چگونه انگیزه پژوهشگران را در فعالیت‌های پژوهشی افزایش دهیم؟

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ جمال رضایی روشن عضو هیئت علمی گروه ریاضی و آمار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم‌شهر به تازگی در جمع پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا قرار گرفت.

رضایی روشن، سال ۱۴۰۰ هم بر اساس گزارش پایگاه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) در لیست ۱۳ نفر پژوهشگران پراستناد (یک درصد برتر دانشگاه آزاد اسلامی) قرار گرفت.

زمینه پژوهشی عضو هیئت علمی تمام وقت گروه ریاضی واحد قائم شهر در گرایش آنالیز، قضایای نقطه ثابت و کاربرد‌های آن در بررسی وجود جواب برای انواع مختلف از معادلات انتگرال و دستگاه‌های معادلات انتگرال با استفاده از مفهوم اندازه نافشردگی بوده که یکی از ابزار‌های بسیار قوی در آنالیز تابعی غیرخطی است.

 رضایی روشن تاکنون بیش از ۵۰ مقاله علمی در مجلات داخلی و خارجی در حوزه‌های ذکرشده چاپ کرده و سال ۱۴۰۰ هم بر اساس گزارشی که پایگاه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) منتشر کرده بود در لیست ۱۳ نفر پژوهشگران پر استناد (یک درصد برتر دانشگاه آزاد اسلامی) قرار گرفت.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت و با رضایی روشن عضو هیئت علمی گروه ریاضی و آمار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم‌شهر به گفت‌وگو نشسته و دلایل انتخاب وی به عنوان پژوهشگر پراستناد یک درصد برتر دنیا، مؤلفه‌های ایجاد انگیزه بیشتر پژوهشگران در فعالیت‌های پژوهشی و ... را جویا شده است که در ادامه می‌خوانیم.

آنا: دلایل انتخاب‌تان به عنوان پژوهشگر پراستناد یک درصد برتر دنیا بر اساس چه شاخص‌ها و مؤلفه‌هایی بوده است؟

رضایی روشن: هر سال پایگاه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) در آخرین پایش خود فهرستی از پژوهشگران پراستناد در حوزه‌های مختلف موضوعی علم ارائه می‌کند که اسامی آن جزء یک درصد پژوهشگران برتر دنیا هستند. بر اساس آخرین گزارش در سال ۲۰۲۲، ۸۴۰ پژوهشگر ایرانی در زمره پژوهشگران پراستناد یک درصد دنیا (ESI-WOS) قرار گرفته‌اند که از این تعداد ۴۶ پژوهشگر از دانشگاه آزاد اسلامی هستند و دانشگاه آزاد اسلامی پس از دانشگاه علوم پزشکی تهران در جایگاه دوم کشور از لحاظ تعداد پژوهشگر قرار گرفته است.

داده‌های مورد استفاده در تحلیل و انتخاب پژوهشگران یک درصد برتر ایرانی از پایگاه شاخص‌های اساسی علم (ESI) و پایگاه وب آو ساینس (WOS) مؤسسه کلاریویت آنالایتیکس استخراج شده است، شاخص‌های نسبت کل استنادات به مقالات استنادکننده، تعداد متوسط خوداستنادی به ازای هر مقاله و تخصص‌گرایی در ١٠ سال اخیر از جمله مواردی است که در شناسایی پژوهشگران تاثیرگذار، مد نظر قرارگرفته است.

آنا: چه مواردی در پراستنادی و تعداد ارجاعات به یک مقاله تأثیرگذارند؟

رضایی روشن: موضوعات علمی که در آن اقبال عمومی بیشتری از طرف پژوهشگران به آن سمت و سوء وجود دارد، می‌تواند بر تعداد خوانندگان آن مقاله و در نتیجه در تعداد ارجاعات آن مقاله تأثیرگذارباشد. نوشتن لم‌ها و قضایای کلیدی که منجر به بازشدن پنجره‌های جدید پژوهش در آن موضوع برای سایر پژوهشگران و خوانندگان برای ادامه کار می‌شوند، منجر به استنادات بیشتر به مقالات خواهند شد.

ارتباط با نویسندگان و پژوهشگران صاحب نام و برجسته برای پیداکردن مسئله‌های باز پرطرفدار در آن زمینه علمی و همکاری با آن‌ها، نوشتن مقالات باکیفیت و در عین حال سلیس و روان -که به سایر نویسندگان انگیزه تحقیق بیشتر را خواهد داد-، به اشتراک گذاشتن مقالات با محققان دیگر در شبکه‌های اجتماعی و علمی و چاپ مقاله در نشریات معتبر علمی هم منجر به استنادات بیشتر به مقالات خواهند شد.

آنا: تصویر و درک شهودی‌ای از زمینه تحقیقاتی خود ارائه دهید.

رضایی روشن: هر مسئله در طبیعت از فیزیک گرفته تا مکانیک و سایر علوم وقتی در مدل یا قالب ریاضی صورت بندی می‌شوند، منجر به تولید یک معادله انتگرال یا دستگاه معادلات انتگرال می‌شوند. بحث وجود جواب برای این معادلات دارای اهمیت زیادی است؛ زیرا وقتی مطمئن شویم جوابی وجود دارد با روش‌های آنالیز عددی و الگوریتمی می‌توان به جواب آن‌ها دست یافت.

در فعالیت‌های پژوهشی که انجام می‌دهیم وجود جواب انواع مختلف از این دستگاه معادلات انتگرال را با ابزار‌های ریاضی که در اختیار داریم مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم.

آنا: مقالات نوشته شده در حوزه علوم پایه به‌ویژه ریاضی محض تا چه اندازه می‌توانند کاربردی شوند؟

رضایی روشن:  پاسخ این سؤال بستگی به این دارد که شما چه مسئله‌ای را می‌خواهید حل کنید. اگر مسئله باز مطرح شده به طور هدفمند مطرح شده باشد یعنی مبتلا به آن صنعت باشد و از دل صنعت طرح شده باشد، واضح است که حل آن مسئله در واقع حل مشکلی از صنعت است و به همان سرعت آن دستاورد علمی تجاری خواهد شد. در واقع این موضوع اشاره به رابطه دانشگاه و صنعت دارد و اینکه صنایع برای رفع مشکلات خود تا چه اندازه از متخصصان و نخبگان دانشگاهی استفاده می‌کنند.

اما اگر امر پژوهش هدفمند نباشد و موضوعات و مسائل باز علمی به طور تصادفی و با معیار‌های دیگری انتخاب شوند در این صورت در مسیر حل مسائل دیگران قرار داریم و مسائلی را حل می‌کنیم که اطلاع جامع و دقیقی از منشأ و سرچشمه آن نداریم. در این صورت حجم زیادی از مقالات تولید می‌شوند که در زمان خودشان هیچ وقت کاربردی نمی‌شوند.

در واقع نوشتن مقالاتی که هدفنمد نیستند به‌خصوص در رشته ریاضی محض که بیشتر شامل مباحث نظری صرف و مجرد است، یعنی حرکت کردن فراتر و جلوتر از زمان، به این معنی که امکان دارد سال‌ها بعد یک پژوهشگر در مواجهه با سؤال تحقیقاتی خود و با جست‌وجو کردن در اینترنت، مقاله شما را ببیند و پاسخ سؤال خود را در مقاله شما بیابد. به عبارتی مقدار زمان لازم برای کاربردی شدن مقالات در این حالت خیلی طولانی است و به صورت تصادفی رخ خواهد داد.

آنا: چه پارامتر‌هایی باعث انگیزه بیشتر پژوهشگران در فعالیت‌های پژوهشی می‌شوند و موانع پیش روی آنان را چه می‌دانید؟

رضایی روشن: اختصاص مشوق‌های مالی در این حوزه بسیار تأثیرگذار خواهد بود و قطعاً رشد و سرعت تولیدات علمی را چندبرابر خواهد کرد. اختصاص مکان‌هایی در دانشگاه با امکانات لازم به پژوهشگران برتر هم مؤثر خواهد بود. زمانی که فضای دانشگاه فضایی پژوهشی باشد، پژوهشگر وقت و زمان بیشتری را در دانشگاه به امر پژوهش اختصاص خواهد داد.

یکی از طرح‌های تشویقی خوبی که دانشگاه آزاد اسلامی به تازگی برای پژوهشگران خود ایجاد کرده برقراری حق جذب سرآمدان علمی است که در واقع حمایت از آن دسته از اعضای هیئت علمی بوده که سال‌های متمادی به امر پژوهش پرداخته‌اند.

از طرفی موانع بسیاری امر پژوهش را با رکود نسبی و مشکلات جدی روبه‌رو کرده است ازجمله، نبود سیاست‌های تشویقی و نظام صحیح و مطلوب در ارتباط با توزیع اعتبارات پژوهشی باعث شده که انگیزه تحقیق بین استادان کم شود.

فقدان بستر مناسب برای شکل‌گیری و رشد تحقیقات کاربردی و فقدان ضوابط منسجم و قابل اجرا در ارتباط با سیاست‌های حمایتی از محققان و پژوهشگران، نبود ارتباط قوی و منسجم بین دانشگاه‌ها و صنعت و فقدان سیاستگذاری مشخص و متمرکز در امر پژوهش و جای خالی تمرکز در اجرای آن‌ها ازجمله موانع مهم در امر پژوهش در دانشگاه هستند.

گفت‌وگو از عطیه آرام