منفعتطلبی و واگذاری نقش امنیتی | سند جدید امنیت ملی آمریکا درباره ایران و جهان چه میگوید؟
«عبدالرضا فرجیراد» استاد ژئوپلیتیک دانشگاه آزاد اسلامی و سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان، در گفتوگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری آنا، در تحلیل سند جدید امنیت ملی آمریکا اظهار کرد: این سند تا حد قابل توجهی با اسناد مشابه در دورههای قبل متفاوت است و نشان میدهد دولت کنونی آمریکا، که تحت تأثیر رویکردهای جریان ماگا و شخص ترامپ قرار دارد، نوعی بازتعریف در اولویتهای جهانی خود را آغاز کرده است؛ بازتعریفی که در آن، منفعتمحوری اقتصادی، کاهش هزینههای خارجی، واگذاری نقش به متحدان منطقهای و در عین حال بزرگنمایی تهدید ایران از عناصر اصلی به شمار میرود.
وی با بیان اینکه «روح کلی سند را میتوان در محور آمریکا اول خلاصه کرد» گفت: در این سند، آمریکا بهصراحت اعلام میکند که در هر نقطهای از دنیا فقط در صورتی ورود خواهد کرد که منافع اقتصادی مستقیم برای واشنگتن وجود داشته باشد. این نگاه منفعتمحور، تفاوت مهمی با نگاههای ژئواستراتژیک سنتی دارد که در آن آمریکا خود را مسئول تأمین امنیت جهانی میدانست.
فرجیراد افزود: برای نمونه در سند به نیمکره غربی اشاره شده و بهصراحت گفته میشود که این منطقه حوزه نفوذ انحصاری آمریکاست. این دقیقاً ادامه همان دکترین مونرو است که در قرن نوزدهم مطرح شد و اکنون با لحنی جدید بازتولید شده. در عمل هم میبینیم که آمریکا در ونزوئلا دقیقاً بر اساس همین رویکرد عمل میکند: نباید حضور یا سرمایهگذاری کشورهای دیگر در ونزوئلا نباید اجازه داده شود و این کشور باید دوباره در مدار واشنگتن قرار گیرد.
تمرکز بر چین ادامه دارد؛ اما با روشهای غیرمستقیم
این استاد ژئوپلیتیک درباره اینکه آیا سند جدید نشاندهنده دور شدن تمرکز آمریکا از چین است، پاسخ داد: اتفاقاً سند جدید مشابه اسناد قبلی، چین را همچنان مهمترین رقیب و تهدید استراتژیک معرفی میکند؛ اما تفاوت مهم در روش مواجهه است. آمریکا اینبار نمیخواهد مستقیم وارد هزینهسازی و تنشآفرینی با چین شود. در عوض، بخشی از بار تقابل را به دوش متحدانش میاندازد.
وی ادامه داد: در سند تأکید میشود که هند باید نقش مهمتری در اقیانوس هند و آرام ایفا کند. این یعنی مهار چین برعهده کشوری قرار گرفته که در همسایگی آن است و رقابت تاریخی با پکن دارد. همچنین روابط ژاپن و کرهجنوبی با آمریکا تقویت شده تا در صورت نیاز، این کشورها خط مقدم مقابله با چین باشند. شاهدیم که نخستوزیر ژاپن بهطور بیسابقهای درباره امکان مقابله نظامی با چین در موضوع تایوان سخن گفت؛ این حرفها اتفاقی نیست و بخشی از همان سیاستی است که در سند جدید آمده.
رویکرد منفعتطلبانه آمریکا در آفریقا
فرجیراد با اشاره به رویکرد آمریکا به آفریقا در سند تازه اظهار کرد: در این سند، ارزش کشورها فقط بر اساس میزان سودآوری برای شرکتهای آمریکایی تعریف شده است. آفریقا تا جایی اهمیت دارد که بتواند منابع اقتصادی برای آمریکا فراهم کند. این نگاه بسیار عریان و بیپرده نسبت به گذشته است.
این استاد ژئوپلیتیک بخش مربوط به خاورمیانه را یکی از مهمترین بخشهای سند دانست و گفت: در سند جدید ادعا میشود که آمریکا ایران و گروههای مقاومت را تضعیف کرده و حتی حملات اخیر علیه ایران نیز در همین راستا ذکر شده است. پس از این ادعا، سند وارد بحث خاورمیانه جدید میشود؛ منطقهای که در آن، کشورهای ثروتمند خلیج فارس باید محور نظم جدید باشند و آمریکا دیگر قصد ندارد آنها را بر سر مسائل حقوق بشری تحت فشار بگذارد.
وی افزود: این دقیقاً برخلاف سیاست رؤسایجمهور سابق آمریکا مانند باراک اوباما است که دستکم در ظاهر به موضوع حقوق بشر اشاره میکردند. سند جدید با لحنی آشکار میگوید که منافع آمریکا در منطقه – از جمله امنیت انرژی و تنگه هرمز – شرط اصلی سیاستگذاری است. بهصراحت نیز آمده: اگر تنگه هرمز بسته شود، آمریکا مقابله میکند، نه بهخاطر امنیت منطقه، بلکه بهخاطر سود و منفعت خودش.
اروپا؛ بزرگترین بازنده سند جدید
سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان با اشاره به سکوت معنادار سند درخصوص امنیت اروپا اظهار کرد: اروپا از این سند راضی نیست. در سند حتی نام ناتو هم بهصورت جدی مطرح نشده و آمریکا هیچ نشانهای از تعهد به اروپا ارائه نکرده است. عجیب اینکه سند با اشاره به سخنان یک مقام اروپایی در کنفرانس مونیخ، تلویحاً از اروپا میخواهد تمدن و دموکراسی خود را حفظ کند؛ اما منظور واقعی این عبارت، تقویت جریانهای راستگرا و ضد مهاجرت در اروپاست.
وی افزود: بهعبارت دیگر، سند آمریکا از اروپا میخواهد سیاستهای نژادی و ضد مهاجرتی مشابه آنچه ترامپ و جریان ماگا در آمریکا دنبال میکنند، اجرا کند. این نگاه نشاندهنده نوعی دخالت درونی در سیاستهای اروپا است؛ دخالتی که اروپاییها از آن ناراضیاند اما فعلاً اقدامی نمیکنند.
جوهره سند: آمریکا وارد جنگهای طولانی نمیشود
فرجیراد در بخش دیگری از گفتوگو به فلسفه اصلی سند پرداخت و گفت: این سند بر محور عدم ورود آمریکا به جنگهای طولانی خارج از مرزهایش نوشته شده. این دقیقاً یکی از شعارهای اصلی ترامپ و جریان ماگا است. آنها معتقدند پول آمریکا نباید در جنگهای خارجی هزینه شود. به همین دلیل است که حتی بخشی از هواداران ترامپ با کمک مالی به اسرائیل هم مخالفاند.
وی اضافه کرد: در همین جریان ماگا، افرادی چون چارلی کروک که اخیراً کشته شد، صریحاً میگفتند چرا باید اینهمه هزینه به اسرائیل پرداخت شود. این نگاه هرچند هنوز اقلیت است، اما وجود دارد و اثر گذار است. همچنین چهرههایی مثل شهردار جدید نیویورک با شعار رسیدگی به فقرا و کاهش هزینههای عمومی رأی آوردند؛ این مجموعه نشانه میدهد جامعه آمریکا در حال تغییر است و سند جدید بر همین تغییرات تکیه دارد.
آمریکا بهدنبال واگذاری نقش امنیتی جهان
فرجیراد در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آیا واشنگتن در تلاش است بار امنیت جهان را به مناطق مختلف واگذار کند، گفت: بله، یکی از محورهای اصلی سند همین است. آمریکا میخواهد همزمان هم نقش مسلط خود را حفظ کند و هم از هزینههای مستقیم شانه خالی کند. یعنی اگر در منطقهای نیاز به مقابله با چین باشد، هند باید در خط مقدم باشد. اگر در خاورمیانه تحولات امنیتی رخ دهد، اسرائیل یا کشورهای عربی باید پیش از آمریکا اقدام کنند.
وی ادامه داد: همین نگاه باعث شده که در موضوع ایران و گروههای مقاومت، بار اصلی مقابله به اسرائیل واگذار شود. آمریکا ممکن است حمایت اطلاعاتی یا تجهیزاتی کند، اما وارد یک جنگ پرهزینه و طولانی نخواهد شد. این دقیقاً همان فلسفهای است که ترامپ در سخنرانیهایش بارها تکرار کرده: پول آمریکا باید در داخل خرج شود.
تفسیر تهدید ایران در سند؛ بزرگنمایی یا زمینهسازی؟
فرجیراد درباره اینکه در سند جدید ایران «تهدید بزرگ» معرفی شده، توضیح داد: آنچه در سند آمده، ترکیبی از بزرگنمایی و ادعای تضعیف ایران است. از یکسو میگویند ایران خطر بزرگی است و از سوی دیگر ادعا میکنند که ایران را تضعیف کردهاند. اما نکته مهم این است که سند تنها زمانی تهدید صریح مطرح میکند که پای منافع اقتصادی آمریکا در میان باشد. برای مثال، بستن تنگه هرمز خط قرمز معرفی شده، اما ادامه تقابل با ایران بهصورت مستقیم در اولویت واشنگتن نیست.
وی افزود: آمریکا میگوید به اسرائیل کمک میکند، اما خودش وارد درگیری مستقیم نخواهد شد. حتی اگر ایران در سایتهای هستهای غنیسازی را از سر بگیرد، ممکن است آمریکا واکنش نشان دهد، اما وارد یک جنگ طولانی نخواهد شد؛ زیرا این با روح سند مغایرت دارد.
تغییرات اجتماعی و سیاسی در داخل آمریکا و اثر آن بر سند
این دیپلمات سابق کشورمان در بخش دیگری از تحلیل خود گفت: تحولات داخلی آمریکا نقش تعیینکنندهای در تدوین این سند داشته است. فضای سیاست داخلی آمریکا نسبت به مهاجران، کمکهای خارجی، جنگها و هزینههای بینالمللی تغییرات اساسی کرده. سخنان اخیر ترامپ درباره مهاجران سومالیایی ـ از جمله توهینهایی که مطرح کرد ـ بازتاب نگاه بخشی از جامعه است. در چنین فضایی طبیعی است که سند امنیت ملی آمریکا نیز بر کاهش هزینههای خارجی تأکید کند.
فرجیراد در جمعبندی تحلیل خود اظهار کرد: این سند با اسناد قبلی تفاوتهای آشکار دارد. سند جدید براساس محور منفعتطلبی و سیاست داخلی آمریکا تنظیم شده و از اروپا گرفته تا خاورمیانه و آسیا، بازتابدهنده این رویکرد است. نکات جدید و حساسی در آن دیده میشود که میتواند بر آینده روابط آمریکا با متحدانش تأثیر بگذارد. از جمله انتقال بار امنیتی از آمریکا به کشورهای منطقه، تلاش برای مهار چین از طریق متحدان، تعریف خاورمیانه مطلوب واشنگتن و در نهایت ترسیم سیاستی که بر عدم ورود آمریکا به جنگهای خارجی تأکید دارد.
انتهای پیام/
