سیاست‌گذاری فرهنگی و اجتماعی مساجد ایران

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، اصیل‌ترین محل عبادت وایجاد نزدیکی هر چه بیشتر با خداوند متعال مسجد است. این نهاد فرهنگی و ارتباطی از فعال‌ترین نهاد‌های دینی در اسلام محسوب می‌شود که به‌عنوان مهمترین کانال ارتباطات اجتماعی همواره به عنوان منبع حرکت‌های معنوی و فرهنگی عمل نموده و نه تنها در بعد تزکیه معنوی، بلکه به عنوان منبع دانش و اطلاعات مربوط به جامعه، همه مردم را تغذیه می‌کند.

بشیر خالقی‌پور (دکتری فرهنگ و ارتباطات)و میثم لطیفی (دانشيار و عضو هيئت‌علمي دانشکدۀ مديريت) در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل سیاست‌گذاری فرهنگی و اجتماعی مساجد ایران در قرن اخیر» به این موضوع اشاره می‌کند که مسجد، در تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، همراه با جریان‌های فکری و تصمیمات سیاستی سازمان‏ها و نهاد‌ها در برهه‏‌ای از زمان کارکرد‌های دوچندانی یافت و نقش‏ آفرینی‏‌های جدیدی در عرصه‏‌ها‏ی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی ایفا کرد.

در این پژوهش آمده است که در طول تاریخ اسلام، مساجد همواره قرارگاه فرماندهی عبادی و سیاسی بوده که با رویکردهای گوناگون و شکل‌گیری گروه‌های مردمی در امور مختلف مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و علمی به‌خوبی ایفای نقش کرده است.

با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی، نهضت مواسات و همدلی باید با محوریت مساجد ادامه پیدا کند

به زعم این پژوهشگر این توسعه‌‏یافتگی در کارکرد‌های مسجد به ایجاد ساختار‌هایی نو منجر شد و مسجد کانون محوری تعاملات و مشارکت‏‌های مردمی قرار گرفت. مطالعۀ این تطورات تاریخی در مسجد ماحصل بازتعریف و بیان دقیق و ارزیابی‌پذیر رخداد‌هایی واقعی با جزئیات کاملی است که به‌عنوان نقاط عطفی در جریان زندگی اجتماعی حادث شدند و در تعیین روایت صحیحی از تاریخ حائز اهمیت‌اند.

در ادامه این مقاله به این مهم اشاره شده است که مساجد شبکه‌ قوی برای ارتباطات مردمی هستند که می‌توان از این ظرفیت به‌عنوان فرصتی ارزشمند برای تقویت تعاملات استفاده کرد. مسجد نمادی وحدت‌آفرین و کانونی برای هم‌گرایی است و می‌توان از آن به‌عنوان بهترین نهاد برای افزایش مشارکت حداکثری مردم نام برد. با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی، نهضت مواسات و همدلی باید با محوریت مساجد ادامه پیدا کند.

در این مقاله تلاش می‏‌شود روایتی تحلیلی از سیر سیاست‏‌گذاری مرتبط با مسجد در کشور طی یک قرن اخیر و بر مبنای داده‏‌های حاصل از مصاحبه‌‏های عمیق با صاحب‌نظران و مطالعۀ اسناد تاریخی ارائه شود و نقاط عطف تأثیرات سیاست‏‌ها بر مساجد و تأثیر مساجد بر روند‌های کشور بررسی شود.

در گام اول پژوهش، با مطالعات اسنادی گنجینه‏‌ای از رویداد‌های مهم و جریان‎‌‌‌‏‌‌های  فکری تأثیرگذار در روند و کارکرد مساجد پس از پیروزی انقلاب اسلامی حاصل می‌شود.

در گام دوم با استفاده از نظر‌های خبرگان در این زمینه به تبیین «نقاط عطف تاریخی» ذیل هریک از ساختار‌های مرتبط با مسجد و حوادث توجه می‌شود. در این مرحله، گردآوری داده‏های حاصل از مصاحبۀ عمیق با صاحب‏نظرانی صورت می‏‌پذیرد که هدفمند انتخاب شده‏‌اند.

این پژوهشگر در نهایت اینگونه جمع‌بندی می‌کند که مسجد معدنی ارزشمندی است که باید کارکردهای مختلف آن را استخراج کرد، این گنجینه ارزشمند و غنی علاوه بر اینکه مکانی برای تزکیه نفس است، کانونی مهم برای جذب مشارکت‌های مردمی و حل‌ مشکلات و معضلات اجتماعی نیز محسوب می‌شود.

گفتنی است، یافته‌های این پژوهش در (همایش ملی مسجد و نظم اجتماعی در ایران) ارائه شده، این همایش توسط پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات اسفند ۱۴۰۲ برگزار شد.