«اشغال جزایر»؛ سندی برای شناخت آنچه که از آن ماست

به گزارش خبرگزاری آنا، مستند «اشغال جزایر» ساخته داوود مرادیان از جمله آثاری است که این روزها در دربخش جایزه شهدی آوینی نوزدهمین جشنواره بین المللی سینما حقیقت به نمایش در می‌آید.

این اثر سعی دارد با تکیه بر اسناد، پژوهش‌ها، روایت‌ها و هر آن‌چه نیاز است، موضوع اشغال جزایر ایرانی در خلیج فارس را بررسی کند. این فیلم محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج و تولیدشده در خانه مستند است.

«اشغال جزایر» با پرداختن به ریشه‌های تاریخی و حقوقی مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه، به سراغ یکی از قدیمی‌ترین و حساس‌ترین مناقشات منطقه‌ای می‌رود؛ مناقشه‌ای که امارات متحده عربی در دوره‌های مختلف با طرح ادعا‌هایی بی‌پایه تلاش کرده است آن را زنده نگه دارد. اهمیت ساخت چنین مستندی در سال‌های اخیر بیش از همیشه احساس می‌شد؛ چراکه برای بسیاری از مردم ایران - حتی آنان که جنوب کشور را به‌خوبی می‌شناسند -این سه جزیره هنوز چهره‌ای مبهم دارند. از همین‌جاست که مستند با هوشمندی از نقطه‌ای درست آغاز می‌کند: بازنمایی بصریِ آنچه سال‌ها فقط نامی بر زبان‌ها بوده است. این آشنایی اولیه، به‌نوعی گام نخست در شکل‌گیری عنصر مهم ملی‌گرایی آگاهانه است؛ مخاطب باید بداند چه دارد تا بداند از چه باید دفاع کند.

فیلم با نمایی گسترده از پهنه‌ای آبی و کودکانی که در غروب هرمز زیر نور طلایی بازی می‌کنند، شروعی شاعرانه دارد. همین نقطه، پلی است میان زیبایی‌شناسی و واقع‌گرایی. هرمز، با شن‌های جادویی‌اش، تبدیل به دروازه ورود به جهان جزایر می‌شود؛ جهانی که مستند با گذار از زیبایی‌های طبیعی آن، آرام‌آرام به قلب مناقشه هدایتش می‌کند. روایت از ادعا‌های تازه امارات آغاز می‌شود و سپس دوربین با سفر به تنب بزرگ، تنب کوچک و بوموسی، جغرافیای مناقشه را به مخاطب نزدیک می‌سازد.

تصاویر بکر هرمز، خاک‌های رنگی، شن‌های سفید لارک، دلفین‌های بوموسی و آهوان سیری، همگی روایت تصویری یک حقیقت‌اند و تاکید دارد این جزایر نه تنها بخشی از تاریخ و خاک ایران‌اند، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و طبیعی جنوب کشور را نیز شکل می‌دهند. همین پیوند میان جغرافیا و هویت یکی از مهم‌ترین لایه‌های تحلیلی مستند است. سپس فیلم با ورود تدریجی به تاریخ، اهمیت استراتژیک این منطقه را برجسته می‌کند؛ از جایگاه نظامی تنب بزرگ تا نقش اقتصادی سیری.

در بخشی دیگر از «اشغال جزایر»، روایت تاریخی با استفاده از تصاویر بازسازی‌شده، ورود پرتغالی‌ها در سال ۸۸۶ را بازآفرینی می‌کند. استعمار پرتغال و ماندگاری ۱۱۵ ساله‌اش دوره‌ای است که فیلم با صراحت به ضعف ساختار سیاسی ایران آن روزگار اشاره می‌کند؛ دورانی که به‌سرعت با ورود بریتانیایی‌ها تغییر می‌کند، اما همان‌طور که مستند یادآور می‌شود، خروج پرتغالی‌ها پایان استعمار نبود، بلکه آغاز شکل مدرن‌تر آن بود. یعنی استعمار مبتنی بر قرارداد، نفوذ تجاری و بازیگری سیاسی زیرپوستی؛ «با پنبه سر بریدنی» که مستند از استعمار انگلستان بیان می‌کند.

از نقاط مهم و کمتر شناخته‌شده‌ای که فیلم برجسته می‌سازد، نقش قوم جواسم (قواسم) در تاریخ این مناقشه است.

دقیق‌ترین جمع‌بندی را یکی از متخصصان جلوی دوربین ارائه می‌دهد و می‌گوید: «تمام ادعا‌های امارات به نامه‌ای برمی‌گردد که در آن شیخی، جزیره‌ای ایرانی را تنها از سر تعارف به خلیفه ابوظبی بخشیده است!» این جمله با همان سادگی، پوچی مناقشه را آشکار می‌کند.

در بخش بصری، مستند به‌شکلی هوشمندانه از موسیقی جنوب، معماری بومی، آیین‌ها و پوشش مردم بهره می‌برد تا فضای فرهنگی منطقه را به روایت تاریخی گره بزند. تدوین دقیق و ریتم سریع باعث شده اثر به‌رغم حجم اطلاعات سنگین، «کند» نشود. از سوی دیگر، استفاده از اسناد، نقشه‌ها، نامه‌ها و گفت‌و‌گو با متخصصان، اثر را در جایگاه یک مستند تحلیلی–تاریخی قابل تامل قرار می‌دهد. به این ترتیب مستند به گونه‌ای است که نه‌تنها می‌خواهد اطلاع‌رسانی کند، بلکه می‌کوشد مخاطب را نسبت به اهمیت ژئوپولتیک این منطقه هوشیار نگه دارد.

«اشغال جزایر» مستندی است که در هر لحظه مخاطب را دعوت می‌کند تا از زاویه‌ای فراتر از احساسات ملی، به مسئله‌ای نگاه کند که ریشه‌های تاریخی، حقوقی، فرهنگی و سیاسی آن درهم‌تنیده است؛ مستندی که می‌گوید دفاع از خاک تنها با شناخت آن ممکن است.

گفتنی است، نوزدهمین جشنواره بین المللی سینما حقیقت، از نوزدهم تا بیست و پنجم آذر ماه ۱۴۰۴ به دبیری محمد حمیدی مقدم در پردیس سینمایی ملت در حال برگزاری است.