آیا حماس به سوی سکولاریسم می‌رود؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، جریان های مختلف اخوان المسلمین در نشست‌های خود، ایده حسن البناء، مؤسس خود را تکرار می‌کنند که «آموزه‌های اسلام، جامع است. این آموزه‌ها، امور این‌جهانی و آن‌جهانی مردم را تحت پوشش قرار می‌دهد. اسلام، (شامل) ایمان و مناسک آن، مذهب و حکومت، عقیده و باور، متون مقدس و ابزار حاکمیت است.»

اما جنبش اسلامی النهضه در تونس، که یکی از بزرگترین جریان‌های اسلامی است، در تصمیمی تاریخی در نهم می (20 اردیبهشت) جدایی فعالیت سیاسی از اعمال مذهبی را اعلام کرد و گفت که این جریان بر فعالیت‌های سیاسی متمرکز خواهد شد و امور مذهبی را به جامعه مدنی واگذار خواهد کرد.

این تصمیم پرسش‌های مهمی را ایجاد می‌کند؟ آیا جنبش النهضه از دچار شدن به سرنوشت اخوان‌المسلمین مصر، پس از کودتای جولای 2013 (تیرماه 1392) هراس دارد؟ این تصمیم چه تبعاتی بر دیگر شاخه‌های اخوان‌المسلیمن همچون حماس خواهد داشت؟

بسیار مهم است که به یاد داشته باشیم که اعضای اخوان‌المسلمین مصر یا در زندان‌ها هستند یا به دلیل هراس از تعقیب قضایی از سوی نیروهای امنیتی مصری، زندگی در تبعید را برگزیده‌اند. آیا این حقیقت دردناک اخوان‌المسلمین مصر، بر تصمیم‌گیری اخیر جنبش النهضه بی‌تأثیر بوده است؟

صالح الراغب، وزیر سابق امور مذهبی و امور وقف حماس و از محققان برجسته مذهبی به المانیتور می‌گوید: «برای ارزیابی تصممیم النهضه مبنی بر جدایی مذهب از سیاست، باید حقیقت موجود در پس این تصمیم را بدانیم. اگر واقعا، منظور النهضه، جدایی سیاست از مذهب باشد، این موضوع فاجعه‌آمیز است، اما اگر مربوط به موضع‌گیری موقت سیاسی باشد، قابل درک است. حماس مشابه این تصمیم را به نوعی دیگر اتخاذ کرد بود. هنگامی که حماس بین سال‌های 2007 تا 2014 حکمرانی می‌کرد، تصمیم گرفت که هیچ یک از وزیران نباید عضو دفتر سیاسی حماس باشد. اما تصمیم النهضه، به وضوح ناشی از تحولات مربوط به تجربه اخوان‌المسلیمن در مصر و در اثر فشارهای غربی است. به نظر می‌رسد که النهضه مجبور بود که این تصمیم‌ را بگیرد، نه اینکه به دلیل اعتقاد سیاسی یا بر اثر تحولات روشن‌‌فکرانه چنین کرده باشد. اما کشورهای غربی، ساده‌لوح نیستند و باور نخواهند کرد که تصمیم النهضه به دلیل یک پروسه سیاسی و نه صرفا تاکتیکی اتخاذ شده باشد.»

یک دیپلمات غربی که نخواست نامش فاش شود در این زمینه به المانیتور گفت که تصمیم النهضه به این دلیل گرفته شد که بر سر مسائل مذهبی و فرهنگی در میان اعضای این جنبش اتفاق نظر وجود نداشت. او می‌گوید که البته النهضه به دنبال آن بود که نشان دهد که این جنبش همچون اخوان‌المسلیمن (در مصر) نیست.

جریان النهضه حلقه‌های رسانه‌ای و روشنفکری در حماس را به خود مشغول کرده است. در شبکه‌های مجازی، بسیاری از افراد با حمایت از تصمیم النهضه اعلام کردند که حماس باید از تصمیم النهضه تبعیت کند، در حالی که دیگران با انتقاد از این تصمیم، النهضه را متهم کردند که به تدریج در حال عقب راندن اسلام از مصدر تصمیم‌گیری‌هایش است. برخی دیگر نیز چنین نظر داده‌اند که این تصمیم‌گیری، می‌تواند النهضه را به طور اصولی از جریان اخوان‌المسلمین جدا کند.

با وجود این، زید بومکلا، یکی از اعضای شورای النهضه گفته است که «تصمیم جنبش مبنی بر جدایی دین از سیاست به دلیل مباحثات بسیار اتخاذ شد نه اینکه ناشی از فشار خارجی باشد. بهترین تصمیم در مقطع کنونی اعلام جدایی سیاست از مذهب بود. ما از نمایندگان جنبش‌های اسلامی از جمله حماس می‌خواهیم که چنین کنند. اگرچه حماس از ما جداست، می‌خواهیم که آن‌ها نیز از این تجربه بهره‌مند شوند. از آن‌ها می‌خواهیم که کار سیاسی را از محدودیت‌های مربوط به امور مذهبی جدا کنند.»

ما نمی‌توانیم درباره تبعات تصمیم النهضه صحبت کنیم بدون اینکه یادآور این موضوع شویم که بسیاری از شخصیت‌های برجسته حماس متأثر از رهبر النهضه، یعنی راشد الغنوشی هستند. او صراحتاً خواستار جدایی سیاسیت از مذهب شده و از مساجد خواسته است که کاری به رقایت‌های سیاسی نداشته باشند.

یحیی موسی، رئیس شورای قانون‌گذاری حماس و کمیته حقوق بشر در نوار غزه می‌گوید: «تصمیم النهضه، متناسب با اوضاع تونس است. حتی اگر این تصمیم، تحت فشار خارجی اتخاذ شده باشد، نمی‌تواند اشتباه باشد. تفکر سیاسی در میان احزاب اسلامی در لیبی، تونس، الجزایر و مراکش پیشرفته‌تر از همتایان آن‌ها در سوریه، لبنان، اردن، فلسطین و مصر است. روشنفکران در مراکش، ارتباط بیشتری با غرب دارند که سال‌ها در آنجا زندگی کرده‌اند. با وجود این، تصمیم‌گیری درباره چنین راهکارهایی باید با توجه به اوضاع محلی گرفته شود، نه اینکه یک دستور جهانی و جمعی وجود داشه باشد.»

ساری عریبی، تحلیلگر فلسطینی احزاب اسلامی اعتقاد دارد که «جریان اسلامی فلسطین به ویژه حماس، در مقابل جدایی دین از سیاست که النهضه اتخاذ کرده است، ایستادگی خواهد کرد، فارغ از اینکه این ایستادگی چه تبعاتی خواهد داشت.»

جریان‌های اسلام‌گرای فلسطینی اکنون بیشتر از آنکه درگیر مباحث مربوط به حکومت مذهبی یا سکولاریستی باشند، مشغول تهیه راهکاری مربوط به مقاومت در برابر اسرائیل و آزادسازی سرزمین‌های فلسطینی هستند. به همین دلیل، با وجود آثار زیادی که تصمیم النهضه مبنی بر جدایی دین از سیاست می‌تواند بر شاخه‌های مختلف اخوان المسلین از جمله حماس داشته باشد، این موضوع اکنون تأثیر چندانی بر این جنبش نخواهد داشت. به عبارت دیگر، آنها فرصت لازم برای تصمیم‌گیری درباره جدایی دین از سیاسیت را در آینده دارند.

به هر حال، تصمیم النهضه همچون انداختن سنگی در آبی است که می‌تواند حلقه‌های نزدیک به حماس را متأثر کند. اگرچه بیشتر اعضای موثر حماس به این موضوع اعتقاد دارند که مذهب، مبنای مناسبی برای سیاست‌ورزی است،هیچ بعید نیست که قدرت و وزنه النهضه در درون جنبش‌های وابسته به اخوان‌المسلیمن، بتواند در آینده، فضایی نزد حلقه‌های موثر حماس مبنی بر بازاندیشی درباره روابط دین و سیاست فراهم کند.