پایان دوره شانزدهم جایزه جلال/«محمد رحمانی» جایزه ۴۰۰ میلیونی را به خانه برد

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، مراسم اختتامیه شانزهمین جایزه ادبی جلال آل احمد، عصر امروز چهارشنبه ۶ دی در تالار وحدت برگزار شد.

علی رمضانی رئیس خانه کتاب و ادبیات ایران در این مراسم گفت: این رویداد تلاش میکند برای نمایش دادن یک سال زحمات پر فروش ترین، پر امانت‌ترین رده موضوعی در ایران یعنی ادبیات. آنچه که مجموعه خانه کتاب و ادبیات ایران به عنوان دبیرخانه برگزاری این جایزه به نمایندگی از معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد تلاش میکند که داوران و اعضای هیئت علمی بتوانند کارشان را به نحو احسن انجام دهند و مجموعه داستان نویسنان کشور هم بتوانند از آن بهره‌مند شوند، امشب گوشه‌ای از ان به نمایش در می‌آید.

وی افزود: جلال آل احمد هر سال هدیه و تهفه‌ای برای اختتامیه این جایزه دارد. سال گذشته هفتادمین سال انتشار کتاب غرب زدگی بود و ما آن روز‌ها در کشور به مرور آن مفهوم احتیاج داشتیم. امسال که صدمین سال تولد جلال آل احمد است، این نویسنده ما را به سمت اثری دیگر از خود رهنمون میکند. کتاب به روایت عزرائیل جلال محصول سفر او در سال ۴۱ به دولت جعلی رژیم صهیونیستی نوشته شده است. او در آنجا پرده‌ای از آپارتاید رژیم صهیونیستی برمیدارد و افراط گرایی که در آن وجود دارد را برای مخاطبش روایت می‌کند. امروز هم میبینیم چیزی که در سرزمین‌های اشغالی اتفاق می‌افتد، گویی روایت جلال از آن روز‌ها برای امروز هم زنده است و همان اتفاقات مجددا رخ می‌دهد.

رمضانی ضمن تشکر از اعضای هیئت علمی و داوران این رویداد ادامه داد: هر سال در مورد نتایج این رویداد گفتگو‌های فراوانی می‌شود و این نشانه‌ای از اهمیت این جایزه و تاثیرگذاری آن در عرصه ادبیات است و همه کسانی که نسبت به این جایزه نکاتی را مطرح می‌کنند خواهان افزایش تاثیرگذاری آن در تولیدات ادبی و اقبال عمومی نسبت به آثار برگزیده و نمایش اثرگذاری بیشتری آنان در جامعه ادبی هستند که این موارد خواسته‌های به حقی است و وظیفه ماست که این مسائل را دنبال کنیم.

وی ادامه داد: جایزه جلال آل احمد به عنوان جایزه ادبی در زبان فارسی نه تنها در مرز‌های جغرافیایی ایران بلکه خارج از این مرز‌ها هم مورد توجه فارسی زبانان دنیا است. در این مدت تعدادی از فارسی زبانان کشور‌های دیگر نسبت به جلال و جایگاه ادبی این رویداد مطالبی را روایت کردند. آنان رویداد‌های ما را دنبال کرده و تشنه حضور هستند، حضوری که هم برای ما و برای آن‌ها خلاقانه خواهد بود و فقط جغرافیای سیاسی در این میان باعث این فاصله شده است. آنان جایزه جلال را همچون نوبل ادبیات فارسی  و نقطه عطفی در کار نویسندگان و آفرینندگان آثار ادبی می‌دانند. یکی از خواسته‌های نویسندگان و دوستداران ادبیات فارسی در خارج از کشور حذف قانون انتشار کتاب در داخل کشور برای حضور در رویداد جلال است، شاید این مسئله امکان تغییر داشته باشد.

در ادامه این مراسم گلعلی بابایی، دبیر هیئت علمی رویداد جلال پشت تریبون قرار گرفت و بیانیه هیئت داوران این رویداد را قرائت کرد.

وی با ارئه گزارشی از آثار حاضر در شانزدهمین دوره جایزه جلال گفت: امسال 2890 اثر به دست ما رسید که نسبت به امار سال گذشته 8 صدم درصد افزایش کمی داشت. اثار در چهار گونه داستان بلند و رمان 1471، داستان کوتاه 443 اثر، مستند 893 اثر، نقد ادبی 83 اثر در اختیار هیئت داوران قرار گرفت. اثار درخصوص ارمان فلسطین نیز در بخش ویژه ای ساماندهی شدند. به رغم فرصت کم غربالگری اولیه انجام شد و نظرات داوران نسبت به کیفیت آثار را به دبیرخانه اعلام کردند و نامزدهای همه بخش ها به دبیرخانه معرفی شدند. 

وی ادامه داد: ضمن عرض تبریک به خالفان آثاری که به مرحله پایانی راه یافتند، سپاس قلبی خود را تقدیم به کلیه نویسندگان و پژوهشگرانی می فرستم که در این رویداد حضور پیدا کردند. از همه زحمت کشان کادر اجرایی این جایزه که از تیر 1402 چراغ این دوره را روشن کردند و تا امشب برای برگزاری شایسته این اختتامیه تلاش می‌کنند نیز تقدیر میکنم. 

بابایی در پایان سخنانش با جمع‌بندی علمی آثار حاضر در چهار بخش شانزدهمین جایزه جلال اظهار کرد: در بخش مستندنگاری، رشد روزافزون، تنوع و گستردگی آثار در بخش مستندنگاری، ضرورت بازنگری در نحوه داوری این بخش را می طلبد چرا که در حال حاضر گونه های مختلف همگی در قالب یک بخش کلی داوری می شوند که عادلانه نیست. 

بابایی تصریح کرد: در زمینه داستان کوتاه، مجموعه داستان کوتاه، چاره اندیشی برنامه ریزی و ایجاد تسهیلات برای برطرف کردن مشکلات اساسی در مسیر افرینش این آثار را می‌طلبد. چون بیشتر آثار این دوره مربوط به سوژه های آپارتمانی است و سوژه های بومی ایرانی کمتر دیده می شود.

به گفته وی، در زمینه نقد ادبی، گستت نقد و پژوهش آکادمیک با ادبیات خلاقه امروز باعث شده اساتید دانشگاه کمتر به این بخش توجه کنند واین مسئله باعث می شود این شاخه رشد قابل اعتنایی نداشته باشد. ضمن اینکه در این بخش همچنان به دنبال تطبیق نظریات اندیشمندان غربی با آثار ادبیات روز ایران است.در بخش داستان بلند و رمان نیز انسان ایرانی مسلمان مولود در رمان موید استفاده از فرم و ساختار به شکل خلاقانه، بهره گیری از تکنیک های ادبی و هوشمندانه و مضمون متعالی و جذاب است. این حقیقت از زوایای مختلف آثار دوره شانزدهم آشکار است که رسیدن به اثار ادبی علی رغم رشد کمی این حوزه راه زیادی در پیش دارد تا با فرهنگ پویای ایران زمین تطابق داشته باشد.

در ادامه جلسه، گلعلی بابایی، اسماعیل جانعلی پور، محمدعلی مرادیان، بهناز ضرابی زاده و مهدی کفاش، محمد خزاعی، مهدی رمضانی و مجتبی توانگر برای اهدای جوایز بخش اول جایزه جلال که متعلق به بخش مستندگاری بود روی سن قرار گرفتند. داوران این بخش حمید حسام (نویسنده و مستندنگار)، جواد کامور بخشایش (مدرس ادبیات) و جواد کلاته عربی (مستندنگار) بودند.
نامزدهای بخش مستندنگاری: 
تو خداداد عزیزی هستی، از جواد رستم زاده
روزهای پیام بری، به نویسندگی روح الله شریفی 
عملیات احیا، نوشته محمد حکم آبادی 
من اعتراف می کنم، از محمد رحمانی 

در این بخش یک اثر به عنوان شایسته تقدیر شناخته شد، کتاب عملیات احیا از محمد حکم آبادی منتشر شده از انتشارات راه یار. این اثر لوح تقدیر، تندیس و جایزه 100 میلیون تومانی این بخش را از آن خود کرد. 

کتاب برگزیده این بخش نیز من اعتراف می کنم، نوشته محمد رحمانی از انتشارات ایران بود که لوح تقدیر، تندیس و جایزه 400 میلیون تومانی را به خود اختصاص داد.
......

داوران بخش مجموعه داستان کوتاه این دوره نیز محمد علی رکنی (داستان نویس)، مهدی کفاش (داستان نویس)، حبیب یوسف زاده (داستان نویس)بودند. 
نامزدهای بخش مجموعه داستان کوتاه: 
از قبل یکشنبه می شود، از علی شاهمرادی
عاصف و الدار، از محمدقائم خانی
هیئت داوران شانزدهمین دوره داستان کوتاه یک اثر را به عنوان شایسته تجلیل اعلام کرد، کتاب از قبل یکشنبه می شود نوشته علی شاهمرادی از نشر خزه، لوح تقدیر، تندیس و جایزه 50 میلیون تومانی را به خود اختصاص داد.

سپس نوبت به بخش ویراستاری که بخش جنبی این رویداد بود رسید. داوران این بخش مهدی صالحی، راضیه حقیقت، حسن یعقوبی بودند که یک اثر را به عنوان برنده اعلام کردند.

سپیده شاهی ویراستار کتاب روزهای پیام‌بری نوشته روح الله شریفی از انتشارات سوره مهر لوح تقدیر، تندیس و جایزه 30 میلیون تومانی را از آن خود کرد.

در بخش بعدی مراسم و پس از اجرای چند قطعه ترانه از حجت اشرف‌زاده، نوبت به یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسید که پشت تریبون قرار بگیرد.

وی پس از تشکر از برگزارکنندگان این رویداد گفت: به گمانم وضعیت ادبیات در جهان معاصر احتیاج به یک ارزیابی دقیق دارد. نسبت ادبیات با انسان و جهان احتیاج به ارزیابی درست دارد. تردیدی نیست که ادبیات نسبتی با تعهد دارد، تردیدی نیست که ادبیات لزوما و الزاما متعهد است، اما این تعهد به چه چیزی است، تفاوت‌هایی دارد. اکنون در جهان ادبیات دو تهدید عمده را پیش رو دارد، یک تهدید ادبیات از ناحیه فراموش شدن لذت خواندن متن است. خواندن متن لذتی است که در نتیجه یادگیری حاصل می شود و لذت ناشی از درک متن ناشی از آموزش است. در جهان فعلی ما دریافت را جایگزین آموختن کردیم و به جای اینکه یاد بگیریم میبینیم. بنابراین با خیلی از متون ارتباط برقرار نمی کنیم و از خواندن متون لذت نمی‌بریم. نسبت انسان با کلمه و مفاهیم پشت آن دچار آسیب شده است. 

وی افزود: آموزش رنج دارد و انسان دوره معاصر رنج آموختن  را تحمل نمی کند و بنابراین از لذت کشف متن محروم می‌شود. آسیب دیگر فراروی ادبیات، تهدید قوه و از بین رفتن خیال پردازی انسان است. از ویژه ترین توانمندی های انسان تخیل، ایده پردازی، ارمان خواهی و قهرمان خواهی است. وقتی مرزهای خیال و واقعیت از بین می‌رود و خیال های ذهن مردم در پیش چشم شان قرار میگیرد با فناوری های تصویری و بازی ها و... این تکنولوژی ها به جای مردم خیال پردازی انجام می دهند. انسانی که لذت دریافت متن را از دست می دهد، انسانی که قوه خیال پردازی را از دست می دهد، طبیعتا موضوع و سوژه ادبیات نیست و با آن نسبتی برقرار نمی کند. اینجاست که ادبیات مبتنی بر اجتماع اهمیت پیدا می کند. 

احمدوند اضافه کرد: این روزها می بینیم که در فجایع روز عالم، حوزه ادبیات واکنش متناسب و مطلوب را نشان نمی دهد. این روزها خلا وجود ستیزنده هایی مثل جلال آل احمد به خوبی احساس می شود. کسی که برای عدالت خواهی و مظلومیت مردم نهیب بزند. این نشان می دهد در حوزه ادبیات مشکل و اختلال داریم. امیدوارم چنین رویدادهایی بتواند کمک کند ما ادبیات مبتنی بر آرمان خواهی و تعهد و مبتنی بر سختی های آموختن که در نتیجه آن لذت فراگیری متن باشد را بار دیگر احیا کنیم. در کشور ما آمار خوبی داریم و تعداد زیادی رمان و داستان کوتاه منتشر می شود اما واقعیت این است که ادبیات ما با بدنه جامعه ارتباط خوبی ندارد. این مسئله علل مختلفی دارد و حتما باید چنین جوایزی شرایط فراهم کند که زمینه اتصال بیشتر ادبیان با اجتماع فراهم شود. 

معاون فرهنگی وزارت ارشاد در پایان گفت: خوشحالم که این دوره به سرانجام رسید و امیدوارم در اینده شاهد ظهور نویسندگانی در تراز جلال ال احمد و بالاتر از او در کشورمان باشیم.

در ادامه محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پشت تریبون قرار گرفت و ضمن تشکر از برگزارکنندگان این رویداد اظهار کرد: یاد جلال آل احمد را هر سال در برنامه گرامی می‌داریم، امسال به‌طور ویژه صدمین سالگرد تولد جلال را داشتیم. جلال یک شخصیت ممتاز در عرصه فرهنگ کشور ماست. ما در این فضای ستیز نزدیک به 200 سال فرهنگی، از زمان ورود تفکر مغرب زمین به کشورمان تا امروز دو نظریه و نگاه را در مقابل هم داشتیم. یک نظریه، نظریه تسلیم فرهنگی است. این نظریه استعلای رقیب را پذیرفته، راه برون‌رفت از مشکلات را الگوبرداری و ترجمه و شبیه‌سازی به الگوی استعلا طلب می‌داند. ما بعد از جنگ‌های ایران و روس که چند سال دیگر به دویستمین سالگرد قرارداد ترکمانچای می‌رسیم شاهد پدید آمدن این تفکر بودیم. نظریه دوم نظریه مقاومت و اصالت است و این دو نگاه همواره در درگیری و رفت‌وبرگشت بودند. جلال یکی از نقاط مرتفع نظریه مقاومت فرهنگی است. او در کتاب غرب‌زدگی و بعد خدمت و خیانت روشنفکران تلاش کرده این تاریخ را روایت کند. جمله معروفی که ایشان داشت از روز اعدام شهید شیخ فضل‌الله نوری بود که نقش غرب‌زدگی را همچون داغی بر پیشانی ما زدند. من نعش آن بزرگوار را بر سر دار همچو پرچمی می‌دانم که به علامت استیلای غرب‌زدگی پس از دویست سال کشمکش بر بام سرای این مملکت افراشته شد.

وی افزود: جلال در دهه چهل در دوره ویژه‌ای بود، تولد نهضت امام و امت در این دهه شکل گرفت. در نظریه سیاسی امام راحل فرد قهرمان نیست. شما اگر صحبت‌های دیروز رهبر فرزانه انقلاب را شنیده باشید، بار دیگر به این مسئله تأکید کردند. در آغاز حرکت امام خمینی، ایشان این کتاب را خوانده بودند و جلال خود این مسئله را اعلام کرد. ما هنوز در همین کش‌وقوس هستیم. ما جلال را بزرگ می‌داریم چون او یکی از نقاط عطف و قله‌های مقاومت فرهنگی ماست. جلال برای ما یک نماد است و ما از نمادمان تجلیل می‌کنیم. وقتی‌که جلال را نماد قرار دادیم، باید سبک زندگی، سبک فرهنگ و سبک فکری او باید در جامعه گسترده شود. این شیوه ایست که ما از برگزاری چنین برنامه‌هایی دنبال می‌کنیم. امروز می‌بینید که ما در حوزه فرهنگ همین نزاع را می‌بینیم. سال گذشته فتنه‌ای فرهنگی بر ما تحمیل کردند.

دیروز به آقای خزاعی پرسیدم چند مستند راجع به اتفاقات سال گذشته در جشنواره سینما حقیقت داشتیم. چند فیلم در این خصوص ساخته شد؟ مگر می‌شود چنین اتفاقی بیافتد و فرهنگ به آن نپردازد؟ این یک دعوای هویتی بود و ما در این کارزار فرهنگی باید تلاش کنیم عمق اصیل جامعه ایرانی را به جوان‌های امروزمان نشان دهیم. ما در نظریه مقاومت و اصالت فرهنگی با این کشمکش دائمی مواجه هستیم، چیزی که مارا اذیت می‌کند و مردم را وارد چالش می‌کند.

ما بایستی امروز از جریان نشاط و رونق فرهنگی دفاع کنیم. ما معتقدیم اصالت فرهنگ به معنای قبض حوزه فرهنگ و هنر نیست. این را حامیان نظریه تسلیم به جامعه ما حقنه کردند. اساساً نهضت ما یک نهضت فرهنگی است، رهبران نهضت ما نویسندگان برجسته و افراد اندیشمند بودند. جلال در میان این معرکه ایستاده است و از آنجا از شیخ فضل‌الله برای ما روایت می‌کند. چطور شیخ فضل‌الله تقریباً در میان تمام اسناد موجود تنها اندیشمند روحانی آن دوران بوده که به زبان فرانسه مسلط بوده. نگرانی او از استیلا و تسلیم است که او را مقابل این جریان وابسته به غرب قرار می‌دهد و مقاومت او تا جایی ادامه پیدا می‌کند که سرش به بالای دار می‌رود.

ما امروز به رفقای خودمان انتقاد داریم و میگوییم اندر اقتصاد زده نشوید. اگر هم می‌خواهید مشکلات اقتصادی برطرف شود باید از طریق فرهنگ عبور کند. اقتصاد ایران وقتی اصلاح می‌شود که از مسیر فرهنگی عبور کند. در این حوزه هم نظریات وابسته، عدم‌اصلاح و بهبود وضعیت بوده است. ما در دولت تلاش می‌کنیم حوزه فرهنگ، حوزه اصلی و غالب باشد. مدیران تصمیم‌گیری در حوزه‌های مختلف، قبل از اینکه متخصص حوزه خود باشند باید دغدغه و نگاه فرهنگی برسند. اگر به این نقطه برسیم بسیاری از مشکلاتمان برطرف می‌شود. شاید این جمله شعاری باشد، ولی ما در نظریه اصالت فرهنگی امروز به رونق فرهنگی و نشاط فرهنگی در کشور رسیدیم. خیلی راه تا قله داریم ولی در یک فاصله کوتاه مشکلات زیادی را پشت سر گذاشتیم و همه مشکلات باقی‌مانده نیز قابل‌حل است.

یک روشنفکر و دغدغه مند نمی‌تواند جایی که همه‌چیز با اصولش متغایر است سکوت کند. مگر می‌شود فجایع غزه را دید و سکوت کرد؟ شعر نگفت، کتاب ننوشت، فیلم نساخت، تئاتر اجرا نکرد؟ خوشحالیم که امروز جامعه فرهنگی و هنری ما نشانه‌هایی از بیداری را از خود نشان می‌دهد و امیدواریم این تداوم پیدا کند.

من به همه برگزیدگان جایزه جلال تبریک میگویم و خوشحالم که این جایزه اصلی 400 میلیونی به چند نفر اهدا می‌شود. امسال 3 جایزه چهارصد میلیون تومانی داریم! ما به‌روزهای خوب حوزه فرهنگ و هنر در کشور امیدواریم. مسیری که آغاز شده، مسیر پر درخششی است و با حضور قدرتمند مردم و اصحاب فرهنگ و هنر درخشش بیشتری خواهد داشت. امیدواریم همه دغدغه‌هایی که در گذشته جلال در صفحه کاغذ برای ما به یادگار گذاشته، برطرف شود.