جامعه‌شناسی محیط‌زیست

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، ظهور آکادمیک جامعه‌شناسی محیط‌زیست به اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی برمی‌گردد. با ظهور حرکت‌های محیط زیستی بزرگ مانند جنبش حقوق محیط زیست و روز جهانی محیط‌زیست، اهمیت محیط‌زیست به عنوان یک موضوع اجتماعی و سیاسی اهمیت روزافزون پیدا کرد.

علی‌یار احمدی (دانشیار جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی) در مقاله‌ای با عنوان «مروری بر تحول و ویژگی‌های جامعه‌شناسی محیط‌زیست و مطالعات زیست محیطی در ایران» به این موضوع اشاره می‌کند که جامعه‌شناسان برای حل مسائل محیط‌زیستی نیاز به درک عوامل اجتماعی و فرهنگی دارند و بنابراین شروع به بررسی تعاملات اجتماعی و محیطزیستی در جوامع انسانی کردند.

* جامعه‌شناسی محیط‌زیست

این پژوهشگر می‌نویسد به طور خلاصه جامعه‌شناسی محیط‌زیست یکی از زیر مجموعه‌های جامعه‌شناسی است که به بررسی رابطه بین جوامع انسانی و محیط زیست می‌پردازد. این رشته سعی دارد تا به شناخت فرآیندها، الگو‌ها و تداوم تعاملات اجتماعی در قبال محیط‌زیست بپردازد و نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در تشکیل و تحول مشکلات محیط زیستی را بررسی کند.

جامعه‌شناسی محیط‌زیست به شناخت فرآیندها، الگو‌ها و تداوم تعاملات اجتماعی در قبال محیط‌زیست بپردازد

این پژوهش بیان می‌کند که تغییرات سریع در حوزه‌های مختلف جمعیتی و اجتماعی یکی از زمینه‌های شکل‌گیری این حوزه از جامعه‌شناسی بوده است. رشد سریع جمعیت، به ویژه از زمان انقلاب صنعتی، منجر به  چالش‌های اجتماعی، فعالیت‌های اقتصادی  و زیست‌محیطی بزرگی شده است مانند شیوه‌های تولید صنعتی بی‌احتیاط از یک سو، مسئول گرمایش جهانی و تخریب منابع طبیعی بوده‌اند و از سوی دیگر نابرابری اقتصادی را در بخش‌های مختلف جامعه ایجاد کرده‌اند.

* اثرات بی‌توجهی به محیط زیست

به زعم احمدی بی‌توجهی مصرف‌کنندگان نسبت به اثرات زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی مصرف‌گرایی رو به رشد، مشکلات را بزرگتر کرده است 
و کمبود منابع طبیعی به زودی تأثیر قابل توجهی بر ظرفیت تولید ما خواهد داشت و پایداری اقتصادی نسل‌های آینده را به خطر می‌اندازد؛ بنابراین، یک تغییر عمده در شیوه‌های مصرف و تولید فعلی و به‌طور کلی در نوع تعامل انسان با محیطزیست لازم است.

علاوه بر این از اواسط دهۀ ۱۹۸۰، دانشمندان و رسانه‌ها تلاش کرده‌اند تا خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی بشر ساخت را به مردم منتقل کنند.  نحوه انتقال موضوعات محیط زیستی و مسأله‌سازی آن نیز ضرورت توجه به جامعه‌شناسی محیط زیست را افزون کرده است.

واقع‌گرایان ترجیح می‌دهند حقیقت مادی مشکلات زیست محیطی را برجسته کنند و ساخت‌گرایان بر خلق معانی تأکید دارند

* زیست‌محیط نوظهور

این پژوهشگر توضیح می‌دهد در طول دهه‌های اول ظهور و رشد جامعه‌شناسی زیست محیطی محققان که بیشتر آنها در ایالات متحده و اروپای غربی بودند عمدتاً بر روی همان موضوعاتی تمرکز کردند که جنبش زیست‌محیطی نوظهور برجسته کرده بود، از جمله آلودگی هوا و آب، تخلیه زباله‌های جامد و خطرناک زباله، پوسیدگی شهری، حفظ مناطق وحشی و حیات وحش، و وابستگی به سوخت‌های فسیلی.

در این سال‌های اولیه این رشته فرعی، برخی از جامعه‌شناسان محیط زیست بین واقع‌گرایان که ترجیح می‌دهند حقیقت مادی مشکلات زیست محیطی را برجسته کنند و ساخت‌گرایان که بر خلق معانی تأکید داشتند، تمایز قائل شدند.

حرف آخر اینکه ساخت‌گرایی اجتماعی بر فرآیندی که از طریق آن مفاهیم و باور‌ها در مورد جهان شکل می‌گیرند و از طریق آن معانی به چیز‌ها و رویداد‌ها متصل می‌شود همیشه بخش بزرگی از جامعه‌شناسی بوده است و تعدادی از جامعه‌شناسان محیط‌زیست از این چارچوب برای درک مسائل محیطی استفاده کرده‌اند. واقعگرایان نگران بودند که تمرکز بر معنا، توجه را از آن چه به عنوان تخریب واقعی و نگران کننده محیطی می‌دیدند، منحرف کند.