ضرورت ارزیابی شرایط پزشکی سالمندان قبل از مصرف داروی خواب‌آور

گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ اختلالات خواب علائم شایع در بزرگسالان و سالمندان و به عوامل متعددی از جمله مصرف کافئین، تنباکو و الکل مرتبط است.  بیش از نیمی از افراد مسن از بی‌خوابی رنج می‌برند، و بروز سالانه بی‌خوابی در افراد مسن 5 تا 8 درصد گزارش شده است.

افراد مسن تغییرات خواب مرتبط با سن را در مقایسه با افراد جوان‌تر، نشان می‌دهند، در افراد مسن مرحله خواب پیشرفته و کاهش خواب موج آهسته، به خواب پراکنده و بیداری زودهنگام تبدیل می‌شود. بی‌خوابی سالمندان علل متعددی دارد که در گزارش حاضر به آن می‌پردازیم. مادامی‌ که افراد مسن از بی‌خوابی شکایت می‌کنند، ارزیابی شرایط پزشکی قابل درمان و استفاده از داروهایی که ممکن است مسئول بی‌خوابی باشند، قبل از شروع استفاده از داروهای خواب‌آور اهمیت زیادی دارد. همچنین غربالگری اختلالات اولیه خواب مانند سندرم آپنه خواب، سندرم پای بیقرار و اختلال رفتار خواب حرکت سریع چشم ضروری است.

خسرو صادق‌نیت استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا گفت: با توجه به اینکه اختلال خواب در سالمندان بسیار شایع است، اختلالاتی از جمله اختلالات طبیعی و غیرطبیعی برای خواب سالمندان رخ می‌دهد. یکی از اتفاقات طبیعی کاهش بازدهی خواب از لحاظ کیفی و کمی است و با افزایش سن تغییر می‌کند و مدت زمان خواب نیز یکی دیگر از عواملی است که با افزایش سن دستخوش تغییرات می‌شود، برای مثال، یک نوزاد 15، 16 ساعت می‌خوابد؛ اما سن نوزاد که بیشتر می‌شود، به‌ تدریج مدت‌ زمان خوابش کمتر و کمتر می‌شود و به طور معمول از سن نوجوانی نیاز خواب بین 7 تا 8 ساعت است و معمولا نیاز خواب بین 7 تا 8 ساعت ثابت باقی می‌ماند و ممکن است با افزایش سن کمی تغییر کند.

چهار مرحله مهم خواب

وی افزود: مراحل خواب خیلی اهمیت دارد که ما در طول زندگی چهار مرحله مهم از خواب را طی می‌کنیم؛ این مراحل شامل خواب سبک، خواب نیمه سنگین، خواب سنگین و خواب رؤیا و عمیق می‌شود و در سلامت و بیداری فرد نقش دارد. به‌طور معمول، خواب رویا و عمیق در نوزادان نیاز است، هر چقدر سن افزایش پیدا می‌کند، خواب رویا و عمیق کمتر می‌شود و خواب سبک و نیمه‌ سبک بیشتر می‌شود و این امر تا کهنسالی ادامه دارد، یکی از اتفاقات شایع در کهنسالی بیداری حین خواب است در کودکی این بیداری کمتر از یک یا دو درصد است.

این استاد دانشگاه گفت: در بزرگسالی بیداری حین خواب 15 تا 20 درصد افزایش می‌یابد که خواب سبک در سالمندان یک اتفاق طبیعی است و در همه رخ می‌دهد؛ بنابراین جای نگرانی نیست؛ زیرا با بالارفتن سن افراد، ریتم شبانه ‌روزی بدن تغییر می‌کند و بسیاری از افراد مسن این مرحله را تجربه می‌کنند که بعدازظهر زودتر خسته می‌شوند و صبح زودتر از خواب بیدار می‌شوند.

نشانه‌های غیر طبیعی اختلال خواب

وی افزود: در خصوص نشانه‌های غیر طبیعی اختلال خواب باید گفت که با افزایش سن، افراد تغییراتی را در نحوه خواب خود تجربه می‌کنند. افراد مسن زمان بیشتری را در مراحل اولیه و سبک‌تر خواب و زمان کمتری را در مراحل بعدی و عمیق‌تر خواب می‌گذرانند. این تغییرات ممکن است باعث شود افراد مسن بیشتر در طول شب از خواب بیدار شوند و خواب پراکنده‌تر و آرام‌تری داشته باشند، اتفاقات غیرطبیعی نیز وجود دارد که منجر به شیوع بیشتر اختلال خواب در سالمندان می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها ابتلا به بیماری‌های جسمی است، بزرگی پروستات در مردان و نیاز به استفاده مکرر از سرویس بهداشتی می‌تواند یکی از بیماران جسمی‌ای محسوب شود که اختلال خواب را به همراه دارد. ابتلا به مرض قند و دیابت هم مصرف آب را افزایش می‌دهد و به‌تبع سالمندان برای دفع ادرار بی‌خواب می‌شوند، ابتلا افراد به بیماری‌های اسکلتی‌،عضلانی و بدن‌درد می‌تواند مانع خواب مفید در فرد شود.

این استاد دانشگاه درباره آپنه خواب گفت: بیماری‌های قلبی‎عروقی و ریوی بیماری‌هایی هستند که فرد سالمند را به دلیل تنگی نفس، درد قفسه سینه و سرفه از خواب بیدار می‌کند و آپنه خواب در آن‌ها رخ می‌دهد، آپنه خواب نوعی وقفه تنفسی است که در آن تنفس به‌طور مکرر قطع می‌شود و دوباره به حالت اول بازمی‌گردد؛ گرفتگی بینی، شل شدن عضلات دهان و گلو، بیماری عصبی و برخی بافت‌های چربی اضافه در مسیر هوایی بینی می‌تواند موجب بروز آپنه خواب شود.

مصرف داروها چه تاثیراتی در کیفیت خواب سالمندان دارند؟

صادق‌نیت افزود: مصرف داروها در کهنسالان همواره می‌تواند اثرات مستقیم و غیرمستقیم روی خواب داشته باشد، به عنوان مثال داروهای مرتبط با اعصاب و روان و داروهای خواب‌آور روی کیفیت خواب اثرات منفی می‌گذارد، برخی از داروها مانند داروهای ضد فشارخون، دیورتیک‌ها، کورتیکواستروئیدها، داروهای ضدافسردگی، داروی لوودوپا، داروهای آدرنرژیک و... می‌تواند بر کیفیت و کمیت خواب افراد تأثیر مستقیم بگذارد.

همچنین محیط زندگی و شرایط فرد سالمند نیز در کیفیت خواب می‌تواند بسیار مهم تلقی شود بطوری که افراد سالمند فعالیت کاری منظم ندارند و تنظیم اجمالی که محیط کاری برای فرد مهیا می‌کند در فرد سالمند وجود ندارد؛ بنابراین افراد سالمند به دلیل ناتوانی‌های جسمی و عدم حضور در اجتماع منجر به بروز بی‌نظمی در خواب آن‌ها می‌شود، ازآنجایی‌که ریتم خواب سالمندان در شبانه‌روز تغییر می‌کنند، ممکن است خیلی زود یا خیلی دیر به خواب بروند و زمان خواب آن‌ها با بیداری سایر اعضای خانواده همراه باشد؛ بنابراین سروصدای محیط اطراف کیفیت خواب آن‌ها را دچار اختلال می‌کند.

درمان اختلالات به علل بی‌خوابی بستگی دارد

این مختصص خواب ادامه داد: یکی از شایع‌ترین اختلالات در سالمندان حرکات غیرطبیعی حین خواب است؛ چرت زدن در روز یکی دیگر از بیماری‌های شایع در افراد مسن به شمار می‌آید که حدود 25 درصد از افراد مسن در طول روز چرت می‌زنند، درحالی ‌که این رقم در بزرگسالان و جوانان 8 درصد است اما در این خصوص برخی از متخصصان پیشنهاد می‌کنند که یک چرت کوتاه در روز ممکن است مفید باشد، بسیاری موافق‌اند که چرت زدن طولانی‌ مدت و چرت زدن در اواخر روز می‌تواند به خواب رفتن به هنگام خواب را سخت‌تر کند و خواب شبانه مختل شود و این مورد در کهن‌سالان به ‌وفور دیده می‌شود؛ چرت زدن در طول روز نشان‌دهنده عدم کیفیت خواب در شب نیز است ،اختلالات تنفسی همراه با خروپف شبانه در زنان سالمند بسیار شایع محسوب می‌شود.

صادق‌نیت: درمان این اختلالات به علل بی‌خوابی بستگی دارد، برای مثال، برای فردی که دچار دیابت کنترل‌نشده است، ابتدا باید نسبت به درمان و کنترل دیابت اقدام کنیم. تسکین درد مزمن و کنترل شرایط پزشکی مانند تکرر ادرار نیز ضروری است؛ داروهایی که روی خواب باکیفیت اثر مستقیم دارد، باید حتی‌المقدور قبل از خواب مصرف نشود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص داروهای بیخوابی افزود: سالمندان از بی‌خوابی رنج بسیاری می‌کشند؛ بنابراین بدون اجازه پزشک از داروهای خواب‌آور به‌صورت بی‌رویه استفاده می‌کنند که مصرف داروهای خواب‌آور و ادامه مصرف آن حتما باید توسط پزشک تجویز شود، مصرف داروهای خواب‌آور بیش از دو هفته و حداکثر یک‌ماه مجاز نیست، زیرا منجر به وابستگی و اوج اختلالات خواب در فرد سالمند می‌شود.

به گزارش آنا، در گزارش حاضر تشخیص بالینی و مدیریت بی‌خوابی در افراد مسن را مورد بررسی و بحث قرار دادیم. در افراد مسن، اثرات بسیاری از شرایط پزشکی همراه، مصرف همزمان دارو، و تغییرات فیزیولوژیکی مرتبط با سن در الگوی خواب و ریتم شبانه‌‌روزی روی خواب باید در نظر گرفته شود که ارزیابی و مدیریت جامع بی‌خوابی همراه با درمان شرایط پزشکی ممکن است کیفیت خواب فرد سالمند و همچنین زندگی روزانه را بهبود بخشد.