«خانواده» سیستمی کامل در بهبود بیماری

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در دنیای پیچیده‌ امروز که اطراف ما را اطلاعات درست و غلط احاطه کرده‌اند، بهره‌گیری از اطلاعات کاری سهل و ممتنع بوده و بر زندگی فردی و اجتماعی ما تأثیر گذاشته است؛ زیرا در این گستره‌ اطلاعاتی به دست آوردن اطلاعات کاری ساده، اما تشخیص صحت و اعتبار آنها امری دشوار است

در رابطه با این موضوع پژوهشگران مطالعه‌ای انجام داده‌اند که یافتن اطلاعات و تشخیص، ارزیابی و استفاده‌ درست از اطلاعات، نیازمند داشتن سواد اطلاعاتی است. در حوزه‌ پزشکی و درمان نیز داشتن سواد از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است که آن را با سواد سلامت‌ می‌شناسند.

* سواد سلامت چیست؟

به زعم پژوهشگران این پژوهش؛ سـواد سلامت نه فقط به‌عنوان یک ویژگی و مشخصه فـردی بلکه باید به‌عنوان یک عامل تعیـین‌کننـده کلیدی بهداشـت و سلامتی در سطح جامعه در نظر گرفته شود.

در این پژوهش آمده است که سواد سلامت عبارت است از میزان ظرفیت فرد برای کسب، تفسیر، درک اطلاعات اولیـه و خـدمات سـلامتی کـه بـرای تصمیم‌گیری متناسب لازم است. سـواد سـلامت شـامل مجموع‌های از مهارت‌های خواندن، شنیدن، تجزیه و تحلیل تصمیم گیـری و توانـایی بـه‌کـارگیری ایـن مهـارتهـا در موقعیت‌های سلامتی است که لزوما به سال‌های تحصیل یـا توانایی خواندن عمومی محدود نیست.

این پژوهش مطرح می‌کند که سواد سلامت به‌عنوان یک مسئله و بحث جهـانی در قـرن بیسـت و یکـم معرفی شده است. سازمان جهانی بهداشت بـه‌ تـازگی در گزارشـی سـواد سـلامت را بــه‌عنـوان یکـی از بزرگترین تعیین‌کننده‌های بحث سلامت معرفی نموده و همچنین به کشور‌های جهان توصیه می‌کند.

* ارتقـای سـطح سـواد سـلامت در جامعه

از نظر این پژوهش سازمان جهانی بهداشت، انجمنی متشکل از تمـامی افراد متأثر از این امر را جهت پایش و هماهنگی فعالیت‌های راهبردی در خصـوص ارتقـای سـطح سـواد سـلامت در جوامع مختلف ایجاد کرده است. داشتن چنین سوادی برای شهروندان عادی نیز ضروری است؛ چراکه تأثیرات چشمگیری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد هر کشور خواهد گذاشت.

داشتن سواد سلامت برای شهروندان عادی نیز ضروری است چرا که تأثیرات چشمگیری بر اقتصاد هر کشور خواهد گذاشت

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ سواد سلامت نوعی مهارت است و پایین بودن سطح این مهارت با انواع متعدد پیامد‌های نامطلوب بهداشتی و استفاده‌ی نامناسب از خدمات بهداشتی ارتباط دارد.

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که این پیامد‌ها شامل بستری شدن بیشتر، استفاده‌ بیشتر از خدمات اورژانس، مصرف بیشتر داروها، توانایی کمتر برای مصرف مناسب داروها، درک نکردن برچسب‌های دارویی و پیام‌های بهداشتی و گزارش‌دهی ضعیف از وضعیت سلامت خود می‌شود.

به زعم این پژوهشگران تمام این پیامد‌ها علاوه بر مشکلات فردی، اقتصادی و اجتماعی که برای فرد بیمار دارد از نظر اقتصادی نیز هزینه‌های زیادی برای کشور خواهد داشت. سطح پایین سواد سلامت باعث می‌شود که پیام‌های بهداشتی به‌طور درست به بیماران انتقال داده نشود.

* عوامل موثر بر سواد سلامت 

در این پژوهش آمده است که فرهنگ و قومیت از جمله عواملى هستند که بر سلامتى تأثیر می‌نهند؛ تأثیرات خانوادگى، اجتماعى و فرهنگ اهمیت حیاتى در شکل‌دهى نگرش و اعتقادات و چگونگى تعامل مردم با نظام سلامتى دارند و با افزایش آگاهى، میزان دریافت اطلاعات مورد نیاز در مورد بیماری و درمان آن از منابع مختلف افزایش مى‌یابد.

تحقیقات نشان داده است که سطوح پایین سواد سلامت، با سن بالا، درآمد کم، تعداد سال‌هاى تحصیلات رسمى و محل سکونت مرتبط است. مطالعات دیگر نشان داده است که افراد با سطح سواد پایین از خدمات اورژانس بیشتر استفاده می‌کنند، در بیمارستان به دفعات بیشتری بستری می‌شوند، سازگاری کمتری با دارو دارند و از خدمات پیشگیرانه کمتر بهره می‌برند.

* مهم‌ترین مجارى کسب اطلاعات سلامت

در ادامه این پژوهش به این نکته اشاره شده است که پزشکان متخصص و فوق تخصص، کتاب تلویزیون، وبسایت‌ها و نیز شبکه‌اجتماعى تلگرام با بالاترین میانگین‌ها به عنوان مهم‌ترین مجارى کسب اطلاعات سلامت شناسایى شده‌اند و مهم‌ترین منابع کسب سلامت اینترنت، پرسیدن از پزشک و کارکنان درمانی و رادیو و تلویزیون است.

میانگین سطح سواد سلامت کل (از100) بر اساس عوامل جمعیت شناختی

این پژوهش مطرح می‌کند که جوامع مختلف باید در این زمینه اقدامات اساسی مانند، آموزش، پژوهش‌های لازم برای بهبود آگاهی و سواد سلامت در بین مردم انجام دهند.

* تاثیر خانواده در کیفیت زندگی بیمار 

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ خانواده به‌عنوان یک سیستم کامل و منسجم مطرح است که هرگونه تهدیدی به یکی از اعضا، برای کل سیستم تهدید به‌شمار می‌رود. حضور خانواده باعث بهبود مراقبت از خود و رویارویی با مشکلات ناشی از بیماری در بیمار می‌شود. 

این پژوهش مطرح می‌کند که با توجه به روابط بسیار نزدیک خانوادگی در فرهنگ ایرانی و نقش اطلاعات در مقابله با کاهش استرس، پریشانی و عدم اطمینان، به‌دست آوردن کنترل و ارتقا‌ی خودمراقبتی ارایه اطلاعات کافی در مورد بیماری به اقوام نزدیک بیمار و درگیر کردن این افراد در فرایند درمان و کنترل بیماری منجر به افزایش حداکثر کیفیت زندگی بیمار می‌شود.

افراد‌ی که از سواد سلامت ناکافی و محدود برخوردارند جزو گروه آسیب‌پذیر جامعه هستند

بر اساس یافته‌های این پژوهش، این امر تنها در صورتی امکانپذیر خواهد بود که نزدیکان و نیز پزشک معالج از نیاز‌های اطلاعاتی، شیوه جستجوی اطلاعات و عوامل تأثیرگذار بر رفتار جستجوی اطالعات سلامت بیماران آگاه شوند تا بتوانند اطلاعات مورد نیاز بیماران را بـا صرف کمتـرین زمان بـه آنان منتقل کنند و آنان را تشویق به جستجوی فعالانه‌ اطلاعات کنند.

در این پژوهش آمده است که اغلب افراد‌ی که از سواد سلامت ناکافی و محدود برخوردارند جزو گروه آسیب‌پذیر جامعه (سنین بالا، سطح تحصیلات پایین و کم درآمد) بودند؛ لذا توجه و آموزش ساده و هدفمند از طریق برنامه‌های ارتقای سلامت و یا رسانه‌ها، به این گروه برای افزایش سطح آگاهی و به‌کار بردن اطلاعات بهداشت و سلامت توصیه می‌شود.

پژوهش حاضر نشان داد، ازآنجاکه سطح تحصیلات افراد به‌طور مستقیم با سواد سلامت در ارتباط است، ضروری است همکاری رسانه‌های عمومی، سازمان آموزش و پرورش، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، نهضت سواد آموزی و همچنین تلاش بیشتر کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی بخش‌های دولتی شبکه بهداشت و خانه‌های بهداشت در زمینه بهداشت و سلامت با برنامهریزی مناسب برای همه گروه‌های جامعه صورت گیرد.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد به‌طورکلی برای داشتن جامعه‌ای سالم و آگاه توانمندسازی گروه‌های مختلف از جمله قشر آسیب‌پذیر ضروری است و آموزش صحیح، مناسب و شناسایی محدودیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های هدفمند جهت رفع کاستی‌های کشف شده، کمک شایانی به ارتقای سواد سلامت جامعه خواهد نمود.

گفتنی است، این یافته‌ها، به صورت یک مقاله علمی پژوهشی باعنوان «بررسی میزان سواد سلامت مراجعه‌کنندگان به مطب پزشکان متخصص شهر کرمانشاه» به کوشش محمود مرادی (استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه)، سارا بهرامی‌نیا (دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه پیام نور مشهد) تهیه شده که در دوماهنامه «پیاورد سلامت» منتشر شده است. این نشریه متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.