چرا فرهنگ رانندگی‌مان ضعیف است؟

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، روزنامه خراسان با این مقدمه نوشت: برای این که از ریشه درونی بی فرهنگی های رانندگی سر دربیاوریم، گفت وگویی با دو روان شناس بالینی، خانم‌ها آرزو سورمه و سحر شاهسونی، ترتیب دادیم. این گروه دو نفره مطالعات عمیقی در زمینه ارتقای خودآگاهی برای بهبود سلامت روان و به دنبالش رفتارهای مناسب اجتماعی انجام داده اند که در این گفت و گو به چکیده ای از آن می پردازیم.

سورمه در پاسخ به این سوال که آیا می توان خودروی شخصی را به منزله چارچوبی در نظر گرفت که در آن افراد با اعتماد به نفس به پرخاشگری و رفتارهای نامناسب دست می زنند؟ می گوید: «واقعیت این است که اگر ما در خانه و خانواده، رفتار تندخویانه ای داشته باشیم، بازخورد منفی دریافت می کنیم. ممکن است دیگران ما را بی شخصیت و بی کفایت بخوانند و کم کم طرد شویم. اما در مقابل، در خیابان و در حال رانندگی، یا حتی در فضای مجازی، ما غریبه ای در جمع هستیم و اگر هم رفتار نامعمولی از ما سر بزند، معمولا بهای سنگینی برایمان ندارد.» شاهسونی هم معتقد است: «خودروی شخصی به ویژه اگر گران قیمت باشد، برای برخی افراد جامعه، ابزار و نمادی از قدرت و برتری نسبت به عابران پیاده و دیگر رانندگان محسوب می شود که به وسیله آن می توان خشم و قدرتی را که در محیط خانه یا محل کار سرکوب شده است، بیرون ریخت. چرا که در فضایی مثل خیابان، بازدارندگی کمتری وجود دارد و راحت تر از هر جای دیگر، می توان هر حرفی زد و هر حرکتی انجام داد.»

معمولا فقط در مقابل پلیس کمربند ایمنی می بندیم؛ نزدیک دوربین کنترل نامحسوس از سرعت خود می کاهیم و بعد از عبور از آن باز سرعت می گیریم؛ مدام در حال سبقت گرفتن و لایی کشیدن هستیم. سورمه در پاسخ به این سوال که ریشه بروز چنین رفتارهایی که به اصطلاح به آن «زرنگ بازی» می گویند، چیست؟ می گوید: «در روانشناسی سرفصلی وجود دارد به نام «یادگیری اجتماعی و تقویت شدن». به طور مثال اگر من طوری رانندگی کنم که با عدم رعایت قانون، جریمه نشوم، بیشتر بازخورد هایی که دریافت می کنم، تشویقی است: «آفرین، خیلی زرنگ بود!» در واقع مردم اجتماع با تشویق هایشان، رفتار منفی را در افراد تقویت می کنند تا جایی که همه گیر شود و در مقابل، تعداد افرادی که بازخورد منفی می دهند، بسیار کم است.» شاهسونی هم اعتقاد دارد: «ریشه چنین مواردی را می توان در کودکی افراد جست وجو کرد. زمانی را مجسم کنید که کودکی در مهمانی به شکل آب زیرکاهانه، خرابی هایی به بار آورده اما هیچ کس متوجه آن خراب کاری نشده است و از سوی پدر و مادر، کودک زرنگ و باهوشی خوانده می شود. در واقع کودک نحوه عملکرد خود و بازخورد آن را مشاهده می کند و رفته رفته می آموزد که می توان ضد هنجار و ضد اجتماعی عمل کرد و به هدف رسید و تشویق هم شد. از نگاه دیگر، این روزها با وجود گرفتاری ها و دغدغه های کوچک و بزرگ، آستانه تحمل بیشتر مردم به حدی پایین آمده است که معمولا همراه با کلافگی و بی حوصلگی رانندگی می کنند و اهمیت رعایت اصول و فرهنگ از نظرشان دور مانده است.»

آرزو سورمه معتقد است که: «نمی توان گفت کسی که اهل داد و بیداد کردن و دعوا و مرافعه پشت فرمان است، چنین شخصیتی در خانه و محیط های دیگر نیز دارد یا بر عکس. اشخاص در محیط های گوناگون، خلق و خوهای متفاوتی دارند. کارمند نمی تواند به رئیسش پرخاش کند و رئیس به دلیل وجهه اجتماعی مثبت و اخلاق خوبش، به خوش برخورد بودن مشهور است یا پدری که در خانه خونسرد و متین است و همه اعضای خانه انتظار دارند، همیشه این ویژگی ها را از پدرشان ببینند. معمولا افراد در این موقعیت ها نمی توانند خشم و عصبانیت خود را بیرون بریزند و مدام احساسات منفی شان را سرکوب می کنند. اما کجا می توان چنین امیالی را رها کرد؟ همان خیابانی که کمترین بازدارندگی را دارد. این گونه است که رانندگی پشت فرمان، نقش بستری را ایفا می کند برای تقویت خشونت و انرژی هایی که در محیط های دیگر سرکوب شده است. بهترین راه این است که این بینش و خودآگاهی را از دوره کودکی به افراد آموزش دهیم که احساساتی مثل هیجان، شادی، خشم، عصبانیت و... از راه درست ابراز شود، جوری که به دیگران آسیب نرساند و این امر جز از راه آموزش میسر نیست.»

وقتی درباره ارزیابی رانندگی خشن افراد در شهر و این که چه راهکارهایی برای کنترل چنین رفتارهایی وجود دارد، پرسیدیم، سورمه و شاهسونی تاکید بر آموزش غیر مستقیم داشتند. به اعتقاد آنها، وقتی در برنامه های تلویزیونی به شکل مستقیم بگوییم: «کمربند ایمنی را به هنگام رانندگی ببندید» قطعا تاثیری بسیار سطحی بر مخاطب می گذاریم و آنچه تاثیرگذار است، آموزش غیرمستقیم است. یکی از راهکار های کشورهای توسعه یافته در نهادینه کردن فرهنگ رانندگی، این است که در بیشتر فیلم و سریال هایشان، رعایت قوانین و فرهنگ را در دلِ داستان به تصویر می کشند. به طور مثال همیشه با هر سرعتی پشت چراغ قرمز نگه می دارند، نه روی خط کشی عابر پیاده! یا همیشه سرنشینان جلو و عقب به ویژه کودکان، کمربند ایمنی را بسته اند. تکرار در پخش چنین تصاویری به شکل غیر مستقیم از سوی تولید داخلی و رسانه ملی ما، باعث می شود هنجار های اجتماعی در ناخودآگاه افراد ثبت شود و با ادامه چنین روندی، فرهنگسازی خود به خود شکل می گیرد.