دایرة المعارف دانش‌بنیان‌ها ۱۰۳؛
در یک پژوهش انجام شد؛
تأثیر تعاملات بین‌المللی بر مرجعیت علمی کشور
گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوری با دیگر کشور‌ها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی، به ویژه جهان اسلام از جمله بند‌های مورد تأکید سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ ارتباطات علمی بین‌المللی به حالتی اطلاق می‌شود که حداقل دو پژوهشگر از دو کشور مختلف به صورت مشترک بر روی یک پژوهش فعالیت کنند؛ همکاری‌هایی از این دست بین کشور‌های مختلف دنیا به سرعت در حال افزایش‌اند و به این شکل از ارتباطات علمی بین‌المللی، مشارکت علمی بین‌المللی نیز گفته می‌شود.
علی گزنی (استادیار علم و اطلاعات و دانش‌شناسی، مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، شیراز) در مقاله‌ای با عنوان «نقش ارتباطات علمی بین‌المللی در مرجعیت علمی دانشگاه‌های ایران و راهکارهای ارتقای آن» به این نکته اشاره کرده است که همکاری‌های علمی از هر نوعی خواه در سطح مؤسسه، ملی یا بین‌المللی به اشتراک و انتقال دانش و تجهیزات مورد نیاز برای انجام پژوهش‌ها، پیوند پژوهشگران به شبکه بزرگ محققان در سطح بین‌المللی و افزایش رؤیت‌پذیری پژوهش‌ها منجر خواهد شد.
* توسعه تعاملات بین‌المللی در سیاست‌های آموزش عالی ایران
به زعم این پژوهش سیاست‌گذاران کشور‌های مختلف بر اهمیت همکاری‌های بین‌المللی واقف‌اند و به همین دلیل حمایت‌های مختلفی را برای توسعه آن ارائه می‌دهند. به طور مثال در برخی کشور‌ها حمایت‌های مالی ویژ‌ه‌ای از پژوهش‌ها با مشارکت بین‌المللی مانند ایالات متحده آمریکا صورت می‌گیرد. توسعه تعاملات بین‌المللی در سیاست‌های آموزش عالی ایران نیز گنجانیده شده است.
جهت‌دهی آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری به سمت حل مشکلات و اقتضائات کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری در مرز‌های دانش برای تحقق مرجعیت علمی از جمله راهبرد‌های کلان توسعه علم و فناوری کشور در نقشه جامع علمی کشور هستند
این پژوهش توضیح می‌دهد که این دسته از تعاملات، هم از جمله برنامه‌های وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری و هم از جمله برنامه‌های وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. همچنین گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوری با دیگر کشور‌ها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی، به ویژه جهان اسلام از جمله بند‌های مورد تأکید سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است.
این پژوهش مطرح می‌کند که در این سند کسب مرجعیت علم و فناوری در جهان نیز با اولویت بالا مطرح شده است. تعامل فعال و اثرگذار در حوزه علم و فناوری با کشور‌های دیگر، به ویژه کشور‌های منطقه و جهان اسلام، از جمله راهبرد‌های کلان توسعه علم و فناوری در کشور است که در نقشه جامع علمی کشور به آن پرداخته شده است.
در ادامه این پژوهش آمده است که جهت‌دهی آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری به سمت حل مشکلات و رفع نیاز‌های واقعی و اقتضائات کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری در مرز‌های دانش برای تحقق مرجعیت علمی نیز از جمله راهبرد‌های کلان توسعه علم و فناوری کشور در نقشه جامع علمی کشور هستند.
* ابعاد آموزش و فناوری در مرجعیت علمی
این پژوهش مطرح می‌کند که از نگاه اسناد بالادستی در کشور، مرجعیت علمی فقط به پژوهش محدود نمی‌شود، بلکه فراتر از آن شامل ابعاد آموزش و فناوری نیز می‌گردد. یکی از شاخص‌های توسعه تعاملات بین‌المللی در علم شمارش مقالاتی است که با همکاری حداقل دو پژوهشگر از دو کشور مختلف منتشر شده‌اند که آنها را مقالات با مشارکت بین‌المللی می‌نامند.
شمارش این دسته از پژوهش‌ها گاهی در گزارش‌ها و اخبار تحت عنوان دیپلماسی علمی نیز یاد می‌شود. این شمارش را می‌توان کمیت تعاملات بین‌المللی نامید که هرچند مهم است، اما بهتر است سیاست‌گذاران سایر ابعاد تعاملات بین‌المللی را نیز مد نظر قرار دهند. تعاملات علمی می‌توانند به افزایش مرجعیت علمی کمک کنند، اما این پدیده همیشه به افزایش مرجعیت نمی‌انجامد.
* تأثیر تعاملات علمی بین‌المللی بر مرجعیت علمی کشور
این پژوهش توضیح می‌دهد که پرداختن به این پرسش که تعاملات علمی با چه شرایطی به افزایش استناد‌ها منجر می‌شوند از لحاظ علمی اهمیت دارد. اما همزمان پرداختن به این سؤال که تعاملات علمی بین‌المللی چه تأثیری بر کشور گذاشته و چقدر به مرجعیت علمی کشور منجر شده است نیز اهمیت دارد. به عبارت دیگر از منظر مرجعیت پژوهش، مقالات با مشارکت بین‌المللی سبب افزایش استناد‌های دریافتی می‌شوند.
در این پژوهش این امده است که همزمان با دنیا مشارکت‌های علمی بین‌المللی در ایران نیز افزایش یافته و مقالات حاصل از این مشارکت‌ها به طور متوسط نسبت به سایر مقالات استناد بیشتری دریافت می‌کنند؛ اما این مسئله برای تمامی مقالات صدق نمی‌کند.
در خصوص ایران به موازات افزایش مقالات با مشارکت بین‌المللی تعداد استناد‌های دریافتی آنها افزایش نیافته است. این مسئله هرچند تقریبا در خصوص بزرگترین دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور نیز صادق است، اما به نظر می‌رسد کمیت مشارکت‌های علمی بین‌المللی بیش از مؤثر بودن آنها برای نظام آموزش عالی ایران اهمیت داشته است.
در ادامه این پژوهش مطرح می‌کند که برای حل این مسئله انتخاب نظام‌مند و هدفمند همکاران با نگاه به میزان بهره‌وری، اثرگذاری استنادی و میزان مشارکت‌های بین‌المللی آنها راه حلی برای بهبود این شرایط است.
نتایج پژوهش حاضر در ارتباط با شکل‌های بالا نشان داد که سهم مقالات با مشارکت بین‌المللی کشور مرتبا در حال افزایش است و مقایسه بازه زمانی ۲۰۰۸-۲۰۱۰ با ۲۰۲۰-۲۰۲۲ نشان می‌دهد که این مقدار تقریبا دو برابر شده است. اما اطلاعات همین شکل‌ها نشان می‌دهند که رتبه ایران به لحاظ سهم مقالات با مشارکت بین‌المللی به همان نسبت افزایش نیافته است. رتبه ۲۸ ایران در بازه زمانی ۲۰۰۸-۲۰۱۰ به ۲۳ در بازه زمانی ۲۰۲۰-۲۰۲۲ رسیده است که نشان از رشد ۱۸ درصدی دارد.
* رتبه تولید علم در کشور
این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که رتبه تولید علم ایران در بین ۳۰ قدرت برتر علمی دنیا در دوره سه ساله اخیر به ۱۶ رسیده است، اما در همین حال رتبه کشور در همین دوره بر اساس سهم مقالات با مشارکت بین‌المللی ۲۳ و بر اساس استناد نرمال‌شده این مقالات ۲۵ است. مقالات با مشارکت بین‌المللی ایران به طور متوسط استناد بیشتری نسبت به کل مقالات کشور دریافت کرده‌اند.
مقالات با مشارکت بین‌المللی ایران به طور متوسط استناد بیشتری نسبت به کل مقالات کشور دریافت کرده‌اند
هرچند سهم مقالات با مشارکت ایران به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است، اما در مقایسه با سایر کشور‌های دنیا و متناسب با رتبه تولید علم کشور این سهم افزایش نیافته است.
به گفته پژوهش حاضر؛ در کنار آن مقالات با مشارکت بین‌المللی از مرجعیت بالاتری برخوردارند و این پدیده در خصوص ایران نیز صادق است، اما با توسعه تعاملات علمی، میزان مرجعیت علمی کشور به همان تناسب افزایش نیافته است.
این پژوهش بیان می‌کند که سرعت بخشیدن به توسعه تعاملات علمی در سطح بین‌المللی و در کنار آن مورد توجه قرار دادن میزان مرجعیت علمی این گروه از مقالات از جمله سیاست‌هایی هستند که در حوزه آموزش عالی کشور می‌توانند مورد توجه قرار گیرند.
* ارتباط اثرگذاری استنادی همکاران بر مرجعیت علمی مقالات
در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که درجه اثرگذاری استنادی همکاران، میزان بهره‌وری و همکاری‌های بین‌المللی آنها بر مرجعیت علمی مقالات منتج از همکاری مؤثر است.
به طور میانگین هر چقدر درجه اثرگذاری استنادی همکاران بالاتر باشد، مقالات منتج از همکاری استناد بیشتری دریافت خواهند کرد. همچنین همکاری با پژوهشگرانی که تعداد مقالات بیشتری منتشر می‌کنند به معنی استناد بالاتر برای مقالات منتج از همکاری است.
هر چقدر درجه اثرگذاری استنادی همکاران بالاتر باشد، مقالات منتج از همکاری استناد بیشتری دریافت خواهند کرد
این پژوهش مطرح می‌کند که همین پدیده در خصوص همکاری با پژوهشگرانی که همکاری‌های بین‌المللی بیشتر داشته‌اند نیز صادق است. مقالات منتج از همکاری با کسانی که مقالات با مشارکت بین‌المللی بیشتری داشته‌اند نیز استناد بالاتری را باعث خواهد شد؛ بنابراین انتخاب همکاران نقش مهمی در افزایش مرجعیت حاصل از مشارکت‌های بین‌المللی ایفا می‌کند.
در انتهای این مقاله آمده است که سیاست‌گذاری‌ها در حوزه توسعه تعاملات علمی می‌تواند به سمتی باشد که علاوه بر افزایش سهم مرجعیت علمی را نیز مورد توجه قرار دهد و در افزایش مرجعیت علمی مقالات، همکاران نقش مهمی ایفا می‌کنند. پیشینه‌ها نیز نشان دادند که فراتر از مشارکت، ترکیب گروه پژوهشی بر تعداد استناد‌های دریافتی مقالات حاصل اثر دارند.
در پایان این پژوهش و به عنوان دلالت‌های سیاستی برگرفته از یافته‌های این پژوهش، پیشنهاد‌های کاربردی برای سیاست‌گذاران و مدیران علمی به این صورت است:
- در کنار شمارش تعداد مقالات حاصل از مشارکت‌های بین‌المللی، تعداد استناد‌های دریافتی این مقالات نیز شمارش شوند؛
- درک تأثیر میزان بهره‌وری، اثرگذاری استنادی و میزان مشارکت‌های بین‌المللی همکاران بر تعداد استناد‌های دریافتی مقالات به عنوان سرفصل آموزشی قابل ارائه به سیاست‌گذاران، مدیران، اعضای هیئت علمی و دانشجویان در هر دانشگاه یا مرکز پژوهشی است؛
- مدل‌سازی کردن فضایی که بتوان در آن امکان انتخاب همکاران با توجه به سه متغیر یادشده را به سهولت برای پژوهشگران فراهم کرد مستلزم ابزار‌های همتایاب است.
انتهای پیام/
