از برجام تا یونسکو: تعهدات بین المللی که قربانی سیاست‌های آمریکا شدند
به گزارش خبرگزاری آنا، ایالات متحده آمریکا که زمانی خود را به عنوان حامی توافقات چندجانبه معرفی می‌کرد؛ در سال‌های اخیر به دلیل رفتارهای نامشروع بین المللی، به خصوص خروج پیاپی از معاهدات بین‌المللی، تصویری کاملاً متفاوت از خودارائه کرده است. از خروج از توافق آب و هوایی پاریس گرفته تا نقض و خروج یک‌جانبه از برجام و توقف تعهدات خود در معاهده‌هایی نظیر آسمان‌های باز، همه نشان‌دهنده سیاستی غیرمسئولانه و خودخواهانه است که به طور آشکار به منافع جمعی جامعه جهانی آسیب می‌رساند. سؤالی که امروز پیش روی بسیاری از کشورها، از جمله ایران، قرار دارد آن است که چگونه می‌توان به کشوری اعتماد کرد که به راحتی با یک تغییر در دولت یا سیاست‌های داخلی، کل تعهدات بین‌المللی خود را زیر پا می‌گذارد؟
نمونه بارز این بی‌اعتمادی را می‌توان در خروج آمریکا از برجام مشاهده کرد. ایران، پس از مذاکرات سخت و پیچیده، به توافقی دست یافت که هم از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید شد و هم مورد استقبال جامعه جهانی قرار گرفت. اما دولت آمریکا، بدون ارائه دلایل منطقی، این توافق را ترک کرد و سیاست «فشار حداکثری» را جایگزین دیپلماسی کرد. این اقدام نه تنها نشان‌دهنده عهدشکنی آمریکا بود، بلکه آسیب‌های گسترده‌ای را بر اقتصاد و معیشت مردم ایران وارد کرد. نکته تأسف‌برانگیزتر آن است که چنین خروجی حتی مورد انتقاد متحدان اروپایی واشنگتن نیز قرار گرفت، اما آمریکا همچنان به رفتار مخرب و یک‌جانبه خود ادامه داد.
این اقدامات نشان می‌دهد که آمریکا نه تنها به قواعد بین‌المللی احترام نمی‌گذارد، بلکه برای منافع خود حاضر است منافع مشروع سایر کشورها را قربانی کند. کشور‌هایی مانند ایران، که بار‌ها قربانی تحریم‌ها و نقض عهد آمریکا شده‌اند، امروز بیش از هر زمان دیگری باید به این نتیجه برسند که تکیه بر چنین شریکی، هم در عرصه دیپلماسی و هم در پیگیری صلح و امنیت منطقه‌ای، یک اشتباه تاریخی است.
برای روشن شدن ابعاد و عمق بدعهدی‌های آمریکا بد نیست مروی داشته باشیم بر تعدادی نقض تعهدات بین‌المللی این کشور در سال‌های مختلف:
۱. خروج از توافق هسته‌ای ایران (برجام)
در سال ۲۰۱۸، دولت دونالد ترامپ اعلام کرد که ایالات متحده به‌صورت یک‌طرفه از توافق هسته‌ای برجام خارج می‌شود. این توافق در سال ۲۰۱۵ میان کشورمان ایران و گروه ۵+۱ (شامل آمریکا، فرانسه، بریتانیا، چین، روسیه و آلمان) منعقد شد و با تصویب شورای امنیت سازمان ملل جنبه تعهد بین‌المللی یافت. آمریکا با خروج از برجام نه‌تنها تعهدات خود مبنی بر رفع تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را نقض کرد، بلکه تحریم‌های شدیدی جدیدی اعمال کرد که اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داد. این اقدام آمریکا مورد اعتراض دیگر طرف‌های توافق قرار گرفت، چرا که برجام به‌عنوان یک راه‌حل دیپلماتیک برای موضوع فعالیت‌های صبح آمیز هسته‌ای ایران تلقی می‌شد و خروج یک‌طرفه آمریکا اعتبار دیپلماسی بین‌المللی را زیر سوال برد.
خروج آمریکا از برجام پیامد‌های جدی برای نظام چندجانبه‌گرای بین‌المللی ایجاد کرد و آمریکا را به‌عنوان کشوری غیرقابل اعتماد در توافقات بین‌المللی معرفی کرد. از جمله پیامد‌های این اقدام، افزایش تنش‌ها در منطقه و تضعیف تلاش‌های دیپلماتیک برای ثبات بود چرا که هیچ کدام از کشورهای منطقه اعتمادی به آمریکا و تعهداتش نداشتند.
۲. خروج از پیمان تغییرات اقلیمی پاریس
در سال ۲۰۱۷، دولت ترامپ اعلام کرد که آمریکا از توافق اقلیمی پاریس خارج می‌شود. این پیمان که در سال ۲۰۱۵ تدوین شد، متعهد بود کشورها به کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و جلوگیری از گرم شدن کره زمین کمک کنند. آمریکا در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما به این معاهده پیوسته بود و نقش مهمی در شکل‌گیری و حمایت مالی از این توافق داشت. خروج آمریکا از توافق پاریس با هدف حمایت از صنایع داخلی، به‌ویژه بخش انرژی‌های فسیلی (مانند نفت و زغال سنگ)، انجام شد و نشان‌دهنده عدم تعهد به مسائل زیست‌محیطی جهانی بود.
این اقدام باعث نگرانی گسترده میان فعالان محیط زیست و سایر کشورها شد، زیرا آمریکا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز‌های گلخانه‌ای در جهان، مسئولیت مهمی در مبارزه با تغییرات اقلیمی داشت. خروج از پیمان پاریس باعث شد که برخی کشورها تلاش کنند خلأ مشارکت آمریکا را پر کنند، اما این خروج، روند جهانی کاهش آلاینده‌ها را با کندی مواجه کرد و ضربه بزرگی بر همکاری‌های محیط زیستی وارد کرد.
۳. خروج از پیمان منع موشک‌های میان‌برد (INF)
در سال ۲۰۱۹، آمریکا به‌صورت یک‌طرفه از پیمان منع موشک‌های میان‌برد (INF) با روسیه خارج شد. این پیمان در سال ۱۹۸۷ بین شوروی سابق و ایالات متحده منعقد شده بود و هدف آن جلوگیری از توسعه و استقرار موشک‌های هسته‌ای میان‌برد در اروپا بود. آمریکا ادعا کرد که روسیه به این پیمان پایبند نبوده و اقدام به توسعه موشک‌هایی کرده که ناقض توافق هستند. خروج یک‌طرفه آمریکا از این پیمان، اما موجب نگرانی گسترده در میان کشورهای اروپایی شد، چرا که این توافق نقشی کلیدی در تأمین امنیت اروپا و جلوگیری از رقابت تسلیحاتی داشت.
خروج آمریکا از این پیمان زمینه‌ساز لرزش در نظام کنترل تسلیحات جهانی شد و امکان رقابت تسلیحاتی میان قدرت‌های بزرگ را افزایش داد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این اقدام امنیت جهانی را کاهش داده و جنگ سردی جدید در عرصه تسلیحات ایجاد کرده است.
۴. خروج از پیمان شورای حقوق بشر سازمان ملل
در سال ۲۰۱۸، آمریکا به‌صورت یک‌طرفه از شورای حقوق بشر سازمان ملل خارج شد. این پیمان به منظور بررسی و حمایت از حقوق بشر در سراسر جهان فعالیت می‌کرد و یکی از ابزار‌های مهم جامعه بین‌المللی در ترویج ارزش‌های انسانی بود. دولت ترامپ مدعی شد که این شورا به‌طور نامنصفانه به اسرائیل حمله می‌کند و برخی از اعضای آن، از جمله کشورهای با کارنامه ضعیف حقوق بشری، مشروعیت لازم را ندارند. خروج آمریکا از این پیمان باعث شد که انتقادات درباره کاهش تعهد این کشور به ارزش‌های جهانی حقوق بشر افزایش یابد.
اقدام آمریکا نشان‌دهنده سیاست «اول آمریکا» و استقلال عمل در موضوعات بین‌المللی بود، اما بسیاری از فعالان حقوق بشر آن را تضعیف تعهدات جهانی آمریکا دانسته و معتقدند که این اقدام، اعتبار فعالیت‌های شورای حقوق بشر را تحت تأثیر قرار داد.
در مجموع، خروج یک‌طرفه آمریکا از این پیمان‌ها و توافقات جهانی باعث شد که اعتبار و اعتماد به این کشور در عرصه چندجانبه‌گرایی کاهش یافته و نقش آن به‌عنوان یک بازیگر ثابت و قابل اعتماد در سیاست بین‌المللی زیر سوال برود.
۵. خروج از پیمان تجارت آزاد ترانس‌پاسیفیک (TPP)
در سال ۲۰۱۷، دولت دونالد ترامپ بدون مشورت گسترده با سایر کشورها، خروج آمریکا از پیمان تجارت آزاد ترانس‌پاسیفیک (TPP) را اعلام کرد. این توافق با هدف کاهش موانع تجاری میان ۱۲ کشور حوزه اقیانوس آرام و ارتقای همکاری اقتصادی طراحی شده بود و آمریکا یکی از بنیان‌گذاران اصلی آن به شمار می‌رفت. ترامپ خروج از TPP را به عنوان بخشی از سیاست «اول آمریکا» و کوشش برای حمایت از صنایع داخلی و کاهش کسری تجاری ایالات متحده توجیه کرد. با این حال، این تصمیم منجر به از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی مهم در همکاری گسترده‌تر با بازار‌های روبه‌رشد آسیا شد.
خروج آمریکا از TPP تبعات اقتصادی و ژئوپلیتیکی وسیعی به همراه داشت. از جنبه اقتصادی، این خروج موجب کاهش نفوذ آمریکا در تنظیم قواعد تجارت جهانی شد و به رقبایی مانند چین فرصت داد تا نقش مسلطی در این حوزه کسب کنند. از جنبه ژئوپلیتیکی، این اقدام خلأ جدی در سیاست‌های تجاری استراتژیک آمریکا ایجاد کرد و موجب شد متحدان این کشور در آسیا به دنبال توافقات دیگری بروند که نفوذ آمریکا کمتر نمایان باشد.
۶. خروج از پیمان یونسکو
در سال ۲۰۱۷، آمریکا اعلام کرد که به دلایل مالی و همچنین اعتراض به تصمیمات سیاسی یونسکو مربوط به اسرائیل، از این سازمان خارج می‌شود. یونسکو از جمله مهم‌ترین نهاد‌های سازمان ملل متحد در حوزه آموزش، فرهنگ و میراث جهانی است و آمریکا از زمان تأسیس این سازمان در بسیاری از پروژه‌های آن مشارکت مهمی داشته است. آمریکا مدعی شد که یونسکو علیه اسرائیل موضع‌گیری کرده و سیاست‌هایش با اهداف آمریکا هماهنگ نیست. این خروج دومین بار بود که آمریکا به صورت یک‌طرفه از یونسکو خارج شد؛ بار اول نیز در سال ۱۹۸۴ چنین اقدامی صورت گرفت.
این تصمیم نه‌تنها بر همکاری فرهنگی و آموزشی بین‌المللی تأثیر منفی داشت، بلکه تعهد آمریکا به میراث جهانی و نقش آن در حفظ و گسترش ارزش‌های فرهنگی جهانی را کمرنگ کرد. خروج آمریکا موجب کاهش بودجه این سازمان و ایجاد شکاف در برنامه‌های یونسکو شد و نقد‌هایی بر سیاست‌های آمریکا مبنی بر چرخش به سوی انزواگرایی وارد کرد.
۷. خروج از معاهده آسمان‌های باز (Open Skies Treaty)
در سال ۲۰۲۰، آمریکا اعلام کرد که از معاهده آسمان‌های باز خارج می‌شود. این پیمان که در سال ۱۹۹۲ امضا شد، به کشورهای عضو اجازه می‌داد که با پرواز‌های نظارتی، فعالیت‌های نظامی یکدیگر را رصد کنند تا اعتماد و امنیت میان کشورها افزایش یابد و جنگ‌های احتمالی پیشگیری شوند. آمریکا مدعی شد که روسیه به این پیمان پایبند نیست و اجازه نظارت بر برخی مناطق حساس را نمی‌دهد. این خروج به شدت مورد انتقاد کشورهای اروپایی قرار گرفت، چرا که این پیمان نقشی کلیدی در ثبات نظام نظارتی امنیتی میان قدرت‌های نظامی داشت.
این اقدام آمریکا باعث کاهش شفافیت میان کشورهای عضو و افزایش بی‌اعتمادی شد. از سوی دیگر، خروج آمریکا زمینه‌ساز تقویت رقابت نظامی میان قدرت‌های بزرگ شد و بسیاری معتقدند که این تصمیم، یکی از گام‌های بحران‌زا در روابط امنیتی جهانی بوده است. همچنین کشورهای اروپایی از این تصمیم ناخرسند بودند، زیرا بر ثبات منطقه تأثیر منفی گذاشت.
۸. خروج از سازمان جهانی بهداشت (WHO)
در سال ۲۰۲۰، دولت ترامپ اعلام کرد که ایالات متحده عضویت خود در سازمان جهانی بهداشت (WHO) را پایان می‌دهد. این اقدام در زمانی صورت گرفت که دنیا در حال مبارزه با همه‌گیری کرونا بود و به همکاری‌های بین‌المللی نیاز فوری داشت. آمریکا مدعی شد که WHO در مدیریت بحران کرونا عملکرد نامناسبی داشته و تحت نفوذ چین است. این خروج مورد انتقاد گسترده قرار گرفت، زیرا آمریکا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان مالی WHO، نقشی حیاتی در برنامه‌های بهداشت جهانی داشت.
خروج یک‌طرفه آمریکا از WHO پیامد‌های بزرگی در عرصه مبارزه جهانی با بیماری‌های همه‌گیر ایجاد کرد. این اقدام تعهد آمریکا را نسبت به همکاری در سلامت جهانی زیر سوال برد و موجب شد که منابع مالی مورد نیاز WHO برای مدیریت بحران‌ها کاهش یابد. همچنین برخی کشورها این تصمیم را به عنوان تلاش برای کمرنگ کردن نقش سازمان‌های بین‌المللی تعبیر کردند، امری که ماهیت چندجانبه‌گرایی را تضعیف می‌کند.
این مجموعه اقدامات آمریکا نه تنها اعتباری برای سیاست بین‌المللی این کشور ایجاد نکرد، بلکه موجب شد بسیاری از کشورها نسبت به نقش و قابلیت اعتماد به ایالات متحده تردید کنند. از جنبه اخلاقی و عملی، این خروج‌ها نشانه‌ای از سیاست انزواگرایانه بود که تأثیرات بلندمدتی بر امنیت، اقتصاد و همکاری‌های جهانی داشت.
۹. خروج از معاهده پاریس برای راه‌های ارتباطی امن و پایدار (ITU Privacy Regulations)
در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده اعلام کرد که دیگر پایبند به مجموعه قوانین ارتباطات جهانی که به‌وسیله اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) تنظیم می‌شود، نخواهد بود. این معاهده به منظور اطمینان حاصل کردن از استفاده مسئولانه و ایمن از فناوری‌های مخابراتی و اینترنتی تنظیم شده بود و کشورهای عضو تعهد داشتند که به اصول حفظ حریم خصوصی کاربران و جلوگیری از سوءاستفاده از داده‌ها پایبند باشند. آمریکا معتقد بود که این معاهده با سیاست‌های داخلی این کشور در حوزه فناوری و اینترنت مغایرت دارد و ممکن است نفوذ اقتصادی و امنیت اطلاعاتی آمریکا را محدود کند.
خروج از این معاهده باعث نگرانی‌هایی در سطح بین‌المللی شد، زیرا به عنوان نشانه‌ای از عدم تعهد آمریکا به قوانین ایمنی در حوزه فناوری‌های جهانی تعبیر شد. این اقدام از سوی منتقدین به عنوان گسستی میان آمریکا و جامعه جهانی در حوزه مقررات دیجیتال دانسته شد و منجر به ایجاد فضای بی‌اعتمادی درباره تعاملات مخابراتی بین‌المللی شد، به‌ویژه در میان شرکت‌های فناوری بزرگ.
۱۰. خروج از توافق نفتا (NAFTA)
در سال ۲۰۱۸، آمریکا تحت رهبری دونالد ترامپ اعلام کرد که از توافق تجارت آزاد نفتا (NAFTA) میان آمریکا، کانادا و مکزیک خارج خواهد شد. نفتا یکی از مهم‌ترین توافق‌نامه‌های تجاری جهان بود که نقش کلیدی در تسهیل تجارت بین این سه کشور داشت و شامل حذف تعرفه‌ها و موانع تجاری میان آنها می‌شد. ترامپ این توافق را «بدترین معامله تاریخ آمریکا» نامید و ادعا کرد که به نفع کانادا و مکزیک و به زیان کارگران و تولیدکنندگان آمریکایی بوده است. پس از خروج از نفتا، آمریکا نسخه جدیدی به نام توافق ایالات متحده-مکزیک-کانادا (USMCA) را معرفی کرد.
خروج از نفتا و اجرای نسخه جدید باعث تغییرات ساختاری در نحوه تجارت میان این کشورها شد. برخی از منتقدین معتقدند که تغییرات صورت گرفته در این توافق، فشار بیشتری بر صنایع و صادرات آمریکایی وارد کرد. از سوی دیگر، این اقدام آمریکا موجب کاهش اعتماد دیگر کشورها به سیاست‌های تجاری بلندمدت این کشور شد، چرا که نشان داد واشنگتن ممکن است در هر لحظه تصمیم به لغو توافقات پیشین بگیرد.
۱۱. خروج از معاهده معافیت مالیاتی OECD
در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده اعلام کرد که از پیروی از برخی از تصمیمات سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در رابطه با اصلاحات مالیاتی بین‌المللی عقب‌نشینی می‌کند. این معاهده برای مقابله با «فرار مالیاتی» شرکت‌های چندملیتی طراحی شده بود. هدف آن تضمین الزام شرکت‌ها به پرداخت مالیات عادلانه در کشور‌هایی بود که در آنجا فعالیت می‌کنند. آمریکا ادعا کرد که این معاهده به شرکت‌های آمریکایی ضرر می‌رساند و به نفع برخی کشورهای اروپایی (مانند فرانسه و آلمان) طراحی شده است.
خروج آمریکا ضربه‌ای به اصلاحات مالیاتی جهانی وارد کرد، زیرا باعث شد کشورها در سطح بین‌المللی به اجماع گسترده‌ای دست نیابند. این اقدام همچنین روابط مالیاتی آمریکا با متحدان اروپایی را دچار تنش کرد و نگرانی‌هایی درباره تلاش کشورهای دیگر برای مقابله با شرکت‌های بزرگ فناوری آمریکایی مانند گوگل و فیس‌بوک ایجاد کرد.
۱۲. خروج از توافق تجارت خدمات (TiSA)
در سال ۲۰۱۸، آمریکا اعلام کرد که دیگر به دنبال تکمیل توافق تجارت خدمات (TiSA) نخواهد بود. TiSA یک توافق بین‌المللی در ارتباط با تجارت خدمات (مانند بانکداری، مخابرات و فناوری) است که هدف آن کاهش موانع تجاری در این بخش‌ها و تشویق به سرمایه‌گذاری خارجی بود. آمریکا که از اصلی‌ترین مذاکره‌کنندگان این توافق بود، به طور ناگهانی و یک‌طرفه فرآیند مذاکرات را ترک کرد و دلیل این تصمیم، عدم انطباق توافق با منافع اقتصاد داخلی خود اعلام شد.
خروج از TiSA باعث ناامیدی شرکای تجاری آمریکا شد، زیرا بسیاری از کشورها انتظار داشتند که این توافق بتواند به رشد اقتصادی مشترک کمک کند. این اقدام همچنین گامی دیگر در راستای کاهش نقش رهبری آمریکا در تنظیم قوانین تجارت جهانی بود و به زیان سایر کشورها و حتی شرکت‌های آمریکایی در حوزه‌های خدماتی بین‌المللی تعبیر شد.
۱۳. خروج از برنامه حمایت از آوارگان فلسطینی (UNRWA)
در سال ۲۰۱۸، دولت ترامپ اعلام کرد که آمریکا بودجه خود به آژانس کار و امداد سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی (UNRWA) را متوقف کرده و از این برنامه خارج خواهد شد. این اقدام در پی ادعاهای آمریکا مبنی بر سو‌ءمدیریت این آژانس و ادعای ارتباط آن با گروه‌هایی که واشنگتن آنها را به‌عنوان تهدید محسوب می‌کند، انجام شد. آمریکا بخش عمده‌ای از بودجه سالانه UNRWA را تأمین می‌کرد و این خروج ضربه‌ای بزرگ به خدمات حیاتی این سازمان (مانند آموزش، بهداشت و حمایت از آوارگان) وارد کرد.
این اقدام ایالات متحده به‌عنوان بخشی از سیاست‌های فشار حداکثری بر فلسطین و حمایت آشکار از اسرائیل تعبیر شد. به لحاظ انسانی، این تصمیم زندگی میلیون‌ها آواره فلسطینی را تحت تأثیر قرار داد و به اختلال در برنامه‌های آموزشی و درمانی منجر شد. این خروج همچنین انتقادات گسترده‌ای را از سوی جامعه بین‌المللی و حتی برخی سازمان‌های حقوق بشری متوجه کاخ سفید کرد.
جالب اینجا است که از این تعداد نقض عهد فقط ده مورد در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ اتفاق افتاده است
۱. خروج از توافق هسته‌ای ایران (برجام) - سال ۲۰۱۸
۲. خروج از پیمان تغییرات اقلیمی پاریس - سال ۲۰۱۷
۳. خروج از پیمان تجارت آزاد ترانس‌پاسیفیک (TPP) - سال ۲۰۱۷
۴. خروج از پیمان یونسکو - سال ۲۰۱۷
۵. خروج از پیمان منع موشک‌های میان‌برد (INF) - سال ۲۰۱۹
۶. خروج از شورای حقوق بشر سازمان ملل (UNHRC) - سال ۲۰۱۸
۷. خروج از پیمان تسلیحات کوچک (ATT) - سال ۲۰۱۹
۸. خروج از برنامه حمایت از آوارگان فلسطینی (UNRWA) - سال ۲۰۱۸
۹. خروج از سازمان جهانی بهداشت (WHO) - سال ۲۰۲۰
۱۰. خروج از معاهده آسمان‌های باز (Open Skies Treaty) - سال ۲۰۲۰
این موج بی‌سابقه خروج از پیمان‌های بین‌المللی نشان‌دهنده‌ی سیاستی است که به جای احترام به منافع جمعی، صرفاً به منافع کوتاه‌مدت داخلی آمریکا متمرکز است. حتی در سال‌های اخیر متحدان آمریکا نسبت به بی‌ثباتی واشنگتن انتقاد کرده‌اند، زیرا تکیه بر کشوری که تصمیماتش تحت تأثیر تغییرات سیاسی داخلی به‌سرعت دگرگون می‌شود، نه تنها غیرواقع‌بینانه بلکه خطرناک است. اما ایران مستقیما از بدعهدی‌های مکرر آمریکا آسیب دیده است و سایر کشورها، باید این واقعیت را بپذیرند که اعتماد به آمریکا در پیشبرد سیاست‌ها و توافق‌های چندجانبه، یک اشتباه تاریخی است. موج خروج واشنگتن از توافقات جهانی، به طور سیستماتیک تصویر آمریکا را به عنوان «شریک غیرقابل اعتماد» در نظم جهانی تثبیت کرده است؛ کشوری که به جای ساختن، در حال تخریب قواعد بازی بین‌المللی است.
این تنها بخش کوچکی از رفتارهای غیرمسئولانه واشنگتن در نظام جهانی است و نمونه‌های بیشتر، فراتر از حوصله مخاطب قرار می‌گیرد. اما نتیجه نهایی روشن است: آمریکا غیر قابل اعتماد و تهدیدی برای نظم بین‌الملل است.
انتهای پیام/
