نوروز در فرهنگ ایرانی

امرالله عظیمی* درباره جایگاه نوروز در فرهنگ ایرانی یادداشتی را به گروه فرهنگی آنا ارائه کرده است که در زیر می‌خوانید:

نوروز واژه ای است مرکب از دو جزء که روی هم به معنای روز نوین است و بر نخستین روز از نخستین ماه از سال خورشیدی آن گاه که آفتاب به برج حمل انتقال می‌یابد گذارده می‌شود و اصل این واژه در زبان پهلوی نوک روج یا نوک روز بوده است نوروز را ایرانیان گرامی می‌دارند وآیینی است کهن واز شواهد بسیاری چنین برمی آید که نوروز وبر گزاری آن متعلق به زمان پیش از تاریخ است چنانچه در شاهنامه آمده است:

به جمشید بر گوهر افشاندند

مر آن روز را روز نو خواندند.

سر سال نو هر مز فوردین

بر آسود از رنج تن دل ز کین

بزرگان به شادی بیاراستند

می وجام ورامشگران خواستند

چنین جشن فرخ از آن روزگار

به جا ماند از آن خسروان یادگار

افسانه‌ها واسطوره‌ها همان تاریخ است که در طول قرن‌های متمادی در اذهان یک ملت با داستان‌ها آرزوها و امیدهای آنان در آمیخته است و نوروز نیز آیینی است کهن که گر چه طی هزاران سال دگرگون یافته اما هرگز از میان نرفته و از سوی اقوام و مذاهب مختلفی که در سرزمین ایران زندگی کرده‌اند مورد تاکید قرار گرفته است و امروز نوروز به عنوان یکی از نمادهای بزرگ وحدت بخش مردم ایران با همه تکثرهای قومی مذهبی فرهنگی و زبانی است.

نوروز تنها جشنی است که از دوران باستان با عظمت تمام و همراه با انبوهی افسانه و آیین تا به امروز ادامه یافته است. عظمت نوروز را از نقش‌های تخت جمشید گرفته تا آثار ادبی و هنری گوناگون فارسی وعربی در همه جا می‌توان یافت و در طلیعه نوروز 89 ثبت نوروز در سازمان ملل نشان از عظمت وتاثیر آیین کهن این مرزبوم در گذشته و آینده تاریخ است.

با ظهور اسلام نه تنها آیین نوروز را نفی نکرد بلکه این آیین برای اسلام و بزرگان دین بیشتر مورد احترام و بزرگداشت بوده است چنانچه در کلام و روایات امامان شیعه فراگیر است.

برای مثال می‌توان به فرمایش امام صادق (ع) به نقل از اسماء والعالم علامه مجلسی اشاره کرده که:

«در آغاز فروردین آدم آفریده شد و آن روز فرخنده‌ای است برای طلب حاجت‌ها و بر آورده شدن آرزوها و دیدار پادشاهان وکسب دانش و زناشویی و مسافرت و دادوستد. در آن روزخجسته بیماران بهبودی می‌یابند و نوزادان به آسانی زاده می‌شوند وروزی فراوان می‌گردد.»

این است که یک روایت قدیمی است که می‌گوید هنگام تحویل سال درهای آسمان گشوده می‌شود و آرزوهای مردم اجابت می‌شوند و تقریباً تمام مردم خواسته یا نا خواسته در آغاز سال نو آرزویی می‌کنند آرزوهایی که در انتظار بر آورده شد نشان هستند و به امید رسیدن به آن آ روز آرزو می‌کنند.

در بحار الانوار مجلسی روایت معلی بن خنیس را به تفصیل آورده است که در آن روایت برتری نوروز نسبت به سایر ایام سال بسیار پرداخته است

معلی بن خنیس می‌گوید:

در روز نوروز بر امام صادق (ع) وارد شدم فرمود: آیا این روز را می‌شناسی؟

گفتم: قربانت گردم! این روز را فارسیان گرامی می‌دارند و به یکدیگر هدیه می‌دهند

فرمود: «سوگند به خانه کعبه که این رمزی دیرینه دارد و برایت روشن می‌سازم تا آگاه گردی

گفتم: سرورم آموختن این امر از شما برایم بهتر از آن است که مردگان زنده شوند و دشمنانم بمیرند.

آن گاه فرمود: ای معلی! روز نوروز همان روز است که خداوند از بندگان پیمان گرفت او را بپرستند و به او شرک نورزند به پیامبران و حجت‌هایش بگروند وبه امامان ایمان آورند. این همان روز است که خورشید طلوع کرده بادها وزیدن گرفت وگل های زمین روئیدند این همان روزی است که کشتی نوح (ع) بر ساحل کوه جودی قرار گرفت و همان روزی است که خداوند گروهی چند هزار نفر را که از ترس مرگ از خانه‌ها بیرون رفته بودند زنده ساخت. پس از آن که آنان را میرانده بود. این روز فرود جبرئیل بر پیامبر اسلام است و روزی است که پیامبر (ص) امام علی (ع) بر دوش گرفت تا بت‌های قریش را در مسجد الحرام بشکند و در همین روز ابراهیم بت‌ها را شکست این همان روزی است که پیامبر به یارانش دستور داد با علی (ع) بیعت کنند (در روز عید غدیر) در این روز قائم ما و صاحبان حکومت قیام کنند و از هر روز نوروزی ما آرزوی فرج داریم چرا که آن از روزهای ما و شیعیان ماست. فارسیان آن را گرامی می‌دارند و شما آن را ضایع کردید.»

و فرمود: یکی از پیامبران بنی اسرائیل از خداوند پرسید چگونه مردمانی را که خارج شده‌اند از ترس مرگ از خانه‌هایشان زنده می‌کند خداوند بدو وحی کرد که در نوروز آب بر قبر آنان بپاشید و آن اولین روزسال فارسیان است و آن‌ها زنده شدند در حالی که سی هزارنفر بودند از همین جا پاشیدن آب در نوروز سنت شده است نوروز جشنی به در ازای تاریخ تمدن بشری است این تاریخ نیست که نوروز را روایت می‌کند بلکه نوروز است که تاریخ را در دامان خویش پرورده است. نوروز ایرانی‌ترین جشن ایرانیان است که در پیش است.

چه خوب است که به این بهانه غبار کهنگی و ماندگی ِ به جای مانده از سرما و زمستان را از چهره بزداییم و شکوفه لبخند را بر لب‌ها و نهال امید را در دل‌ها بارور سازیم و در انتظار نوروز باشیم زیرا که انتظار نوروز بس خوشایندتر از خود اوست آنگاه که همه در تکاپوی زدودن خاکسترهای سال کهنه و در انتظار دمیدن سال نوروزهای پایانی سال را به تلاش و کوشش فزاینده می‌گذرانند و با توجه به اعتقادمان به اینکه در لحظه تحویل سال هر آرزویی مورد اجابت خداوند است فقط یک آرزو می‌کنیم و آن این است که تمامی ایرانیان همواره سربلند باشند.

*مسوول روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه