آنا گزارش میدهد؛
امکان مکانیابی سازههای مهندسی با استفاده از فناوری سنجش از دور
بخشی از موضوعات کاربردی در علم زمین شناسی مهندسی را میتوان با استفاده از فناوری سنجش از دور و پردازش تصاویر ماهوارهای مورد مطالعه قرار داد.
به گزارش خبرنگار گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا، بناها و آثار تاریخی بسیاری در ایران وجود دارند که قدمت برخی از آنها به هزاران سال قبل برمیگردد. با این حال این اماکن تاریخی جزئی از آثار تفریحی و دیدنی تبدیل شدهاند. در این میان میتوان به تخت جمشید شیراز، منارجنبان اصفهان، بناهای چغازنبیل در استان خوزستان، پلهای باستانی میزان در استان لرستان، اهرام مصر، دیوار چین و ... اشاره کرد. این بناها با وجودی که سالیان طولانی از ساخت آنها میگذرد، اما همچنان پابرجا بوده و دانش مهندسی را در عهد باستان خود به نمایش میگذارند.
سازههای مهندسی باستانی در شهرهای قدیمی ایران نشان از دانش و توانمندی مهندسی ایرانیان باستان دارد؛ احداث نهر دست ساز گرگر، سازههای آبی شوشتر، پل شادُروان و بندمیزان و سازههای مهندسی بسیار دیگر در شهر باستانی شوشتر، همچنین مشاهده برخی ازسدهای باستانی نظیرسد کوریت و سد کبار نشانگر توجه به اصول مهندسی ساز در سدههای پیشین است.
سد کوریت یک سد تاریخی در شهرستان طبس است که در کیلومتر ۵۶ جاده طبس – دیهوک واقع شده است. این سد در سال ۷۲۹ شمسی با ارتفاع ۶۰ متر احداث شده که تا اوایل قرن بیستم بلندترین سد جهان محسوب میشد. این سد با عرض تاج یک متر، هنوز هم عنوان نازکترین سد جهان را دارد. سد کبار در جنوب شهر قم نیز تاریخچهای ۷۰۰ ساله دارد. این دو سد هنوز قابلیت آبگیری دارند. البته سازههای مهندسی بسیاری اعم از پلها، تونلها، سدها، برجها و. در ایران و جهان هستند که در سالهای اخیر هم ساخته شدهاند، اما بعد از چند سال، تخریب شده و تلفات جانی و مالی برجا گذاشتهاند.


**تاثیر نوع مصالح و محل احداث در مکان یابی سازههابخشی از موضوعات کاربردی در علم زمین شناسی مهندسی را میتوان با استفاده از فناوری سنجش از دور و پردازش تصاویر ماهوارهای در مورد آنها مطالعات مفیدی به دست آورد. زمین شناسی مهندسی، شاخهای از علم زمین شناسی است که رفتارو ویژگیهای مواد سطحی زمین، از نظر مقاومت در برابر فشارهای وارده و امکان ساخت یک سازه را در محلی خاص از زمین، بررسی میکند. این علم، نقش بسیار مهمی در انتخاب مناسبترین محل برای ساخت سازهها دارد.
برای داشتن مقاومت و پایداری سازههای مهندسی در طول زمان باید به نوع مصالح مورد استفاده برای ساخت توجه کرد. همچنین محل احداث آنها از نظر وضعیت زمین شناسی سنگ بستر محل احداث سازه، ناهمواریهای سطح زمین، استحکام سنگها، نفوذپذیری، پایداری دامنهها در برابر ریزش و جنس مصالح به کار رفته و... بایستی مطالعه و مورد بررسی قرار گیرد. اکثر این عوامل را میتوان با استفاده از دانش سنجش از دور مطالعه و ارزیابی کرد.
پل تاریخی گاومیشان از سازههای مهندسی ساخته شده در عهد باستان است. این پل در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر دره شهر در مرز بین دو استان لرستان و ایلام و بر روی رودخانه سیمره واقع شده است. این پل در حدود ۱۷۵ متر طول و ۹ متر عرض دارد. این پل از قلوه سنگ و ملات گچ پر شده و مصالح پل، از سنگ و ملات گچ و سقف تاقها از آجر است که همگی در پیچیدگی این پل نقش دارند. بر روی تصویر ماهوارهای گوگل ارث، بقایای این پل در طرفین رود سیمره دیده میشود. پل دیگری در نزدیکی پل تاریخی گاومیشان بر روی سیمره وجود دارد که البته موقعیت این پل معاصر تغییر یافته است. تخریب این پل جدید بر اثر سیل سال ۱۳۹۸ بوده و در سه سال اخیر، مجدداً پل دیگری بر روی رود سیمره احداث شده است.
بیشتر بخوانید:
یکی دیگر از عوامل مهم در مکان یابی سازهها، مقاومت زمین پی آنها در برابر نیروهای وارده است. در پشت یک سد، فشار زیادی از طرف آب به لایههای زیرین، تکیه گاه و همچنین بدنه سد وارد میشود. سد نیز، وزن زیادی دارد که گاه به چندین میلیون تن میرسد. بنابراین، آبرفت یا سنگهای پی سد باید در برابر تنشهای ناشی از وزن سد مقاوم باشند و دچار گسیختگی و نشست نشوند. مقاومت انواع سنگها در برابر تنش وارده متفاوت است. در این میان سنگهای آذرین میتوانند تکیه گاه مناسبی برای سازهها باشند. مانند پی سنگ سد امیرکبیر که از جنس سنگ آذرین درونی است. این سد بر روی رود کرج در ۲۵ کیلومتری شمال شهر کرج در سال ۱۳۴۰ احداث شده است. سد امیرکبیر اولین سد چند منظوره ایران محسوب میشود که علاوه بر تامین آب آشامیدنی کلان شهر تهران، از نظر پرورش انواع ماهی و تولید برق نیز، فعالیت دارد. این سد از پایداری خوبی برخوردار است و در مدت بیش از نیم قرن، آسیب زیست محیطی برجا نگذاشته است.

نفوذپذیری خاک و سنگ، یکی دیگر از عوامل موثر در مکان یابی سازهها است. سنگهای کربناتی که بیش از ۵۰ درصد آنها از کانیهای کربناتی است، اغلب دارای درزه و شکستگی هستند. با گذشت زمان و در جریان آبهای نفوذی، بخشهایی از این سنگها در آب حل و در آن حفرههایی ایجاد میشود. پیشرفت عمل انحلال ممکن است منجر به تشکیل حفرههای انحلالی بزرگ در این سنگها و ایجاد غارها شود. سنگ آهک دارای حفرات انحلالی، میتواند مشکلات جدی، از قبیل فرارآب یا نشست زمین را به همراه داشته باشد. در احداث سد لار به این مورد توجهی نشده که باعث فرار آب از مخزن آن شده است. به همین سبب، علیرغم اینکه ۴۰ سال از آبگیری این سد میگذرد، اما هنوز آبگیری آن در حد انتظار نبوده است. در واقع وجود لایههای آهکی با قابلیت انحلال سبب دزدیده شدن آب از مخزن این سد میشوند.