شکلات تلخ بخورید تا دیرتر پیر شوید

دانشمندان در یک مطالعهٔ گسترده دریافته‌اند افرادی که میزان بالاتری از یک مادهٔ طبیعی موجود در کاکائو را در خون خود دارند، از نظر زیستی جوان‌تر از سن واقعی‌شان به نظر می‌رسند. این یافته، نگاه تازه‌ای به رابطهٔ میان تغذیهٔ روزمره و سازوکار‌های عمیق پیری در بدن انسان می‌اندازد.

این پژوهش که به سرپرستی محققان کالج کینگز لندن انجام شده، به‌جای شمارش سال‌های زندگی، سراغ «سن زیستی» رفته است؛ معیاری که نشان می‌دهد بدن انسان واقعاً در چه وضعیتی قرار دارد. در مرکز این داستان، ترکیبی به نام «تئوبرومین» (Theobromine) قرار دارد؛ ماده‌ای گیاهی که به‌طور طبیعی در شکلات تلخ وجود دارد و تاکنون کمتر به نقش آن در فرایند‌های پیری توجه شده بود. حالا شواهد علمی نشان می‌دهد این ترکیب ممکن است ردپایی مهم در کندشدن برخی نشانه‌های پیری برجای بگذارد.

سن زیستی چیست و چرا از سن واقعی مهم‌تر است

بیشتر ما عادت داریم سن خود را با عددی که در شناسنامه ثبت شده تعریف کنیم، اما زیست‌شناسی دیدگاه دقیق‌تری دارد. «سن زیستی» (Biological Age) به این اشاره می‌کند که سلول‌ها و بافت‌های بدن تا چه حد سالم و کارآمد هستند، نه اینکه فرد چند سال زندگی کرده است. ممکن است دو نفر هر دو ۵۰ ساله باشند، اما یکی از نظر زیستی شبیه فردی ۴۵ ساله و دیگری شبیه فردی ۶۰ ساله عمل کند.

در این پژوهش، سن زیستی با استفاده از تغییراتی در DNA اندازه‌گیری شده است. این تغییرات به «متیلاسیون دی‌اِن‌اِی» (DNA methylation) مربوط می‌شوند.

متیلاسیون مجموعه‌ای از برچسب‌های شیمیایی بسیار کوچک است که روی DNA قرار می‌گیرند و با افزایش سن، الگوی آنها تغییر می‌کند. دانشمندان از این الگو‌ها به‌عنوان یک ساعت زیستی استفاده می‌کنند تا سرعت پیرشدن بدن را بسنجند.

صحبت‌کردن به چند زبان، سپری در برابر پیری مغز

تئوبرومین؛ ترکیبی کمتر شناخته‌شده در دل کاکائو

«تئوبرومین» یک ترکیب گیاهی از خانوادهٔ «آلکالوئیدها» (Alkaloids) است؛ گروهی از مواد طبیعی که در گیاهان مختلف یافت می‌شوند و می‌توانند بر فعالیت‌های سلولی اثر بگذارند. این ماده در شکلات تلخ، کاکائو و تا حدی در چای وجود دارد و از نظر شیمیایی به کافئین شباهت دارد، اما اثرات آن ملایم‌تر است.

تئوبرومین بیشتر به‌خاطر سمی‌بودنش برای سگ‌ها شناخته می‌شود، اما در انسان‌ها پیش‌تر با اثراتی مانند بهبود عملکرد قلب و عروق مرتبط دانسته شده بود. با این حال، نقش احتمالی آن در روند پیری تا امروز کمتر بررسی شده بود.

این پژوهش چگونه انجام شد

محققان کالج کینگز لندن داده‌های دو جمعیت بزرگ اروپایی را بررسی کردند. یکی از این گروه‌ها شامل ۵۰۹ نفر از پروژهٔ «TwinsUK» بود و گروه دیگر ۱۱۶۰ نفر از مطالعهٔ «KORA» در آلمان را در بر می‌گرفت. در نمونه‌های خونی شرکت‌کنندگان، میزان تئوبرومین اندازه‌گیری شد و سپس با شاخص‌های مختلف سن زیستی مقایسه گردید.

نتیجهٔ این مقایسه روشن بود. افرادی که سطح بالاتری از تئوبرومین در خون خود داشتند، به‌طور متوسط سن زیستی پایین‌تری نسبت به سن واقعی‌شان نشان می‌دادند. به بیان ساده‌تر، بدن آنها نشانه‌های کمتری از پیرشدن را بروز می‌داد.

چرا این ارتباط توجه دانشمندان را جلب کرد

برای اطمینان از اینکه این اثر تنها به تئوبرومین مربوط است، پژوهشگران ترکیبات دیگر موجود در کاکائو و قهوه را نیز بررسی کردند. نتایج نشان داد هیچ‌یک از این مواد، ارتباط مشخصی با کندتر بودن پیری زیستی نداشتند. این موضوع باعث شد تئوبرومین به‌عنوان ترکیبی متمایز و قابل توجه برجسته شود.

دانشمندان همچنین از دو روش متفاوت برای برآورد سن زیستی استفاده کردند. یکی بر اساس الگو‌های متیلاسیون DNA بود و دیگری بر پایهٔ «تلومرها» (Telomeres).

تلومر‌ها ساختار‌های محافظی در انتهای کروموزوم‌ها هستند که با افزایش سن کوتاه‌تر می‌شوند و کوتاه‌شدن آنها با افزایش خطر بیماری‌های مرتبط با پیری ارتباط دارد. در هر دو روش، نتایج به نفع ارتباط تئوبرومین با پیری کندتر بود.

تعطیلات میل به غذا خوردن را تقویت می‌کند

چگونه مولکول‌های گیاهی بر ژن‌ها اثر می‌گذارند

بسیاری از ترکیبات گیاهی می‌توانند بدون تغییر مستقیم در توالی DNA، نحوهٔ فعالیت ژن‌ها را دگرگون کنند. این حوزه از علم با عنوان «اپی‌ژنتیک» (Epigenetics) شناخته می‌شود. در اپی‌ژنتیک، ژن‌ها خاموش یا روشن می‌شوند، بدون اینکه کد ژنتیکی تغییر کند.

تئوبرومین نیز ممکن است از همین مسیر عمل کند. این ترکیب می‌تواند با سامانه‌های تنظیمی سلول تعامل داشته باشد و بر فرایند‌هایی اثر بگذارد که به سلامت بلندمدت بدن مربوط هستند. هرچند سازوکار دقیق این اثر هنوز کاملاً روشن نیست، اما یافته‌های جدید نشان می‌دهد که رژیم غذایی می‌تواند به‌طور ظریف، اما پایدار بر مسیر پیری اثر بگذارد.

هیجان علمی همراه با احتیاط

پژوهشگران تأکید می‌کنند که این یافته‌ها به معنای توصیه به مصرف بیشتر شکلات تلخ نیست. شکلات، حتی نوع تلخ آن، حاوی قند و چربی نیز هست و مصرف بیش از حد آن می‌تواند پیامد‌های منفی داشته باشد. هدف این پژوهش، درک بهتر سازوکار‌های زیستی است، نه ارائهٔ نسخهٔ تغذیه‌ای فوری.

به گفتهٔ نویسندگان مطالعه، ارزش اصلی این تحقیق در نشان‌دادن این نکته است که ترکیبات رایج در رژیم غذایی روزمره می‌توانند سرنخ‌هایی مهم دربارهٔ سلامت و طول عمر در خود داشته باشند.

گام بعدی پژوهش‌ها در مسیر پیری سالم

اکنون پرسش‌های تازه‌ای پیش روی دانشمندان قرار دارد. آیا تئوبرومین به‌تنهایی این اثر را ایجاد می‌کند یا در کنار ترکیبات دیگری مانند «پلی‌فنول‌ها» (Polyphenols) که آنها نیز در شکلات تلخ وجود دارند عمل می‌کند؟ آیا می‌توان از این دانش برای طراحی راهبرد‌های تغذیه‌ای یا درمانی جدید استفاده کرد؟

پژوهشگران امیدوارند بررسی دقیق‌تر ارتباط میان متابولیت‌های غذایی و اپی‌ژنتیک بتواند در آینده به درک بهتر بیماری‌های مرتبط با پیری، از بیماری‌های قلبی گرفته تا سرطان، کمک کند.

دورهمی‌های غذایی، خوشحالی را در مغز فعال می‌کند

یک تعامل پیچیده

این پژوهش تصویری تازه از پیری ارائه می‌دهد؛ تصویری که در آن، روند پیرشدن نه صرفاً نتیجهٔ گذر زمان، بلکه حاصل تعامل پیچیدهٔ ژن‌ها، محیط و تغذیه است. کشف ارتباط میان تئوبرومین و نشانه‌های پیری کندتر نشان می‌دهد حتی ترکیباتی که سال‌ها در رژیم غذایی انسان حضور داشته‌اند، هنوز راز‌های ناگفته‌ای در خود دارند.

اگرچه راهی طولانی تا تبدیل این یافته‌ها به توصیه‌های عملی باقی مانده است، اما پیام اصلی روشن است. بدن انسان به‌طور مداوم به سیگنال‌هایی که از محیط و خوراک دریافت می‌کند پاسخ می‌دهد و فهم این سیگنال‌ها می‌تواند کلید سالم‌تر پیرشدن باشد.