آذربایجان غربی، دیار تخت سلیمان و قره‌ کلیسا

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، آذربایجان غربی با مرکزیت ارومیه و مساحت 43660 کیلومتر مربع دارای 17 شهرستان میاندوآب، خوی، پلدشت، سردشت، ماکو، تکاب، پیرانشهر، شوط، اشنویه، شاهین دژ، چالدران، چایپاره، بوکان، سلماس، ارومیه، نقده و مهاباد است.

محدوده جغرافیایی این استان از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه از غرب به ترکیه و عراق از شرق به استان آذربایجان شرقی و زنجان از جنوب به استان کردستان محدود می شود.

استان آذربایجان غربی آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و با توجه به این وضع جوی، چهار فصل سال زمان مناسبی برای سفر به شهرهای این استان است.

جاذبه‌های گردشگری

جاذبه‌های شاخص استان شامل مجموعه تخت سلیمان، مقبره شمس تبریزی، آبشار سلماس، قره‌کلیسا، بنای سه‌گنبد، تالاب کانی برازان، تپه حسنلو، دریاچه ارومیه، دریاچه مارمیشلو، مسجد جامع ارومیه، غار سهولان و دریاچه سد ارس است.

موقعیت‌طبیعی
استان آذربایجان غربی به علت قرار گرفتن در عرض جغرافیایی نسبتا بالا و وجود کوه‌های بلند در آن، استانی سردسیر است. دمای هوای این استان در تابستان معمولا از 40 درجه سانتی‌گراد تجاوز نمی‌کند و در زمستان گاهی به 30درجه نیز می‌رسد. آب و هوای این استان در زمستان بسیار سرد و بارش برف سنگین است. شهرستان سردشت در جنوب استان آذربایجان غربی (با بیش از 900 میلی متر بارش سالیانه) و شهرستان خوی در شمال این استان (با حدود 240 میلی لیتر) به ترتیب بیشترین و کمترین میزان بارش سالیانه را دارند. وجود چشمه‌های آب معدنی و بارندگی زیاد، از دیگر ویژگی‌های آب‌وهوایی این منطقه است.
این استان یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستم‌های ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در اشکورهای مختلف توپوگرافی به وجود آمده است که اهم آنها به شکل جنگل‌ها و مراتع خودنمایی می‌کنند. این استان عمدتاً تحت تاثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است، ولی در برخی از ماه‌های زمستان، توده هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متاثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می‌شود.

تاریخچه
نام آذربایجان که امروزه بر این سرزمین داده شده است، دارای پیش‌زمینه غنی و با اصالت است. مورد توافق اکثر پژوهشگران معتبر جهان است که این نام برگرفته از نام یک فرماندار (ساتراپ، خشثرپات) مادی‌تبار در دوران شاهنشاهی ایران هخامنشی است. نام این فرماندار را مورخان یونانی به صورت «آترپاتس» گزارش داده‌اند. سلسله حکومت‌های ماد زروانگرا (انشعابی از آیین زرتشتی)، هخامنشیان و ساسانیان و نیز وجود آتشکده بزرگ آذرگشنسپ، همگی دلالت بر این مساله می‌کنند که منطقه آذرپادگان یک سرزمین مقدس آریایی-زرتشتی بوده است. وجود منطقه مسکونی و کهن «تپه حسن‌لو» با پیشینه 3200 پیش از میلاد و یافتن خانه‌هایی از عصر نوسنگی (هزاره 6 تا 4 پ.م)، همگی مصداق وجود انسان بکرنشین و شهری‌گرا (متمدن) در این منطقه است. عظمت واقعی خطه آذربایجان با حکومت «مادها» آغاز می‌شود. اسناد ثبت‌شده توسط هرودوت حاکی از آن است که منطقه آذرپادگان در حد فاصل فرمانروایی «فرورتیش» (سده هفتم پیش از میلاد) تا زمامداری «آشتاهاک» (سده ششم پیش از میلاد) زیر پادشاهی و نیز اسکان مردمان ماد قرار داشت. سپس حکومت پارسیان هخامنشی و در پی آن پارتیان و ساسانیان بر سر کار می‌آیند که در تمامی آنها این سرزمین جایگاه مردمان ایرانی‌تبار است. تا اینجا مشاهده شد که به جز گروه‌های ماد، پارت و پارس و همچنین اورارتویی، کیمری و سکایی، گروه دیگری در منطقه مورد بحث حضور نداشته است. اما به دنبال فروپاشی شاهنشاهی ساسانی، پس از هزار و دویست سال دروازه‌های قفقاز و نیز مناطق خاوری و شمال خاوری ایران به دست تیره‌های زردپوست باز شد. «ابن ندیم»در کتاب الفهرست خود، تبار مردمان آذرپادگان را مادی دانسته و «استرابو» و دیگر مورخان نظیر «مقدسی»، «مسعودی»، «یعقوبی»، «تبری» و «خوارزمی» زبان مردمان مذکور را تا آن زمان پارسی و پهلوی (و بنابراین نه ترکی) ثبت کرده‌اند.

صنایع دستی

صنایع دستی شاخص استان شامل منبت چوب، پیکرتراشی، ساخت سازهای سنتی، ساخت احجام چوبی، قالی‌بافی، جاجیم‌بافی (پوپشمین)، نازک‌کاری روی چوب، لباس محلی (آذری)، حکاکی روی نقره و منبت چوب می‌شود.

در این استان انواع فرش، گلیم، صنایع چوبی و پارچه‌های دستی تولید می‌شود و علاوه برآن کارگاه‌های صابون‌سازی نیز در سطح استان فعالیت دارند. از این میان، بافته‌های دستی و صنایع چوبی مانند انواع مجسمه‌های حیوانات، وسایل شطرنج، جعبه و میز آرایش بانوان و نقاشی روی چرم دارای شهرت ملی است. صنایع دستی این استان عبارتند ازبافت انواع قالی، گلیم، جاجیم، سجاده، چادرهای کتانی و شال گردن، ریسندگی و بافندگی به شیوه سنتی و تولید جوراب‌های پشمی، عرقچین، کلاه و دستکش، حصیربافی، سبدبافی، کوزه‌گری و صنایع چوبی.

قالی‌بافی: در مورد قالی‌های استان آذربایجان غربی تاریخ دقیقی در دسترس نیست و نقشه خاصی که مربوط به استان باشد نیز وجود ندارد. ولی هم‌اکنون تقریباً نقشه سایر مناطق را می‌بافند. در آذربایجان غربی، به دلیل نزدیکی و همجواریش با استان آذربایجان شرقی که یکی از مراکز عمده قالی‌بافی در دنیا است-قالیبافی متداول است. مهم‌ترین مراکز قالیبافی استان شهرهای تکاب و میاندوآب و مناطق روستایی و عشایری آن است.

گلیم بافی: در بخش‌هایی از استان، گلیم سوماک نیز بافته می‌شود.

رنگرزی و چاپ‌های سنتی: کلیه فرآورده‌هایی که بوسیله قلم مو، قالب و شابلون رنگ‌آمیزی می‌شود و پذیرای نقش می‌شود جزو چاپ‌های سنتی به حساب می‌آیند. البته در آذربایجان غربی عمدتاً در زمینه رنگرزی فعالیت می‌کند.

رودوزی: رودوزی‌های استان عمدتاً در زمینه «ممقان دوزی» انجام می‌شود. این هنر صنعت که تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است، مواد اولیه مورد نیازش نخ ابریشم رنگین و پارچه است. بیشتر محصولات این رشته در تهیه کلاه است. البته در حال حاضر زیرلیوانی، کمربند، کفش، جلیقه و رومیزی نیز تهیه می‌شود.

این رشته از سوزندوزی از بخش‌هایی است که طی آن، زمینه اساسی پارچه را از بخیه می‌پوشانند و زمینه تازه‌ای از نقش و نگار ایجاد می‌کنند. طرح‌های سوزندوزی عمدتاً ذهنی و ملهم از برداشت‌های شخصی هنرمند است.

ادبیات قومی
در آذربایجان غربی زبان‌های ترکی و آذری و کردی، زبان‌های اصلی را تشکیل می‌دهند و اقلیت‌ها به زبان‌های آشوری و ارمنی و کلیمی تکلم می‌کنند.

زبان ترکی آذری
ریشه این زبان مربوط به مادهاست که در اثر گذشت زمان تحت تاثیر زبان‌های فارسی، عربی و ترکی قرار گرفته است. زبان مادی که از ریشه زبان‌های هند و اروپایی بوده است، پیش از اسلام تغییر چندانی نیافته بود، ولی تکامل و تحول پیدا کرده بود، پس از ظهور اسلام تحت تأثیر زبان عربی و فارسی قرار گرفته است. از اوایل قرن سوم هجری، کم‌کم پای امرای ترک آسیای مرکزی به آذربایجان باز شده و از قرن پنجم هجری هجوم و مهاجرت تیره‌های مختلف ترک به این سامان آغاز شد. در نتیجه اختلاط زبان ترکی آسیای مرکزی با فارسی آذری، زبان ترکی آذری پدید آمده است. کسانی هم بودند ریشه زبان آذری باستانی را فارسی و هند و اروپایی نمی‌دانند، مانند خطیب تبریزی، ناصر خسرو، حکیم نظامی، یاقوت حموی و مسعودی.

زبان کردی
1000 سال پیش از میلاد مسیح، آریایی‌ها به زبان اوستایی تکلم می‌کرده‌اند که پدر تمام زبان‌های مادی، پارسی و هندی بوده است، زبان کردی هم از ریشه‌های زبان اوستایی است.