سرانه آب تجدیدپذیر در فلات مرکزی به ۶۰۰ متر مکعب رسیده است/ کشور در آستانه بحران مطلق آب

به گزارش خبرگزاری آنا، محمد حسین امید، رئیس دانشگاه تهران، امروز در صحن علنی مجلس شورای اسلامی با تشریح ابعاد بحران آب در کشور، اظهار کرد: امروز مسئله آب به بحرانی تبدیل شده که همه مردم و نمایندگان مجلس آن را با پوست و گوشت و خون خود لمس می‌کنند و بحرانی که هر روز بیش از گذشته کشور را در معرض مخاطره قرار می‌دهد را می‌دانیم.

وی با اشاره به کاهش شدید سرانه آب تجدیدپذیر کشور افزود: ایران زمانی دارای سرانه‌ای بیش از ۴۰۰۰ متر مکعب آب تجدیدپذیر بود که در منطقه وضعیت بسیار مناسبی محسوب می‌شد، اما امروز این عدد به زیر هزار متر مکعب رسیده و کشور را وارد وضعیت کاملاً بحرانی کرده است. حتی، در فلات مرکزی ایران حتی در برخی نقاط سرانه آب به حدود ۶۰۰ متر مکعب کاهش یافته که فاصله چندانی با مرز بحران مطلق یعنی ۵۰۰ متر مکعب ندارد.

رئیس دانشگاه تهران ادامه داد: نتیجه سال‌ها مدیریت نادرست و تصمیم‌گیری‌های ناهماهنگ، امروز به تراز منفی عمیق آب‌های زیرزمینی انجامیده است؛ موضوعی که پیامد مستقیم آن، فرونشست‌های نگران‌کننده زمین در نقاط مختلف کشور از جمله تهران، کرج، اصفهان، شیراز و تقریباً تمام استان‌های فلات مرکزی است. در برخی مناطق، میزان فرونشست به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده که تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های حیاتی کشور از جمله خطوط ریلی، جاده‌ای، انتقال برق، آب، گاز و نفت به شمار می‌رود.

وی با اشاره به خشک‌شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها گفت: از بین رفتن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، از جمله بحران جدی دریاچه ارومیه، در نقاط مختلف کشور رخ داده و این وضعیت، تشدید مهاجرت‌های گسترده و ایجاد مخاطرات جدی برای نسل‌های آینده را به دنبال داشته است.

امید گفت: در پی ارائه گزارشی به رئیس‌جمهور، ایشان دستور دادند تیمی تخصصی در دانشگاه تهران برای مدیریت بحران آب و ارائه راهکار‌ها تشکیل شود. بدین منظور شورایی متشکل از استادان دانشگاه، کارشناسان برجسته، خبرگان صنعت آب و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی شکل گرفت که طی حدود سه ماه فعالیت، گزارش جامعی در حدود ۲۰۰ صفحه تدوین و به دولت ارائه شد. با اجازه رئیس محترم مجلس، امروز این گزارش در اختیار نمایندگان مردم قرار می‌گیرد.

وی با تأکید بر ضرورت همسویی سیاست‌های دولت و مجلس، بیان کرد: اگرچه در قوانین و مقررات کشور به محدودیت منابع آبی توجه شده، اما در عمل تعارض‌های جدی میان قوانین وجود دارد که برخی سیاست‌ها، یکدیگر را نقض می‌کنند و در نهایت، آب و منابع آبی قربانی این ناهماهنگی می‌شود. توسعه صنایع آب‌بر در فلات مرکزی، در شرایطی که سرانه آب به حدود ۶۰۰ متر مکعب رسیده، از نمونه‌های بارز این تعارض‌های سیاستی است.

رئیس دانشگاه تهران، افزود: گرچه در قوانین بالادستی ظرفیت‌هایی برای کنترل تعارض منافع پیش‌بینی شده، اما در عمل اجرایی نشده است. از این رو، اصلاح ساختار تأمین مالی وزارت نیرو، تفکیک وظایف حاکمیتی از تصدی‌گری و بازنگری در ساختار وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه برای جلوگیری از سیاست‌هایی که به افزایش مصرف آب منجر می‌شود، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.

وی با اشاره به نقش محوری بخش کشاورزی در مصرف آب، تصریح کرد: شورا به این جمع‌بندی رسیده است که برای مدیریت و تعادل‌بخشی منابع آب در بخش کشاورزی، هیچ راهی جز تحویل حجمی آب وجود ندارد. بنابراین؛ تحویل حجمی آب کشاورزی توسط وزارت نیرو باید به‌عنوان یک الزام اجرایی دنبال شود. همچنین تبعیت از الگوی کشت متناسب با بوم‌کشت مناطق و جلوگیری از کشت محصولات پرآب‌بر در فلات مرکزی کاملاً ضروری است.

امید با اشاره به مصرف بالای آب در فضای سبز شهری، گفت: در فلات مرکزی هزاران هکتار چمن وجود دارد، در حالی که چمن گیاهی بومی ایران نیست و مصرف آب بالایی دارد. حتی، در تهران با وجود کاهش منابع، همچنان بیش از ۱۲۰۰ هکتار چمن وجود دارد که نیازمند بازنگری جدی در الگوی فضای سبز شهری است.

وی افزود: تولید مازاد محصولات کشاورزی غیرراهبردی و افزایش صادرات آب مجازی از طریق محصولاتی مانند برخی میوه‌ها، محصولات جالیزی و لبنیات از دیگر پیامد‌های نبود اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف آب است. از این رو، مدیریت صادرات و واردات محصولات کشاورزی باید کاملاً هم‌راستا با الگوی کشت و سیاست‌های مدیریت تقاضا و مصرف آب تنظیم شود.

رئیس دانشگاه تهران، تأکید کرد: استفاده از سازوکار‌های اقتصادی نظیر قیمت گذاری آب و اصلاح نظام یارانه‌ها باید در جهت تعدیل مصرف آب طراحی شود. در حوزه آب شهری نیز با پدیده فقدان آمایش سرزمینی مواجه هستیم؛ جایی که ظرفیت‌های طبیعی نادیده گرفته شده و منابع محدود آب در مناطق خشک صرف صنایع و بارگذاری جمعیتی می‌شود که اساساً تناسبی با توان اکولوژیک این مناطق ندارد.

وی، با اشاره به نقش مردم و ذی‌نفعان محلی، گفت: در سطح محلی، به‌ویژه در استان‌هایی مانند خراسان رضوی و کرمان، کشاورزان و بهره‌برداران آب به این درک رسیده‌اند که بدون مشارکت فعال آنها، مدیریت بحران آب ممکن نیست. این تجربیات موفق می‌تواند در سراسر کشور گسترش یابد. دانشگاه تهران به‌عنوان شبکه حکمت و فرزانگی، آمادگی دارد در کنار دولت و مجلس، نقش علمی و راهبردی خود را برای عبور کشور از این بحران ایفا کند.

---