«نهضت بازگشت به مسجد» شعار دولت و وزارت ارشاد

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی با توجه به راهبرد «نهضت بازگشت به مسجد» به‌عنوان محور اصلی برنامه تحولی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در نظر دارد همایش علمی- پژوهشی «مسجد و نظم اجتماعی در ایران» را با همکاری مراکز علمی و دستگاه‌های فرهنگی در گستره ملی، ۱۹ و ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ برگزار کند.

بعد از مراحل مختلف فراخوان این همایش امروز سه‌شنبه ۱۹ دی‌ نشست خبری همایش ملی «مسجد و نظم اجتماعی در ایران» با حضور اعضای کمیته علمی همایش در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

حجت‌الاسلام حمید پارسانیا دبیر علمی همایش در این نشست خبری گفت: مسجد به‌رغم محوری که برای زیست بوم زندگی اجتماعی دارد و نقطه اتصال حیات دنیوی و اخروی و خانه خداست، اقتضا دارد با همه پیرامون خود ارتباط داشته باشد. 

وی ادامه داد: مدیریت همایشی که بخواهد در مسیر سامان‌بخشی این مسئله محوری نقش ایفا کند لازم است با مراکزی که با مسجد مرتبط هستند ارتباط برقرار کند. مسجد با شهر و مدیریت شهر و شهرداری، تبلیغات و سازمان تبلیغات، حوزه‌های علمیه و بخشی که عهده‌دار تأمین و تربیت مبلغان است و ... مرتبط است و این همایش نیز باید با این بخش‌ها مرتبط باشد.

پارسانیا افزود: بیش از ۱۰۰ مقاله به این همایش رسیده و همایش بیش از ۱۵ محور دارد که برای هر محور یک پنل برگزار می‌شود؛ البته این آغاز کار است و نهاد‌های مرتبط هر کدام در حوزه خود باید بتوانند از این مقالات استفاده کنند.

وی با تأکید بر لزوم تداوم فعالیت‌های دبیرخانه این همایش، پنل‌های مرتبط را معرفی کرد و گفت: پنل اول ملاحظات نظری است که ۱۲ مقاله در خصوص آن ارائه می‌شود که شامل «مسجد و امر سیایی؛ مسجد و معنی؛ مسجد، سیاستگذاری و حکمرانی فرهنگی؛ مسجد، نوجوانان و سبک زندگی؛ مسجد، اداره امور داخلی و امام جماعت؛ مسجد، اقتصاد و وقف؛ تجربه نگاری مساجد تراز و موفق در ایران و جهان؛ بازسازی مسجد در جامعه نیمه مدرن ایران؛ بررسی امکان شکل‌گیری حوزه عمومی در مسجد؛ مسجد و نماز در آیینه پیمایش در ایران؛ نسبت مسجد و رسانه‌های دیجیتال؛ کارکرد‌های اجتماعی و سیاسی مسجد با محور مشروطه؛ مسجد اجتماعی با رویکرد کارکردی؛ مسجد در حکمرانی دینی؛ مسجد اجتماعی، زن و خانواده؛ مسجد اجتماعی، کودک و خانواده؛ مسجد اجتماعی و نهاد خانواده؛ مسجد اجتماعی فرهنگ نوجوانی؛ مسجد اجتماعی نهاد اقتصاد و وقف» است.

مسجد اجتماعی، سیاست‌گذاری و حکمرانی فرهنگی؛ مسجد اجتماعی، تجربه‌نگاری و مسجد اجتماعی، شهر و محله از محور‌ها و پنل‌های دیگر این همایش است.

غلامرضا جمشیدی‌ها، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز گفت: در دوران انقلاب و جنگ تحمیلی حضور داشتم و تجربه کرده‌ام که کسانی در جنگ شرکت کردند که در مسجد تربیت شده بودند. انقلاب اسلامی یک سر فصل جدید در تاریخ بشر است؛ چراکه بعد از اینکه اروپا همه چیز را با فضای مادی تحلیل کرد، این تصور حتی مطرح نبود که یک انقلاب با این عظمت رخ دهد و ما هم همه چیز را بر روی ابزار مادی تحلیل می‌کردیم. به عنوان دانشجو در سال ۵۴ اصلاً تصور نمی‌کردیم و مطرح نبود که انقلاب اسلامی رخ دهد، چون همه چیز را با دلایل مادی دنیای مدرن تحلیل می‌کردیم.

وی افزود: انقلاب به لطف خدا رخ داد و سرفصل جدیدی در تاریخ بشر باز شد. کسانی که در مسجد تربیت شده‌اند و تربیت مسجدی دارند در این امر نقش داشتند. ما تا می‌توانیم باید به مساجد توجه کنیم. بن‌مایه چیزی که باعث انقلاب شد مسجد است. شهدای ما بچه‌های مساجد و هیئت‌ها بوده‌اند و اصل این است که جان مایه مساجد تربیت نیروی انسانی و مقاومت در برابر باطل است.

مساجد منفعل از جایگاه واقعی مساجد دور هستند

محمدرضا روحانی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) نیز با تأکید بر اهمیت سه‌گانه مسجد، مدرسه و بازار گفت: مسجدی که کنشگری ایجاد نکند و منفعل باشد در حوزه‌های مختلف یک گام از جایگاه واقعی خود دور است.

وی اعلام کرد: فراخوان همایش «مسجد و نظام اجتماعی در ایران» آذرماه اعلام شد و ۱۹ و ۲۰ اسفند نیز همایش برگزار می‌شود. در این همایش توجه به این است که چگونه از مسجد در حوزه نوجوانان و کودکان استفاده کنیم. مساجدی در کشور داریم که مملو از کودکان و خانواده‌هاست؛ اما چه عواملی موجب موفقیت این مساجد است و چرا این الگو‌ها تکثیر نمی‌شود؟

عبادتگاه‌ها مرکز ثقل معماری شهری است

میثم فرخی، عضو هیئت علمی دانشکده رفاه نیز گفت: این همایش فصل جدیدی است و می‌تواند منشأ اثر باشد. با توجه به محور‌هایی که دیده شده است، برخی از محور‌ها بدیع است و برخی جزو اولین‌هاست. مسجد قلب تپنده جامعه اسلامی است و خط مشی‌گذاری مطلوب در این همایش دیده شده است.

طیبه عزت‌اللهی‌نژاد عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز به موضوع معماری مساجد پرداخت و گفت: عبادتگاه‌ها مرکز ثقل معماری شهری است و به مثابه تجلی معماری منطقه محسوب می‌شود. ما در سیر تحول تاریخ هنر ایران به ویژه شاهد هستیم که چگونه مساجد می‌توانند نشانه آیت معماری دوران خودشان باشند.

وی ادامه داد: عبادتگاه‌های قبل از اسلام متجلی توانمندی و هوش تاریخی مردم هستند و در نظم اجتماعی و شهرسازی بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. مساجد پس از اسلام هم به همین شکل در شهر‌ها نقش داشتند و مساجدی که در طول تاریخ ساخته شده امروز نیز زبانزد معماری بوده و به مثابه الگوی هنری محسوب می‌شود.

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات از جای خالی حوزه حکمت معماری مساجد ایران در پنل‌های این همایش نیز سخن گفت و افزود: می‌توانیم واکاوی تاریخی داشته باشیم که چه اتفاقی رخ داده و امروز در شهرسازی ایرانی و اسلامی چه آسیب‌هایی را شاهد هستیم.

حکمت معماری؛ گمشده ساخت مساجد معاصر

وی افزود: آیا مساجد دوره معاصر از همان حکمت معماری قبل الگوبرداری می‌کنند یا خیر؟ آشفتگی که در ساخت و ساز مساجد شاهد هستیم نشان می‌دهد دغدغه‌ای که در طول تاریخ در مسجدسازی داشته‌ایم را متأسفانه از دست داده‌ایم. آیا در سازمان وقف ما نهادی وجود دارد که بتواند زیباسازی تاریخی و معناسازی که مساجد قبلاً داشتند را رصد کند و در زیباسازی شهری معاصر به کار بگیرد.

عزت‌اللهی‌نژاد تصریح کرد: مساجد متأسفانه در دوران معاصر از بی‌نظمی بیشتر رنج می‌برند تا در نظم شهرسازی ما تأثیر مثبت داشته باشند. از سوی دیگر مسئله انسان‌شناسی و یاریگری مطرح است. مسجد به مثابه سیستم حکمرانی مردم محور است و سنگر مردم در هر دوره محسوب شده و خودم مردم سیاست گذار، مجری و ناظر بر آن هستند که باید به این قدرت مردم محور بها دهیم و چندان به این امر مردم محور ورود نکنیم. باید به جامعه توجه کنیم که چطور توانسته هزاران سال از نهاد مسجد استفاده کند و امروزه چطور باید به آن کمک کنیم و آن را دریابیم.

این استاد دانشگاه اظهار امیدواری کرد، متولیان حوزه امر دین و سه گانه مسجد، مدرسه و بازار یعنی اقتصاد، آموزش و دین در کنار هم باشند و بتوانیم الگوی مسجد حکمت محور خودمان را ارائه کنیم و اینگونه نباشد که رجوع ما به مساجد تاریخی ما باشد. امروز وقتی مردم وارد مسجد می‌شوند، تربیت چشمی و حسی که در گذشته به آن توجه می‌شد و زیباترین‌ها دیده و شنیده و دریافت می‌شد، باید وجود داشته باشد.

منصوره فصیح، عضو کمیته علمی همایش نیز موضوع حقوق فرهنگی را مطرح کرد و گفت: در همایش بعدی می‌توان موضوع حقوق فرهنگ را به عنوان یک محور مطرح کرد. حق فرهنگی بر مسجد بحث غریبی است و باید مطرح شود.

۵۰ هزار مسجد تعطیل است

توحید محرمی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هم اظهار کرد: گفته می‌شود اکنون ۷۹ هزار مسجد داریم که ۵۰ هزار مسجد تعطیل است پس باید دلیل این مسئله را بررسی کرد. دیگر نمی‌شود با روش‌های قبلی مساجد را اداره کرد. درآمد مساجد نباید در نیاز‌های سنتی صرف شود و باید کارکرد‌ها و نیاز‌های جدید را شناخت.

قاسم زائری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیر اجرایی همایش نیز گفت: کرسی مسجدپژوهی در پژوهشگاه فعال است که برگزاری این همایش یکی از اقدامات این کرسی است. این همایش علمی و ملی دارای رتبه isc است و تلاش داریم از ظرفیت علوم اجتماعی دانشگاه‌ها در آن استفاده کنیم.

وی اظهار کرد: مسئله‌ای که در پیمایش‌ها بسیار مطرح می‌شود این است که نگاه مردم به مسجد تغییر کرده است. اما از نظر ما بحث اصلی این است که شرایط ساختاری به سبب سیاست‌گذاری‌های ما در اقتصاد و سیاست، رفتن مردم به مسجد را تحت‌الشعاع قرار داده است و باید همین مسئله را مورد پژوهش قرار دهیم. پس بررسی شرایط و عوامل ساختاری مؤثر بر رونق مسجد و یا رکود و کم توجهی به مسجد را محور همایش قرار داده‌ایم.

زائری بر مسئله محور بودن و تمرکز بر حل مسئله در این همایش تأکید کرد و گفت: نهصت بازگشت به مسجد شعار دولت و وزارت ارشاد است و وزیر ارشاد بر پیوست مسجد در برنامه‌ریزی‌ها تأکید دارند و ما در ذیل شعار اصلی همایش، هدف‌گذاری همایش را بر روی مسجد اجتماعی و جایگاه مسجد در نظم اجتماعی در گذشته و حال ایران قرار داده‌ایم.

وی در پایان با اشاره به اینکه تلاش شده با امامان جماعت ارتباط و آن‌ها را به کرسی مسجدپژوهی پژوهشگاه دعوت کنیم، گفت: متأسفانه جایگاه امام جماعت به دلیل سیاست‌گذاری‌های بیرونی به حاشیه رفته و باید این جایگاه احیا شود. تغییر در رفتار و ترکیب هیئت امنا به عملکرد امام جماعت صدمه زده و مسجد را از مردم دور و به نهاد‌ها و سازمانی وابسته کرده است که باید این امور نیز مورد توجه قرار گیرد.