کردستان، سرزمین هورامان، زریوار و آبیدر

به گزارش خبرنگار آنا، استان کردستان با مرکزیت سنندج و مساحت 28203 کیلومتر مربعی دارای 10 شهرستان دهگلان، سنندج، دیواندره، سروآباد، بانه، کامیاران، قروه، سقز، بیجار و مریوان است.

محدوده جغرافیایی این استان از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است.

با توجه به آب و هوای کوهستانی استان کردستان 8 ماهه اول سال زمان مناسبی برای سفر به این استان کشور است.

جاذبه‌های شاخص استان

قران تاریخی نگل، غار کرفتو، خانه کرد(عمارت آصف)، تپه باستانی زیویه، هورامان تخت، دریاچه زریوار، تفرجگاه آبیدر، قلعه باستانی قمچقای، روستای گردشگری نجنی علیا و روستای گردشگری پالنگان از مناطق گردشگری استان کردستان است.

موقعیت طبیعی

از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه‌ای کوهستانی است که دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده‌اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست‌ترین نقاط استان به حدود 2400 متر می‌رسد. کوه شاهو با ارتفاع 3300 متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود 900 متر کم ارتفاع‌ترین نقطه استان قرار دارد که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم‌های متفاوت می‌شود و این موضوع از لحاظ ارتباط با بحث توریسم بسیار حایز اهمیت است. از آنجا که تنوع اقلیمی و وجود عوارض طبیعی و توپوگرافی در مقایسه با یکنواختی، پتانسیل مهم توریستی به شمار می‌رود از این لحاظ استان کردستان دارای جاذبه‌های متنوع و ارزشمندی است. بر اساس استانداردهای جهانی دمای مطلوب و مناسب برای جهانگردان در سطح جهانی بین 20 تا 25 درجه سانتی‌گراد است. با توجه به میانگین دمای روزانه استان، از اواسط اردیبهشت تا اواسط مهر ماه بهترین ایام برای جذب جهانگردان تفریحی تابستانه است و میانگین دمای ماه‌های این دوره از 22 تا 28 درجه سانتی‌گراد متغیر است. همچنین دو ماهه اول سال نیز یعنی فروردین و اردیبهشت به علت بارندگی‌های زیاد و در نتیجه سرسبزی منطقه بهترین زمان برای برگزاری تورهای طبیعی و دیدار مسافران از طبیعت کردستان است. در فصل زمستان با توجه به سردی هوا و طول دوره یخبندان و با در نظر گرفتن شرایط خاص جغرافیایی و ارتفاع زیاد شهرهای استان و وجود اتفاعات بلند، بارش‌های جوی زمستانه اغلب به صورت برف است که در این رابطه تعداد روزهای یخبندان در این ناحیه حایز اهمیت است و بر اساس بررسی‌های انجام شده تعداد روزهای یخبندان در بیجار 160 روز در سال در منطقه سنندج و کامیاران 110 روز در سال، در منطقه سقز و دیواندره 113 روز در سال و در منطقه مریوان و بانه به 85 روز در سال می‌رسد و از این حیث زمینه‌های بسیار مناسبی را برای ورزش‌های زمستانه به ویژه ورزش نشاط‌‌ بخش و هیجان‌انگیز اسکی روی برف به وجود می‌آورد.

تاریخچه استان

استان کردستان بخشی از سرزمینی است که تحت حکومت مادها اداره می‌شد. حدود تاریخی سرزمین‌های تابع دولت ماد از شمال با اورارتو، از غرب با آشور و از جنوب‌غربی و جنوب با ایلام و سومر (بابل و اکاد ) محدود بود. گروهی در منطقه شرق دریاچه ارومیه مستقر شدند و نام سرزمین «آمادای » بر آن نهادند و گروهی در غرب آن ساکن شدند و آن سرزمین را پارسوا (پارسوما) نامیدند. گروه نخستین، دولت ماد را پدید آورد و گروه دوم پادشاهی نیرومند هخامنشی را ایجاد کرد. سرزمین ماد به کشورهای متعدد تقسیم شده بود که به صورت حکومت‌های کوچک خود مختار و مستقل اداره می‌شدند. «ماننا» یکی از این دولت‌های مستقل در جنوب دریاچه ارومیه تا حوالی سقز امروز بود. این مردمان پیش از ورود آریایی‌های صحرانشین هم، دارای فرهنگی عالی و دولتی متکامل بودند. «زاموآ» سرزمینی بود که از کنار دریاچه ارومیه تا بخش‌های علیای رود «دیاله » امتداد داشت . این سرزمین میاندوآب، بانه، سلیمانه و سنندج تا زهاب امروزی را در بر می‌گرفت و محل سکونت لولوبیان بود.

موسیقی

کردستان سرزمین ترانه‌ها و آهنگ‌ها است و در هر منطقه آن صدها آهنگ، ترانه، بیت و لالایی وجود دارد که این ترانه‌ها با ریتم‌های شاد و گوناگون نوازشگر اهل دل است . کردستان را باید مهد موسیقی ایرانی قلمداد کرد، زیرا موسیقی کردی با موسیقی‌های باستانی ایران نسبتی تمام و کمال دارد. در میان انواع بی‌نظیر موسیقی کردی، هوره و شمشال از همه قدیمی‌تر هستند. قدمت برخی از انواع موسیقی، به بیش از هزار سال و حتی به پیش از ظهور اسلام در ایران می‌رسد.

ترانه‌های مذهبی: سرچشمه ترانه به مذاهب اولیه انسان یعنی به دوره میتراییسم می‌رسد و ترانه‌های مذهبی بر کار و کشاورزی مقدم است از این رو دو مقام مشهور موسیقی کردها یعنی حیران و لاووک به دوره های پیش از اسلام نسبت داده می‌شود.

ترانه‌های کار: این ترانه‌ها نیز از قدمت دیرین برخوردارند این ترانه‌ها از آرزوهای انسان‌ها، زندگی و آینده، شادی‌ها و رنج‌ها و بالاخره امید، تلاش و پویندگی سخنی می‌گوید. در فولکور کردی ترانه‌های عروسی، رقص، مشک زنی، خرمن کوبی و دوشیدن گاو وجود دارد. اشعار این ترانه‌ها و واژه‌های آن از زبان ساده ترین انسان‌ها گرفته شده و تصویری طبیعی از احساسات دلدادگان جوان را بیان می‌کند.

ترانه‌های خانقاهی: از بخش‌های اساسی آوازهای کردی ، ترانه‌های خانقاهی است. دراویش کرد آنگاه که از شقاوت بی‌امان روزگار و تبعیض‌های ناروا به ستوه می‌آیند برای رهایی از نامردی‌ها و زرق و برق دنیای مادی، سر بر آستان خانقاه می‌سایند، موهای بلند را رها می‌کنند و هماهنگ با ذکر «لاالله الالله » و نوای پرطنین دف و نی و خواندن اشعار عرفانی، به خلسه فرو می‌روند، به تزکیه روح خود می‌پردازند و از پیر و مرشد خویش طلب یاری می‌جویند.

مولودی خوانی: مولودی خوانی نیز از مراسم عرفانی و پرشکوه کردها در روزها و شب های ربیع الاول است. در این شب‌ها در مساجد، خانقاه‌ها و منازل ، میلاد حضرت محمد (ص ) جشن گرفته می‌شود. دراویش گورانی آهنگ مخصوص مولودی را با گروه دف سر می‌دهند.

نوای عزاداری: زنان میان سال هنگام عزاداری آهنگی به نام «لاونوره » را برای بازماندگان فرد رفته، سر می‌دهند.

لالایی: مادران برای خواباندن کوکان خود لالایی می‌خوانند این لالایی‌ها از بی وفایی‌ها می‌گوید اما مفهوم لغوی ترانه‌ها سرشار از عشق مادر به کودک و آرزوهایی خوش برای فردای اوست . مادر در حین خواباندن کودک آموزش روح فرزند خود را مد نظر دارد و او را با ریتم و وزن که اساس زندگی آینده او بر آن استوار است . آشنا می‌سازد در قالب این لالایی‌ها آینه تمام نمای فرهنگ قوم کرد است.

ترانه‌های محلی و اشعار مذهبی: بخش مهمی از فولکلور کردی در ترانه‌های بومی و محلی تجلی می‌یابد که مانند داستان‌های غنایی، ریشه در فرهنگ اقوام دارد. سابقة تاریخی ترانه‌های حتی به نخستین روزهای زندگی قبیله‌ای و غارنشینی می‌رسد. تصاویر این اشعار از بافت زندگی اجتماعی و تولیدی در چهارچوب نظام شبانی و دام داری الهام می‌گیرد.

صنایع دستی

صنایع دستی شاخص استان شامل زیورآلات سنتی، منبت چوب، قالی بافی، گلیم، پای پوشهای سنتی، جاجیم بافی (پوپشمین)، موج بافی، ساخت سازهای سنتی، نازک کاری چوب، گره چینی چوب، اُرسی سازی، لباس محلی (کرد) می‌شود.

قالی بافی: قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهم‌ترین قالیهای دستبافت بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پر ارزشترین فرشهای ایران است بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و به ندرت از طرحهای دیگر استفاده می‌شود، از میان این طرحها می‌توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریز ماهی نقش بته‌ای، گل وکیلی، گل میرزا علی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد.

فرش های ایلیاتی و روستایی: قالی‌های بافت روستا به دلیل استفاده از پودهای ضخیم پشمی ، دارای بافت سنگین و پرزهای بلند و گوشتی هستند. از این رو، آنها را در اصطلاح محلی «خرسک » می‌نامند. طرح این قالی‌ها بیشتر هندسی است . طراحی این فرش‌ها به صورت «ذهنی بافت » اجرا می‌شود،به این معنی که هر بافنده در بافت نقشه‌ای خاص مهارت می‌یابد و طرح کلی آن را در ذهن خود حفظ می‌کند و هربار بر طبق سلیقة خود آن رامی‌بافد. رنگ زمینه بیشتر این قالی ها تیره است و طرح‌ها با تضاد رنگی مشخص بر آن قرار می‌گیرد.

فرش بیجار: ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی‌ها است . بافت آنها به گونه‌ای‌ است که نمی‌توان آن ها را تا کرد. در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول » می‌نامیدند. این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش‌های بیجار است. برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می‌کنند . این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می‌شود. با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود. نقش فرش‌های این منطقه بیشتر شامل طرح‌های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌های طبیعی‌تری است. در این طرح‌ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند. این قالیچه‌ها که از جذابیت و گیرایی خاص برخوردار هستند، بافتی ظریف دارند و اصالت و سادگی در طرح و رنگ آنها مشهود است . قالیچه سنندج از لحاظ سبک کاملاً متفاوت است و با محصولات دیگر نقاط ایران هیچ شباهتی ندارد. قدمت، کیفیت و ظرافت قالی سنندج به حدود سه قرن پیش یعنی زمان تبدیل شدن سنندج به مرکز استان کردستان باز می‌گردد.

گلیم بافی: مشهورترین گلیم‌های کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می‌شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیم‌های کردستان به شمار می‌آمده است. سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیم‌های به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می‌شود. گلیم‌های قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیم‌های سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی‌شناسی با دیگر گلیم‌هایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد. در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می‌شود و بیش از گلیم‌های دیگر به فرش‌های گره‌دار ایرانی شبیه است.

موج بافی: موج یا رختخواب پیچ بیشتر در مناطق روستایی و کما بیش در مناطق شهری مورد استفاده است . از موج در ماه‌های سرد سال به عنوان روانداز استفاده می‌شود. ماده اصلی موج، پشم است. طول یک موج معمولاً 2/25 متر است و عرض آن را چهار تخته باریک تشکیل می‌دهد. این چهار تخته به عرض 9/5متر، یک جا به دستگاه موج بافی بسته می‌شود.

جانماز یا سجاده: جانماز یا سجاده تولید دیگر کارگاه موج‌بافی است. این بافته چنان که از نام آن بر می‌آید، زیراندازی برای ادای نماز است که همیشه پاک و منزه نگه داشته می‌شود و پس از انجام نماز جمع می‌شود. قطع جانماز کوچک و حدود 150×100 سانتی متر است و از دو تخته تشکیل می‌شود.

شالبافی: شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده قرارمی‌گیرد.

نمد بافی: نمدبافی در کردستان با سابقه طولانی کردها در امر دامداری ارتباط تنگاتنگ دارد. مزایای نمد به عنوان عایقی در برابر رطوبت، گرما و سرما و نیز استحکام قابل توجه این فرآورده، آن را به وسیله مناسبی برای زندگی در کوهستان و مناطق سردی چون کردستان بدل ساخته است.

آیین‌ها

استان کردستان یکی از استان های کردنشین در غرب ایران است، اکثریت ساکنان این استان، کرد زبان هستند که به لهجه های مختلف تکلم می کنند. درباره زبان کردی مردم شناسان بر این رأی هستند که زبان کردی یکی از زبان های گروه هند و اروپایی و ایرانی است.

جشن‌ها

جشن‌ها و آیین‌هایی که در میان کردان مرسوم است، در برگیرنده جشن‌های مذهبی، قومی و باستانی است که ریشه در باورهای کهن مردم دارد و اغلب تاریخی و پاره ای اسطوره‌ای است.

میرنوروزی و مراسم کوسه گردی

میرنوروزی و مراسم کوسه‌گردی از جمله بازی‌ها و نمایش‌هایی بود که تا دو دهه پیش به عنوان مقدمه نوروز در استان کردستان برگزار می‌شد مراسم کوسه‌گردی توسط دو نفر به اجرا در می‌آمد. یکی را کوسه و دیگری را زن کوسه می‌نامیدند.

مراسم میرمیرین یا امیربهادری

یکی دیگر از مراسم که از دیرباز در میان کردها رواج داشت و هر سال به مناسبت فرا رسیدن نوروز با تشریفات و شکوه خاصی برگزار می‌شد، «میرمیرین » یا «امیربهادری » است.

مراسم سمنو پزان (روستای قلعه-قروه)

این مراسم معمولا در 15 روز انجام می‌گیرد. اهالی معتقدند که سمنو مهریه فاطمه زهرا (س) است. به گفته اهالی این مراسم که در واقع مراسمی زنانه است، نوعی عروسی و پایکوبی به شمار می‌رود. زنان دور سمنو جمع می@شوند هلهله می‌کنند و می‌رقصند. اما در حال حاظر این مراسم بیشتر تبدیل به مراسم دعا و روضه شده است.

مراسم پیر شالیار

پیر روحانی از مغان زرتشت به نام پیر شالیار نزد مردم اورامان بسیار محترم است و کتابش را به بیگانگان نشان نمی‌دهند و کلماتش به جای ضرب المثل به کار می‌رود. جشن بزرگ مردم اورامان در بهمن ماه که سال روز ازدواج اوست برگزار می‌شود. این مراسم هر سال در بهمن ماه، در آغاز چله کوچک، در سه مرحله و طی سه هفته انجام می‌شود.

غذاهای محلی

دوخوا (آش دوغ)، دوینه (ترخینه)، شله گنیه، شوروا، شل کینه، گرماو، رشته رون، یک آبه، پرشتین (آش کردی)، شلغم باغی یا شلغم ترش، کلانه، بریان یا کباب کردی.

سوغات

تعدادی از تولیدات و هنرهای سنتی مخصوصا صنایع دستی عبارتند از: فرش، گلیم، سجاده، نمد و نیز زیورآلات دست ساز را می توان نام برد. گفته می‌شود پس از فرش، تخته نرد از مهمترین صنایع دستی تولیدی در این منطقه به شمار می‌رود.

سوغات این استان شامل انواع صنایع دستی نیز محسوب می‌شود.