من رویایی دارم!

فصل سوم پادکست آنالوگ با یک کاراکتر جدید شروع به کار کرده است. راوی ما در این شروع جدید، به همراه یک دستیار هوش مصنوعی به بیان موضوعات و پدیده‌های مختلف در حوزه‌ی علم و فناوری، تاریخ، فرهنگ و... می‌پردازد. ما قصد داریم با دیالوگ بین یک هوش انسانی و یک هوش مصنوعی، به روایت جدیدی در پادکست سازی برسیم.

رویا چیست؟ آیا فرقی با خواب دارد؟

رویا یک مفهوم گسترده و چندوجهی‌ست که از گذشته های دور ذهن بشر را به خود درگیر کرده است. به طور کلی رویا را می‌توانیم تجربه‌ای ذهنی معرفی کنیم که معمولا در طول مرحله‌ی رِم (REM) در خواب (حرکت سریع چشم) رخ می‌دهد. این تجربه‌ها می‌توانند شامل تصاویر، صداها، افکار و احساسات محتلف باشند و اغلب اوقات، منطق و انسجام دنیای بیداری را ندارند. اگر بخواهیم کمی عمیق‌تر شویم، رویا را می‌توانیم از زوایای مختلف بررسی کنیم. از دیدگاه روانشناسی، روانشناسانی مثل زیگموند فروید و کارل یونگ معتقد بودند که رویا دریچه‌ای به ناخودآگاه ماست. فروید، اعتقاد داشت محتوای رویاها نمادی از محتوای نهان و سرکوب شده‌ی امیال و خواسته‌های ماست. از دیدگاه عصب شناسی و فیزیولوژی، رویاها نتیجه‌ی تلاش مغز برای درک سیگنال‌های تصادفی نورونی در طول خواب هستند. از دیدگاه فلسفی و عرفانی نیز، در فرهنگ‌ها و باورهای مختلف، رویاها معانی متفاوتی دارند. گاهی به عنوان پیام الهی، پیشگویی آینده یا تجربه هایی در ابعاد دیگر در نظر گرفته می‌شدند.

حال، سوالی اینجا مطرح می‌شود که آیا بین رویا و خواب دیدن تفاوت هست؛ یا این دو یکی بوده و ما فقط در بعضی جملات می‌گوییم رویا و در بعضی جملات دیگر خواب را به کار می‌بریم؟

از نظر علمی و روانشناسی، تفاوت خیلی مشخصی بین رویا و خواب دیدن وجود ندارد. درواقع رویا همان چیزیست که ما در طول خواب می‌بینیم. خواب دیدن، فعل و فرآیند دیدن رویاست. تقریبا مثل این که بگوییم غذا خوردن یک فعل است و شام اسمی است که به آن وعده غذایی خاص اطلاق می‌شود. خواب دیدن فرآیندی ذهنیست که در حالت خواب اتفاق می‌افتد و رویا محتوای این فرآیند است که تجربه می کنیم؛ یعنی تصاویر، صداها، احساسات و داستان‌هایی که در ذهن ما شکل می‌گیرند. با این حال در زبان عامیانه و بعضی وقت‌ها در ادبیات، ممکن است یک تفاوت ظریفی در کاربرد این دوکلمه وجود داشته باشد. خواب دیدن، بیشتر به خود عمل و تجربه‌ی دیدن تصاویر و اتفاقات در حالت خواب اشاره دارد. یک جور توصیف کلی از آن چه که در خواب می‌گذرد. رویا ممکن است بار معنایی بیشتری داشته باشد. گاهی اوقات به خواب های به یادماندنی‌تر، عجیب‌تر و احساسی‌تر یا حتی خواب‌هایی که فکر می‌کنیم ممکن است معنای خاصی داشته باشد، رویا می‌گوییم. همچنین کلمه رویا می‌تواند به آرزوها و خیال‌پردازی‌های زمان بیداری هم اشاره داشته باشد.

 ایده‌ی دستکاری رویاها از مدت‌ها قبل همراه انسان‌ها بوده است. در دست نوشته‌ای قدیمی که باستان‌شناسان پیدا کرده‌اند، نشان داده شده که در مصر باستان، تلاش‌هایی برای تاثیرگذاری در خواب انجام داده‌اند. آن‌ها با نقاشی روی دست و پوشاندن آن و گردن در یک پارچه سیاه، قبل از خواب، به یکی از خدایانشان متوسل می‌شدند و با این کار او را به خوابشان دعوت می‌کردند. بعضی از ریاضت‌ها در ادیان و فرهنگ‌های مختلف، روشی بوده تا تعیین کنند که چه خوابی ببینند. حتی در همین دوران مدرن هم بعضی از فرهنگ‌ها و اقوام معتقدند که خوردن غذاهای پرادویه و لبنیات قبل از خواب، باعث دیدن رویای شفاف و واضح می‌شود. ولی تا همین اواخر، علم هیچ وقت توان دستکاری رویاها را نداشت. اما این روزها خبرهایی با توسعه ی فناوری به گوش می‌رسد که انگار به صورت محدود یک اتفاقاتی دارد رخ می‌دهد. اتفاقاتی که شاید تسلط به رویاها را زودتر ممکن کند.

صداهای به کار رفته:

فیلم تلقین (Inception)

یکی از فیلم‌های معروف و مشهور درمورد دستکاری و مهندسی رویا، فیلم تلقین (Inception) شاهکار کریستوفر نولان (Christopher Nolan) محصول سال 2010 است. فیلمی که جدای از قصه‌ نو و جلوه‌های ویژه و فیلمبرداری منحصر به فرد، مفهوم جدید و عجیبی از زمان و خواب و رفتن به لایه های ناخودآگاه دیگری را مطرح کرده. مفهوم اشتراک خواب و تلاش مغز برای ساخت یک مارپیچ و هزارتو در ذهن، با توجه به احساسات، مباحث عمیقی را از لحاظ فلسفی و روانشناسی و عصب‌شناسی، در این فیلم، مطرح شده است.