علوم ارتباطات؛ پیشران توسعه در عصر هوش مصنوعی و تحول دیجیتال

خبرگزاری آنا؛ علوم ارتباطات بیش از هر زمان دیگر در جهانی که فناوری‌های نو و هوش مصنوعی سرعت تغییرات را چند برابر کرده‌اند، نقش خود را به‌عنوان قلب تپنده تعاملات انسانی و موتور محرک توسعه ایفا می‌کند. این حوزه با ترکیب دانش، اخلاق حرفه‌ای و تسلط بر ابزار‌های دیجیتال، قادر است جوامع را در مسیر نوآوری، همدلی و پیشرفت پایدار هدایت کند.

عصمت شریفی سده، استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم ارتباطات در گفت‌و‌گو با خبرنگار آنا از اهمیت این رشته، تحولات روز و مسیر‌های آینده آن سخن گفت و تجربه‌های شخصی خود را در عرصه آموزش و پژوهش تشریح کرد.

آنا: چرا علوم ارتباطات را محور توسعه می‌دانید؟

اخلاق، سنگ بنای اعتماد و هسته اصلی ارتباط مؤثر است. پیام بدون صداقت ارزشی ندارد. دانشجویان باید از آغاز آموزش با اهمیت پایبندی به اصول اخلاقی آشنا شوند تا در آینده حرفه‌ای متعهد و اخلاق‌مدار باشند

شریفی: ارتباطات همانند شریان‌های حیاتی در بدن جامعه عمل می‌کند. بدون جریان سالم و مؤثر اطلاعات، هیچ نظام سیاسی، فرهنگی یا اقتصادی نمی‌تواند به کمال برسد. ارتباطات موجب ایجاد فهم مشترک، کاهش سوءبرداشت‌ها و ارتقای سطح همدلی میان انسان‌ها می‌شود. توسعه را می‌توان پیشرفت همه‌جانبه در ابعاد مختلف جامعه دانست؛ اقتصادی (بهبود معیشت و رشد تولید ناخالص ملی)، فرهنگی (غنای هنری، فکری و ارزش‌ها)، سیاسی (مشارکت شهروندان، شفافیت و پاسخگویی) و انسانی (توانمندسازی افراد، ارتقای سلامت، آموزش و رفاه اجتماعی). ارتباطات بستر و موتور محرک همه این ابعاد است. برای نمونه در بحران بهداشتی کرونا، ارتباطات مؤثر نقش حیاتی در اطلاع‌رسانی صحیح، کاهش وحشت عمومی و ترویج رفتار‌های پیشگیرانه ایفا کرد. بدون آن، ابعاد فاجعه بسیار گسترده‌تر می‌شد.

آنا: آیا علوم ارتباطات صرفاً علمی مرتبط با رسانه‌هاست؟

شریفی: خیر. این رشته حوزه‌هایی چون روابط‌عمومی، افکار عمومی، ارتباطات سازمانی، بینافرهنگی و ارتباطات دیپلماتیک را در برمی‌گیرد. رسانه‌ها همانند قلم برای نویسنده، صرفاً یکی از ابزار‌های این شبکه گسترده‌اند؛ روزنامه‌نگار، مدیر روابط‌عمومی، تحلیلگر افکار عمومی یا متخصص ارتباطات بینافرهنگی، هرکدام بر مبنای اصول علمی ارتباطات فعالیت می‌کنند، هرچند نقش و کارکردشان متفاوت است.

آنا: ارزیابی شما از جایگاه این رشته در فضای آموزشی کشور چیست؟

شریفی: آگاهی نسبت به اهمیت ارتباطات روبه‌رشد است. دانشگاه‌ها با برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌ها و توسعه دروس تخصصی تلاش می‌کنند دانشجویان را با این علم آشنا کنند. طی سال‌های اخیر، تعداد دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی این رشته در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری افزایش یافته و سرفصل‌ها نیز متناسب با تحولات فناوری‌های دیجیتال روزآمد شده است.

آنا: تغییرات فناوری چه تأثیری بر علوم ارتباطات دارند؟

شریفی: فناوری‌های نوین، به‌ویژه دیجیتال و اینترنت، این علم را دگرگون کرده‌اند. تحلیل داده‌های شبکه‌های اجتماعی، مدیریت کمپین‌های آنلاین و تولید محتوای چندرسانه‌ای بخشی جدانشدنی از مهارت‌های ارتباطی امروز است. این تغییرات فقط به ابزار محدود نمی‌شود، بلکه شیوه تولید، توزیع و درک پیام را نیز بازتعریف کرده است.

آنا: نقش علوم ارتباطات در عصر هوش مصنوعی و تحول دیجیتال چگونه با گذشته تفاوت کرده است؟

شریفی: در گذشته، علوم ارتباطات عمدتاً بر انتقال پیام از طریق رسانه‌های سنتی و ایجاد فهم مشترک میان مخاطبان متمرکز بود. اما امروز، ظهور هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال این حوزه را از یک فعالیت خطی به فرایندی پیچیده و داده‌محور تبدیل کرده است.

ابزار‌های هوشمند می‌توانند رفتار مخاطبان را تحلیل، پیام‌ها را شخصی‌سازی و حتی روند شکل‌گیری افکار عمومی را پیش‌بینی کنند. این تحولات باعث شده ارتباطات نه فقط وظیفه انتقال اطلاعات، بلکه نقش راهبری و تصمیم‌سازی برای توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را بر عهده بگیرد. اکنون متخصصان ارتباطات باید علاوه بر تسلط بر مهارت‌های انسانی، با الگوریتم‌های هوش مصنوعی، تحلیل داده‌های کلان و امنیت اطلاعات آشنا باشند تا بتوانند در مسیر توسعه پایدار، نقش فعال و مؤثر ایفا کنند.

آنا: بازار کار این رشته چگونه است؟

شریفی: بازار کار بسیار متنوع و پویاست. فرصت‌های شغلی شامل مدیریت روابط عمومی، تحلیل افکار عمومی، مشاوره رسانه‌ای، تولید محتوا، مدیریت برند، مدیریت بحران، تبلیغات و بازاریابی، ارتباطات سازمانی، روزنامه‌نگاری، ارتباطات بینافرهنگی و روابط عمومی دیجیتال بوده؛ موفقیت در این عرصه نیازمند ترکیب دانش نظری با مهارت‌های عملی روز، همچون تفکر انتقادی، نوشتار و گفتار قوی، خلاقیت، کار تیمی و تسلط بر نرم‌افزار‌های تخصصی است.

آنا: توصیه شما به علاقه‌مندان این رشته چیست؟

رشته علوم ارتباطات رویکردی انسانی به جهان و تعاملات اجتماعی ارائه می‌دهد و دانش‌آموختگان آن می‌توانند نقش مهمی در توسعه پایدار ایفا کنند

شریفی: مطالعه مستمر و تجربه عملی ضروری بوده؛ فعالیت در انجمن‌های علمی و دانشجویی، شرکت در رویداد‌های تخصصی، تقویت مهارت‌های نرم و رعایت اصول اخلاقی، مسیر رشد را هموار می‌کند. ارتباطات عرصه‌ای پویاست و موفقیت در آن نیازمند آمادگی علمی در کنار مهارت‌های انسانی است.

آنا: تجربه‌ای شخصی از اهمیت ارتباطات دارید؟

شریفی: بله. در یکی از پروژه‌ها، دانشجویانم طرحی برای مدیریت ارتباطات بحران تهیه کردند که اجرا و نتایج مثبتی برای سازمان داشت. این تجربه نشان داد دانش ارتباطی، همراه با خلاقیت و پذیرش سازمانی، ابزاری قدرتمند برای حل مسائل واقعی و ارتقای تاب‌آوری اجتماعی است.

آنا: اخلاق حرفه‌ای چه جایگاهی دارد؟

شریفی: اخلاق، سنگ بنای اعتماد و هسته اصلی ارتباط مؤثر است. پیام بدون صداقت ارزشی ندارد. دانشجویان باید از آغاز آموزش با اهمیت پایبندی به اصول اخلاقی آشنا شوند تا در آینده حرفه‌ای متعهد و اخلاق‌مدار باشند.

آنا: آینده این رشته را چگونه می‌بینید؟

شریفی: آینده علوم ارتباطات روشن و رو به گسترش است. فناوری‌های نو، هوش مصنوعی و ارتباطات داده‌محور تأثیرات عمده‌ای خواهند داشت. این رشته بیش‌ازپیش به پلتفرم‌های دیجیتال گره خواهد خورد و متخصصان باید برای یادگیری، انطباق و نوآوری آماده باشند. علوم ارتباطات رویکردی انسانی به جهان و تعاملات اجتماعی ارائه می‌دهد و دانش‌آموختگان آن می‌توانند نقش مهمی در توسعه پایدار ایفا کنند.