کتاب پژوهشی «تبلیغ دینی در مسجد؛ رویکردی آسیب‌شناسانه»

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، این کتاب یکی از دستاوردهای اولین «همایش مسجد و نظم اجتماعی در ایران» است که از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شده است. 

کتاب «تبلیغ دینی در مسجد؛ رویکردی آسیب‌شناسانه» با تأکید بر اینکه مساجد به‌عنوان مراکز سنتی تبلیغات و ارتباطات، جایگاه خاص و ظرفیت گسترده‌ای برای تبلیغات دینی دارند، تلاش می‌کند در پژوهشی آسیب‌شناسانه عوامل اختلال در کارکرد تبلیغی مساجد را شناسایی و در نهایت، راهکارهایی برای برطرف شدن آن‌ها ارائه کند.

پژوهشگر در این اثر تلاش می‌کند به این سوالات پاسخ دهد که آیا مساجد موجود دارای ظرفیت کافی (فضا، تجهیزات و...) برای اجرای امور تبلیغی هستند؟ چه مشکلات و کمبودهایی در مساجد بر سر راه اجرای تبلیغ دینی وجود دارد؟ مشکلات و کمبودهای موجود چه اختلالاتی را در امر تبلیغ دینی و اثربخشی آن به ‌وجود آورده است؟ برای رفع آسیب‌های موجود در امر تبلیغ دینی مساجد، چه اقداماتی باید صورت پذیرد؟

در همین راستا از طریق مطالعۀ منابع مکتوب و مصاحبه با ائمۀ جماعت و دست‌اندرکاران و فعالان مساجد و نظرسنجی از نمازگزاران و بررسی چهار مسجد انتخابی، ابتدا وضعیت مطلوب و موجود مساجد را مشخص و سپس از مقایسۀ این دو، آسیب‌های تبلیغات دینی در مساجد را شناسایی می‌کند.

در این پژوهش، مشکلات و کمبودهای موجود بر سر راه تبلیغات دینی مساجد، در ۶ دسته و شاخص‌های متعدد «برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلف با هدف تبلیغ دینی در مساجد»، «روش‌ها و ابزار و امکانات تبلیغی در مساجد»، «نحوۀ برقراری ارتباط بین مسئولان مساجد و مردم»، «نقش امام جماعت در تبلیغ دینی مساجد»، «نقش خادم مسجد در تبلیغ دینی» قرار گرفته‌ است. وجود آسیب در هریک از شاخص‌ها، به‌نسبت اولویت و اهمیت آن، پیامدهای متفاوتی دارد که همۀ پیامدها در نهایت به شکست خوردن تبلیغات مساجد در رسیدن به اهداف منجر می‌شود.

مطابق نتایج حاصل از مصاحبه با امامان جماعت و اعضای هیئت‌امنا و فعالان ۴ مسجدِ مورد مطالعه در این اثر، بزرگ‌ترین آسیب در تبلیغات دینی در مساجد، موازی‌کاری در سازمان‌های مرتبط با امور مساجد، نبودِ برنامۀ تبلیغی مفید و افراد اجراکنندۀ آن و نبودِ امکانات و ابزارهای لازم برای پاسخ‌گویی به نیازهاست. اختلاف سلیقه بین کارگزاران مسجد و کاهش بازدهی مسجد، دخیل‌نکردن جوان‌ها در امور مساجد و انتخاب‌نکردن موضوعات تبلیغی متناسب با جوانان، نبود کانال ارتباطی بین دانشمندان و علمای بنام با مسجد، اختصاص ندادن بودجۀ لازم برای تبلیغات دینی در مساجد، مسئلۀ خرافات و مستند نبودن سخنرانی‌ها و مداحی‌ها در هیئت‌ها به روایات و قرآن و تاریخ معتبر، نشناختن تهدیدها و ابتلائات اجتماعی توسط مسئولان مسجد، به‌ویژه روحانیان، عدم استفاده از امکانات و روش‌های مختلف صحیح و مثمر مانند دیگر ادیان در استفاده روزانه از انواع کتاب، نرم‌افزارهای مختلف، بروشورهای تبلیغی، برگزاری اردوهای متعدد و استفاده از روش‌های نادرست و اجراهای ناقص که باعث رانده‌شدن افراد از دین می‌شود، از دیگر آسیب‌هایی است که به آن اشاره شده است.

پژوهشگر در فصل پایانی به برآیندی کلی از مصاحبه‌ها می‌رسد و برخی از اختلالات و پیامدهای ناشی از کمبودها و آسیب‌های تبلیغات دینی در مساجد را برمی‌شمارد که عبارت‌اند از: مؤثر نبودن تبلیغات دینی مساجد علی‌رغم تلاش‌های متعدد، به‌سبب نادرست یا ناقص بودن تلاش‌ها و گام‌های برداشته‌شده؛ هدر رفتن وقت و انرژی و بودجه‌های صرف‌شده در فعالیت‌هایی که ناقص اجرا شده‌اند؛ شکست خوردن تبلیغات دینی ضعیف ما در مقابل تبلیغات قدرتمند دشمنان در جذب مخاطبان و گرایش مخاطبان به تبلیغات و رسانه‌های بیگانه؛ جذب نشدن قشرهای مختلف به مسجد و به‌تبع آن، کاهش جمعیت مساجد و از دست دادن بخش وسیعی از مخاطبان تبلیغات دینی؛ زده و فراری شدن افراد مختلف به‌ویژه قشر حساس نوجوان و جوان از دین و مسجد به‌خاطر رفتارهای نادرست برخی افراد؛ مخاطب دائمی و ماندگار نشدن افراد به‌ویژه جوانان به‌عنوان آینده‌سازان مملکت در مسجد.

قربانیان در پایان برای رفع آسیب‌های تبلیغات دینی مساجد، پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی ارائه می‌دهد که تشکیل شورای طرح و برنامه‌ریزی قوی و کارآمد با حضور کارشناسان خبرۀ حوزه و دانشگاه؛ تعیین راهبرد و اهداف و سیاست‌های اجرایی و برنامه‌ای برای مسجد؛ تدوین طرح و برنامۀ درازمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت برای تبلیغات دینی مساجد؛ ایجاد مرکز قوی پژوهشی و تحقیقاتی ملی و بین‌المللی ویژۀ مساجد؛ تهیۀ طرح سامان‌دهی مساجد کشور؛ تعدیل و سامان‌دهی تعدد مراکز دخیل در امور مساجد؛ تهیۀ بانک اطلاعات مساجد کشور؛ حذف نهادهای متعدد دینی که فعالیت‌های موازی با مساجد انجام می‌دهند، از آن جمله‌اند.

همایش علمی- پژوهشی «مسجد و نظم اجتماعی در ایران» با توجه به راهبرد «نهضت بازگشت به مسجد» به‌عنوان محور اصلی برنامه تحولی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و با همکاری مراکز علمی و دستگاه‌های فرهنگی در گستره ملی در تاریخ‌های ۱۹ و ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ برگزار شد. آیین اختتامیه این همایش چهارشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ در تهران برگزار خواهد شد.