ناصر تقوایی: سینمای ما مقلد نیست / یک لحظه تصویر کیارستمی از پیش چشمم نمی‌رود + تصاویر

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی خانه هنرمندان، در نخستین شب از هفته فیلم ناصر تقوایی که روز گذشته یکشنبه ۳ مرداد برگزار شد، گزیده فیلم‌های پیش از انقلاب این کارگردان در تالار شهناز خانه هنرمندان روی پرده رفت و در ادامه نشست نقد و بررسی این فیلم‌ها با حضور ناصر تقوایی، سیروس الوند، فریدون جیرانی و جواد طوسی برگزار شد.

برتری تقوایی بر هاوارد هاکس در روایت داستان همینگوی

در ابتدای این نشست جواد طوسی ضمن ابراز خوشحالی از مرور آثار تقوایی گفت: در دورانی که به هر دلیل انقطاعی در مسیر فیلمسازی تقوایی ایجاد شده است، می‌توانیم ببینیم که چگونه هویتمندی و شناسنامه این فیلمساز مشمول مرور زمان نشده است. فیلم‌های «قیصر»، «گاو» و «آرامش در حضور دیگران» را می‌توان به ‌عنوان قله‌ها و نقاط شاخص موج نو سینمای ایران معرفی کرد؛ هر کدام از این آثار دلایل متقاعد کننده‌ای دارند که به‌ عنوان پیشقراولان این مسیر در نظر گرفته شوند. همچنین از مقایسه میان این فیلم‌ها می‌توان پی برد که چطور مهرجویی و تقوایی هر کدام سراغ متنی متفاوت از غلامحسین ساعدی رفته‌اند و این چه نسبتی با دغدغه‌های فلسفی مهرجویی و نگاه مبتنی بر روانکاوی تقوایی دارد.

وی ادامه داد: نقطه مرکزی هویتمندی تقوایی زبان بصری او است که خودش را به ‌درستی به متن ساعدی الحاق کرده و از آن فراتر می‌رود. در واقع در فیلم شاهد چیزهایی هستیم که در داستان ساعدی موضوعیت ندارد. از اهمیت میزانسن، فضاسازی و پرداختن به جزئیات در سینمای تقوایی نیز نباید غافل شد. بر خلاف کسانی که چهره‌ای قدیس ‌گونه از هاوارد هاکس ارائه می‌دهند، فکر می‌کنم تقوایی در «ناخدا خورشید» توانسته قصه همینگوی را بهتر تعریف کند.

تقوایی مهندس سینما است

پس از آن سیروس الوند ضمن گرامیداشت یاد عباس کیارستمی گفت: زندگی به‌ رغم تمام غم‌ها در جریان است و سینما نیز زندگی‌اش را دنبال می‌کند. آرزو می‌کنم سایه تقوایی سال‌های سال بر سر ما و سینمای ایران باشد. تقوایی در سینمای ایران تکرار ناشدنی است. موج نو سینمای ایران بدون هیچ قراری میان مهرجویی، تقوایی و کیمایی اتفاق افتاد و منتقدین سینمایی نیز به شکل گرفتن آن کمک کردند. فراموش نکنیم که منتقد تماشاگر را می‌سازد و نه فیلمساز را، اما در ایران روند برعکس شده است. زمانی که تماشاگران خوبی پرورش بدهیم، بر تقاضا و در نتیجه تولید اثر گذاشته‌ایم.

این کارگردان سینمای ایران ادامه داد: دو عنصر مهم در سینمای تقوایی وجود دارد که عبارتند از ادبیات و عکس که عنصر اولیه تصویر است. از تقوایی آموختم که قصه کوتاه نسبت به داستان بلند، سینمایی‌تر است و فیلمساز بهتر می‌تواند بر اساس خط قصه دنیای خود را ساخته و فیلم بسازد. موفقیت تقوایی در ساخت داستان بلند «دایی جان ناپلئون» نیز به هوشمندی او باز می‌گردد که آن‌ را به سریال تبدیل کرد که مدیوم مناسبی برای رمان به شمار می‌رود. ضمن اینکه تقوایی خود دست بلندی در قصه ‌نویسی دارد.

الوند افزود: تقوایی مهندس سینما است. او از نوجوانی در استودیوهای فیلمسازی هم ‌پای کارگران زحمت کشیده و با علاقه سینما را تجربه کرده است. یکی از دیگر از ویژگی‌های آثار تقوایی، جغرافیای تصویر شده و نگاه مردم ‌شناسانه او است. در فیلم «نفرین» شاید بیش از چهار نفر دیالوگ نگویند، اما شما به ‌خوبی با منطقه‌ای که برایتان غریبه است آشنا می‌شوید و آداب و رسوم آنها را درک می‌کنید.

میزانسن به معنای واقعی در آثار تقوایی نمود دارد

فریدون جیرانی در ادامه این نشست به فضای رشد تقوایی و تاثیر آن در سینمای وی اشاره کرد و گفت: تقوایی جزو نسل بعد از کودتای ۲۸ مرداد است. بخشی از این نسل در دهه ۳۰ در خانه شاهین سرکیسیان به ‌دنبال زبانی جدید برای تئاتر است. هم زمان در آبادان هم‌ نسلان تقوایی به‌ دنبال ترجمه‌های جدید هستند و رهبری آنها را صفدر تقی‌زاده بر عهده دارد. مترجمان خوبی از این نسل بیرون می‌آید که از حزب توده گذر کرده و قصد بنا کردن چپ نو را دارند. تقوایی از دل این فضا بیرون آمده و همین‌ جا است که با مهرجویی، کیمیایی و حاتمی تفاوت پیدا می‌کند. او به ادبیات وصل است و هشت قصه کارگری بی‌نظیر نوشته است. اما در ادامه به ‌دلیل درگیر شدن با فیلمسازی، از نوشتن بازماند. از سوی دیگر در فضای آن زمان کانون پرورش فکری کودکان، تلویزیون ملی و وزارت فرهنگ و هنر را داریم که تقوایی، مهرجویی، حاتمی هر یک به طریقی با این فضاها در ارتباط هستند و از آنها تاثیر می‌پذیرند.

سینما هم‌چون زندگی‌است

پس از آن ناصر تقوایی به روند رشد سینما در جامعه ایران پرداخت و گفت: سینما با زندگی‌ای که در خود دارد و شبیه به زندگی واقعی مردم است، به‌سرعت جایش را در میان جامعه باز کرد. سینما توانست بر ادبیات با سابقه چند هزار ساله غالب شود. تفاوت میان هنرهای مختلف، در یک نقطه تلاقی پیدا می‌کند و آن سینما است. سینما هنری است که از تمام هنرهای دیگر برای رشد خود استفاده کرده و آن هنرها را از آن خود می‌کند. به‌ عنوان مثال، موسیقی مخصوص به خود را شکل می‌دهد که روایی‌ است. یا یک پلان فیلم صرفا یک عکس نیست بلکه شیوه دیگری از تصویربرداری به شمار می‌رود. البته گاهی یک فریم عکس می‌تواند از یک فیلم هم بهتر باشد.

این کارگردان سینمای ایران بیان کرد: سینما تنها با یک عنصر سر و کار ندارد، بلکه هم‌چون زندگی با همه چیز در ارتباط است. مجموعه شرایط هنرهای مختلف، در سینما باید به هماهنگی برسند تا حاصل آن دلچسب باشد. فرقی ندارد فیلم تجاری، تبلیغاتی، سریال تلویزیونی باشد. البته سینما وجوهی جدی نیز دارد، اما در نهایت در همین سالن‌ها است که سینما شکل می‌گیرد. یک تماشاچی خوب قادر است با درک لحظه‌ایِ خود، تمام یک سالن را به هوشیاری برساند. چنین تماشاگری به ‌طور ناگهانی و غریزی، عکس‌العملی نشان داده که به‌ سرعت به بقیه حاضران در سالن منتقل می‌شود و چنین اتفاقی هیچگاه با دیدن فیلم در خانه رخ نمی‌دهد.

سینما در جامعه ایران جای شعر را گرفته است

تقوایی ادامه داد: لازم است پیش از شناخت سینما، شناخت خود از تماشاگران را بالا ببریم. در غیر این‌ صورت مورد استقبال اجتماعی قرار نخواهیم گرفت. هنرمندانی که از زبان هنر به ‌خوبی بهره گرفته و حرف خود را به‌ شکلی روشن و شفاف بیان می‌کنند، تعداد بیشتری از افراد جامعه را به سوی خود جذب می‌کنند. این‌ گونه است که سینما گردش اقتصادی عظیمی پیدا کرده و تبدیل به حرفه‌ای بزرگ و مرتبط با دیگر مشاغل می‌شود. فراموش نکنیم که برای رونق بخشیدن به دیگر کسب و کارها، راهی جز رشد هنر نداریم. ضمن اینکه بحث افرادی که خود هنر و زبان هنری را رشد می‌دهند، جدا است؛ چنین افرادی به ‌دنبال فروش بیشتر و نفوذ در میان مردم نیستند. اما هر دو دسته باید در کنار هم فعالیت کنند و به رشد سینما یاری رسانند.

کارگردان «ناخدا خورشید» توضیح داد: سینمای ایران دیگر یک سینمای جوان نیست. عجیب است که در میان هنرهای مدرن، سینما خیلی زود به ایران وارد شد و به‌ سرعت نیز با موفقیت روبرو شد. آن‌ گونه که لاله‌زار تهران را به پر رفت و آمدترین و تجاری‌ترین منطقه این شهر تبدیل کرد. به مرور زمان از تعداد فیلم‌های وارداتی کاسته و بر تولید داخلی افزوده شد. امروز سینمای ایران توانسته در جامعه جای شعر را بگیرد. شعر در طول ۸ قرن مهم‌ترین هنر ایران بود و سینما در عرض ۵۰ سال جای آن را گرفت و این یک تحول عظیم در جامعه ایران است.

سینمای امروز ایران مقلد نیست

تقوایی در ادامه گفت: سینما باید روی پا خود ایستاده و برای خود بنویسد و تولید کند. متاسفانه در این زمینه چندان پیش نرفته‌ایم، کارگردان فراوان داریم اما نویسنده مورد نیاز سینما اندک است. سینما هنر بومی ما نبود، اما به ‌سرعت در جامعه‌ ما جا افتاد و تبدیل به برترین هنر ما شد. سینمای ایران توانسته پا از مرزها فراتر نهاده و در فرهنگ‌های دیگر نمود پیدا کند. این سینما است که راه را برای دیگر هنرها مانند نقاشی، موسیقی باز کرده است. امیدوارم علاقمندان به سینما در هر شغل و مقامی که هستند، کار کنند تا سینما مانند نفت به دنیا صادر شود. بچه‌های ما این توانایی را دارند و به بنیادهایی برای سرمایه‌گذاری نیز نیاز داریم. سینمای ایران امروز یک سینمای مقلد نیست. کسانی مانند کیارستمی داریم که در خارج از ایران مقلدان فراوانی دارد.

کارگردان «آرامش در حضور دیگران» ادامه داد: در عالم هنر تنها یک نگاه داریم و آن نگاه انسانی است. اما زنان مسائلی دارند که ممکن است در فیلم‌هایی که مردان می‌سازند دیده نشود، بنابراین خود آنها باید دست به کار شوند. آنها در زندگی خود چیزهایی می‌بینند که مردان قادر به دیدن آنها نیستند. فیلمی که توسط زنان جامعه ساخته شود، برای زنان باورپذیرتر هم خواهد بود. همان استعدادی که در مردان وجود دارد، در زنان نیز وجود دارد اما فرصتی که در جامعه نصیب زنان شده کمتر بوده و به همین دلیل تعداد فیلمسازان مرد بیشتر بوده است. زنان در طول قرن‌ها کمتر مسایل خود را بیان کرده‌اند، پس ضرورت دارد برای بیان جهان‌بینی‌های خود سریع‌تر اقدام کنند. امیدوارم در آینده شاهد فیلم‌های بیشتری از زنان فیلمساز ایران باشیم.

کیارستمی مرگ‌ناپذیر است

وی ضمن ابراز تاسف نسبت به درگذشت عباس کیارستمی گفت: برخی از فیلمسازان همچون کیارستمی به ‌دنبال رشد سینما و بالا بردن سطح آن هستند. او دیرتر از نسل ما وارد سینما شد اما توانست در فیلمی مانند «نان و کوچه» توانایی سینما را به ادبیات نزدیک کند.

تقوایی در پایان گفت: از روز درگذشت عباس کیارستمی، امشب اولین شبی است که از خانه خارج شده‌ام. در این مدت گویی در خلأ زندگی می‌کردم. از روز درگذشت او، یک لحظه هم تصویرش از مقابل چشمانم دور نشده است. بسیار زحمتکش بود و خیلی روی خودش کار کرد. آدم‌هایی مانند کیارستمی مرگ‌ناپذیرند؛ کیارستمی نسل جدیدی برای سینمای ایران تربیت کرد که هنوز در دوران جوانی به سر می‌برد. موج فیلمسازان نوجوان و جوانی داریم که در آینده مسیر کیارستمی را دنبال می‌کنند. درگذشت او را به شما و سینمای ایران تسلیت می‌گویم.

در بخش پایانی این برنامه، مراسم جشن تولد ۷۵ سالگی ناصر تقوایی برگزار شد.