطه را در آینده نیز حفظ خواهند کرد. او همچنین تصور می‌کند که آمریکا قصد دارد مناسبات دیپلماتیک‌اش با حزب اتحاد دموکراتیک (حزب کُردهای سوریه) را به قصد ایجاد اقلیم کردستان، یا همان مدلی که درباره کردستان عراق اجرا شد، تقویت کند. به اعتقاد وی این موضع را باید دلیل جدایی نظامی میان آمریکا و ترکیه دانست.

الیته یاوز توضیح می‌دهد که آمریکا با وجود این موضوع، برای مبارزه با داعش همچنان به حمایت نظامی اولیه ترکیه از طریق در اختیارگذاردن پایگاه‌های هوایی اینجرلیک و دیار بکر نیاز دارد.

منابع نزدیک به سفارت ترکیه در آمریکا که نخواستند نامشان فاش شود، می‌گویند که ضعف محسوس در مناسبات نظامی آمریکا و ترکیه عمدتا به دلیل مسائل ساختاری است تا مسائل روزانه. آن‌ها از جمله این مسائل ساختاری، به تحولات شمال سوریه، وضعیت گروه‌های کرد و استرداد فتح‌الله گولن اشاره می‌کنند.

منبع آمریکایی دیگری می‌گوید که تحولات در فرماندهی ارتش ترکیه، باعث ایجاد مشکلاتی برای آمریکا درباره تعیین هویت طرف‌های ارتباط‌اش شده است. وی می‌گوید که در گذشته، ارتش آمریکا می‌دانست که مخاطب‌اش فرمانده ارتش ترکیه است اما الان دقیقا نمی‌داند که آیا باید با فرمانده ارتش در ارتباط باشد یا وزیر دفاع یا وزیر امور خارجه یا شخص رئیس‌جمهوری ترکیه؟

منبعی در دستگاه امنیتی ترکیه می گوید که آنکارا نیز مشکل مشابهی دارد. وی می‌گوید «در گذشته ترکیه می‌دانست که برای تدبیر مسائل نظامی مشترک با آمریکا باید با فرمانده نیروهای آمریکایی حاضر در اروپا در ارتباط باشد اما اکنون مثلا در سوریه شما با نیروهای پنتاگون، سیا، وزارت امور خارجه، نیروهای ویژه ائتلاف ضد داعش و ... رو‌به‌رو هستید. این ساختار پیچیده، معضلاتی در راه همکاری‌های دوجانبه ایجاد کرده است.»

منبع آمریکایی دیگری ارزیابی تندتری دارد و می‌گوید که اصولا آمریکا نیاز ندارد تا برای اقداماتش علیه داعش از ترکیه مجوز بگیرد. به اعتقاد او «نیروی کُرد حاضر در سوریه، امنیت را برای نیروهای ائتلاف بین‌المللی در مبارزه با داعش تامین می‌کنند و ثابت کرده‌اند که بهترین متحد در مبارزه با تروریسم هستند. ما هنوز نمی‌توانیم درک کنیم که مقاصد و اهداف نهایی ترکیه در مبارزه با داعش چیست. این یکی از دلایل اصلی در ایجاد عدم اطمینان در مناسبات نظامی آمریکا و ترکیه است.»

این منبع آمریکایی می‌گوید بعد از آن که دولت ترکیه در پی کودتای نافرجام در این کشور، دست بالا را گرفت، شعارهایی که به قصد مصرف داخلی داده می‌شدند، به جای استدلال‌های منطقی، به جریان غالب تبدیل شدند. این شعارها مقامات آمریکایی و رابطه نظامی با آمریکا را هدف گرفته‌اند.

به اعتقاد این منبع البته در آنکارا هنوز این تردید عمیق وجود دارد که آیا مناسبات آمریکا با گروه‌های کُرد سوری، موقتی و بر پایه منفعت است یا این که مناسبات بلند مدت و بر مبنای نگاهی استراتژیک به شمار می‌آید.

این منبع اضافه می‌کند: « فکر می‌کنم هنوز خود آمریکا نمی‌داند که قرار است مناسبات‌اش با نیروهای کُرد چگونه باشد. دیدگاه‌های مقامات وزارت امور خارجه با دیدگاه‌های ارتش یا کنگره آمریکا در این خصوص یکسان نیست.»

اگرچه برای تضعیف مناسبات نظامی میان آمریکا و ترکیه، دلایل مختلفی می‌توان برشمرد، اما به هر حال به نظر می‌رسد که شرایط زیر بر این مناسبات حاکم شده است:

- رابطه نظامی آمریکا و ترکیه دارای بازیگران متعددی شده که بر پیچیدگی‌های این رابطه می‌افزاید به گونه‌ای که دو طرف مخاطب اصلی خود را نمی‌توانند بشناسند.

- فشارهای عمومی بر ارتش ترکیه برای کاهش سطح روابط‌اش با ارتش آمریکا بسیار زیاد به نظر می‌رسد.

- مناسبات سیاسی به شکل فزاینده‌ای بر روابط نظامی سایه افکنده است. مسترد نشدن فتح‌الله گولن می‌تواند فاصله ایجاد شده میان ارتش دو کشور را همچنان باقی نگهدارد.

- ارتباط و حمایت آمریکا از کُردهای سوریه، بخشی از مشکل میان آنکارا و واشنگتن است. آنکارا نمی‌تواند ببنید که مناسبات نظامی‌اش با واشنگتن می‌تواند دست آخر به حمایت واشنگتن از نیروهای شبه‌نظامی کُرد منجر شود.

با همه این‌ها، نکته‌ای که می توان به عنوان نتیجه‌گیری مطرح کرد این است که هنوز دو طرف متوجه عمق وضعیت مخربی که در روابط نظامی‌شان پدید آمده است، نشده‌اند. این نبود آگاهی نسبت به این موضوع، راه را بر ابتکار مشترک برای بازگشت به گذشته می‌بندد. ترکیه به عنوان بزرگترین متحد نظامی آمریکا و ناتو در حوزه دریای مدیترانه و خاورمیانه به شمار می‌آید و در نتیجه واضح است که کاهش سطح مناسبات نظامی میان دو طرف، قطعا تبعات گسترده‌ای در آینده خواهد داشت.

ترجمه هانا اسمخانی