حماسه ۱۲ دی گنبدکاووس روایت زنده اخوت در فرهنگ ایرانی و اسلامی است

علی‌رضا گرایلی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس، پردیس مینودشت و مرکز گالیکش و مسئول دفتر گفت‌و‌گو و همگرایی ادیان، اقوام و مذاهب در دانشگاه‌های آزاد اسلامی استان گلستان دریادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری آنا نوشت:۱۲ دی ۱۳۵۷، روزی است که در تاریخ شرق استان گلستان و شهرستان‌های گنبدکاووس و گالیکش با حماسه و ایثار مردم ثبت شد. فعالیت‌های انقلابی در این مناطق از سال ۱۳۵۲ آغاز شد.

 پس از درگذشت مرجع بزرگ شیعیان، مردم با توصیه علمای محلی مقلد امام خمینی شدند و جوانان با انتشار اعلامیه‌ها و نوار‌های سخنرانی ایشان، ظلم رژیم پهلوی را افشا کرده و اهداف انقلاب اسلامی را پی گرفتندمردم گالیکش تحت تأثیر روشنگری‌های حجت‌الاسلام سید باقر موسوی و حضور مخفیانه مقام معظم رهبری فعالانه در حرکت‌های انقلابی مشارکت می‌کردند.

اعلامیه‌ها و عکس‌های امام خمینی در دست مردم دست به دست می‌شد و برخی کسبه تصاویر ایشان را بر شیشه مغازه‌های خود نصب کرده بودند. در مقابل، گروهی از طرفداران رژیم شاه با تهدید و ایجاد رعب و وحشت قصد داشتند مردم را از حضور در خیابان‌ها بازدارندبا انتشار شایعه حمله این گروه‌ها، اهالی گنبدکاووس با محوریت مسجد صاحب‌الزمان و با چندین مینی‌بوس، وانت و خودرو‌های شخصی برای حمایت و همبستگی با مردم گالیکش به این شهر حرکت کردند.

 حضور این نیرو‌ها سبب فرار جریان‌های ضد انقلاب شد و موقتا بحران آرام گرفت. اما در ساعات ابتدایی شب ۱۲ دی، هنگام بازگشت مردم، نیرو‌های ژاندارمری با سلاح ژ۳ به سمت خودرو‌ها تیراندازی کردند که منجر به شهادت هفت نفر و زخمی شدن شمار زیادی شدبا اطلاع مردم گالیکش از این حادثه، مجروحان از طریق جاده‌های فرعی به بیمارستان محمدی (شهدای ۱۲ دی) گنبدکاووس منتقل شدند.

این واقعه خونبار، در عین اندوه عمیق، نشان‌دهنده روحیه مقاوم و ایثارگرانه جوانان انقلابی آن دوران بود و همزمانی آن با چهلم شهدای گالیکش و پیروزی انقلاب اسلامی تسکین‌دهنده خانواده‌های داغدار شد و به الگویی از پایمردی و شجاعت برای نسل‌های بعد تبدیل شد.

تحلیل فرهنگی، تاریخی و دینی

در فرهنگ ایرانی و اسلامی، اخوت و برادری ریشه در ایمان، تاریخ و فرهنگ پهلوانی این سرزمین دارد. قرآن کریم جامعه ایمانی را بر پایه اخوت بنا می‌کند و یاری برادر در لحظه سختی نشانه صدق ایمان است. ادبیات کهن ایران نیز پهلوانی را در بزنگاه‌ها معنا می‌کند. شهدای ۱۲ دی مصداق روشن این معنا بودند و در لحظه خطر از یکدیگر روی برنگرداندند.

گنبدکاووس از مرز جغرافیا عبور کرد و به وظیفه انسانی رسید و همین واقعه به حماسه تبدیل شدتمدن‌ها با حافظه زنده می‌مانند و اگر ایثار به روایت تبدیل نشود، اگر خاطره به فرهنگ راه پیدا نکند، جامعه دچار فراموشی تاریخی می‌شود. ۱۲ دی ظرفیت تمدن‌سازی دارد چرا که الگویی واقعی از اخوت، مسئولیت‌پذیری و همبستگی میان مردم و شهرهاست

نقد و پرسش‌های جدی

تا چه اندازه آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها در معرفی این واقعه سهم داشته‌اند؟ چند پژوهش، پایان‌نامه، کتاب یا مستند درباره این حماسه تولید شده است؟ در مقایسه، داستان ریزعلی خواجوی در آذربایجان به یک نماد ملی تبدیل شد و امروز اکثریت مردم ایران آن را می‌شناسند و با آن همذات‌پنداری می‌کنند. اما چرا واقعه خونبار ۱۲ دی که با شهادت جوانان این سرزمین در مسیر اخوت و برادری رقم خورده، هنوز جایگاه شایسته‌ای در حافظه رسمی کشور ندارد؟

چگونه است که برخی کشور‌ها مانند کره جنوبی با ساخت روایت‌ها و سریال‌های کاملاً ساختگی برای مفاهیمی، چون برادری و میهن‌دوستی فرهنگ‌سازی می‌کنند، اما ما هنوز نتوانسته‌ایم روایت مؤثر و ماندگار تولید کنیم. این ضعف نه از تاریخ بلکه از نوع مواجهه ما با تاریخ است.

مسئله تقویم و حافظه رسمی

در حالی که روز‌هایی مانند ۵ آذر گرگان در تقویم رسمی کشور ثبت شده، پرسش جدی باقی است که چرا ۱۲ دی با این سطح از ایثار و پیام انسانی هنوز جایگاهی در تقویم رسمی ندارد. نادیده‌گرفتن ۱۲ دی یعنی نادیده گرفتن بخشی از حافظه صادق انقلاب اسلامی در شمال کشور و ثبت آن اقدامی فرهنگی برای آگاهی نسل‌های آینده است.

پیشنهادها

ضروری است جزئیات واقعه ۱۲ دی به‌صورت دقیق، مستند و مرحله‌به‌مرحله ثبت و روایت شود؛ از لحظه حرکت دلاورمردان گنبدکاووس، شرایط شهر گالیکش، نحوه برخورد مأموران رژیم پهلوی، لحظه تیراندازی، امدادرسانی اولیه مردم بومی، انتقال پیکر شهدا و مجروحان تا رساندن آنان به بیمارستان‌های گنبدکاووس همچنین پیشنهاد می‌شود ۱۲ دی به‌عنوان روز اخوت و برادری گنبدکاووس و گالیکش در تقویم رسمی کشور ثبت شود تا این معنا به نسل‌های آینده منتقل گردد. شهرداری‌های دو شهر می‌توانند در یک حرکت نمادین پیمان اخوت و برادری امضا کنند. 

ساخت یادمان رسمی در محل شهادت، جمع‌آوری خاطرات شاهدان و خانواده‌های شهدا، ورود روایت این حماسه به محتوای آموزشی و تولید آثار هنری و مستند حداقل‌های پاسداشت این واقعه تاریخی است.