تصویر کم‌رنگ واقعه مسجدگوهرشاد در آینه هنر/ مظلومیتی که نباید فراموش شود
با وجود گردآوری برخی اسناد و نگارش کتب، در بخش هنرهای تجسمی و آثار نمایشی توجه چندانی به واقعه مسجد گوهرشاد نشده است.
به گزارش خبرنگارحوزه دین و آیین گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، واقعه مسجد گوهرشاد مشهد که می‌توان از آن به عنوان نقطه عطف سیاست‌های ضددین پهلوی و اجبار به کشف حجاب و تغییر پوشش مردم در ملاعام نام برد، بعد از نزدیک به صد سال همچنان با غفلت و مظلومیت سوال‌برانگیز در بازخوانی مواجه است.
هرچند در طول دوره پهلوی اول سیاست تغییر البسه و کشف حجاب با مقاومت و اعتراض مردم مواجه شد اما یکی از رویدادهای به واقع تلخ، واقعه گوهرشاد و قتل عام دسته جمعی مردم آن هم در مسجد بود.
حضرت امام خمینی (ره) در کتاب «کشف الاسرار» در خصوص واقعه مسجد گوهرشاد می‌نویسند: «ما می‌گوییم دولتی که برای پیشرفت کلاه لگنی نیم خورده اجانب چندین هزار افراد مظلوم کشور را در معبد بزرگ مسلمین و جوار امام عادل مسلمانان با شصت تیر و سرنیزه سوراخ سوراخ و پاره پاره کند، این دولت دولت کفر و ظلم است و اعانت آن عدیل کفر و بدتر از کفر است.
قتل عام مسجد گوهرشاد را من به خاطر دارم، و کسانی که به سن من هستند به خاطر دارند که در مسجد و معبد مسلمین، که مرکز اقامه نماز بود، عبادت خدا بود، اینها ریختند و یک عده از مظلومین که برای دادخواهی آنجا مجتمع شده بودند، قتل عام کردند و از بین بردند.»
واقعه گوهرشاد چنانکه ذکر آن رفت یکی از کلیدی‌ترین رویدادها در تاریخ مقاومت ایران محسوب می‌شود. سیاست های ضد مردمی رضاشاه بدون در نظر گرفتن عقیده و خواست مردم با وجود مقاومت عموم مردم و متدین با سرکوب مواجه شد تا جایی که گوهرشاد انزجار عمومی را به دنبال داشت و به اعتقاد مورخین بعد از وقوع آن رضا شاه نتوانست کمترین جایگاهی در بین مردم و روحانیت داشته باشد.
وقتی کشف حجاب پهلوی رنگ خون می‌گیرد
آغاز ماجرا به ابلاغ دستوری به استاندار خراسان برمی‌گردد. فتح الله پاکروان دستوری از شاه دریافت می‌کند که در آن تغییر لباس، استفاده از کلاه پهلوی و کشف حجاب بانوان عنوان شده است.پاکروان البته بدون هیچ مقاومتی دستور شاه را اعلام و اجرا می‌کند. این موضوع که در پی جشن و پایکوبی دختران در شیراز و شکل گیری اعتراض‌ها همراه بوده در شهر مقدس مشهد با مقاومت روحانیون و متدین مواجه شده و در یک تصمیم دسته جمعی آیت الله سید حسین قمی به عنوان نماینده روحانیت برای مذاکره با رضا شاه به تهران می‌رود.
دستگیری و حبس وی در ادامه با مخالفت و تحصن در مسجد گوهرشاد مواجه شده و رضاشاه هرگونه مقاومتی را ممنوع اعلام می‌کند. و حتی تلگراف‌ها برای تغییر نظر و عقیده شاه بی نتیجه می ماند. به روایت تاریخ اعتراض و اجتماع مردم از ۱۸ تیرماه ۱۳۱۴ آغاز شده و ۲۱ تیرماه به دلیل تداوم مقاومت مردم و معترضین، مسلسل به روی مردم گشوده شد. گفته می‌شود ۲۰ هزار نفر معترض در مسجد گوهرشاه و صحنهای حرم امام رضا(ع) حضور داشتند و بیش از دو هزار نفر در این واقعه به شهادت می‌رسند. این واقعه یکی از تلخ ترین وقایع کشتار مردم در دوره پهلوی محسوب می‌شود.
نواب احتشام رضوی از خادمان آستان قدس که در این واقعه حضور داشته در بخشی از خاطرات خود آورده است: «حسب‌الامر درهای حرم و رواق‌ها و صحنین باز شد و نظامی‌ها آهسته و آرام بام‌های مسجد و آستانه و گلدسته‌های مسجد را موضع گرفتند. سپس در صحنین و رواق‌ها و حرم، با اسلحه و چکمه و کفش با نظم و ترتیب ایستاده، بازار و اطراف مسجد را احاطه کرده، کامیون‌ها برای حمل مقتولین و مجروحین در فلکه‌ها مهیاست.
پیش از هفت ساعت از شب گذشته، خواب بودیم، محاصره شدیم. بر اثر شکستن درهای مسجد بیدار شدیم. متجاوز از دوهزار و پانصد نفر نظامی در فضای مسجد دیده می‌شوند و بام‌های مسجد هم در تصرف نظامی‌هاست. فرمان شلیک صادر شده، به‌طوری مسلسل‌های سبک و سنگین ما را زیر باران آتش گرفته و از گلدسته‌ها بالای بام‌ها و داخل مسجدها را هدف قرار دادند که تصورکردنی نیست.»
غفلت آثار تجسمی و نمایشی از واقعه گوهرشاد
چنین حادثه ای که همچنان می‌توان از آن به عنوان نمادی از مقاومت در مقابل طاغوت یاد کرد نه تنها به حد کفایت مورد توجه نبوده بلکه مطابق بیانات رهبر معظم انقلاب به اندازه کافی به آن پرداخته نشده است.
رهبر معظم انقلاب در دیدار با شاعران در سال ۹۷ بعد از شنیدن شعری از محمد حسین ملکیان در باره این واقعه اظهار داشتند: «مسئله گوهرشاد مسئله مظلومی است و جز مسائلی است که سال‌های متمادی سلطنت پادشاهان پهلوی موجب شده مسدود بماند و بعد از انقلاب هم نپرداختیم»
این واقعه دردناک با وجود گذشت زمان همچنان در ذهن مردم حک شده است به واسطه اینکه نمادی از مبارزه با سیاست‌های ضددین و دیکتاتورمابانه پهلوی و بی‌توجهی به خواسته مردم است، مورد تاکید مورخان بوده است.اسناد و کتب متعددی پیرامون آن نوشته شده و خاطراتی نیز از افرادی که در قیام حضور داشته‌اند، جمع آوری شده است.
از کتبی که در این خصوص نوشته شده می‌توان به حدیقة الرضویه؛ نوشته محمدحسن بن محمدتقی خراسانی هروی، واقعه خراسان به کوشش مسعوی کوهستانینژاد، ضربه دوازدهم تالیف محمدجواد میری و سعید کریمیان، مسجد گوهرشاد و وقایع مهم آن تالیف ابراهیم زنگنه، کشف حجاب از کشف حجاب مجموعه مقالات همایش بزرگداشت قیام مسجد گوهرشاد، اعجوبه قرن مجموعه مقالات برگزیده همایش ملی بهلول شگفتی روزگار، واقعه گوهر شاد به روایت دیگر از مجموعه اسناد چاپ نشده روان شاد اسماعیل رائین، واقعه کشف حجاب، اسناد منتشر نشده از واقعه کشف حجاب در عصر رضاخان، قیام مسجد گوهرشاد به روایت اسناد تدوین داود قاسم‌پور، بهلول گنابادی به روایت اسناد تالیف دکتر محمد ذبیحی، جاده جنگ نوشته منصور انوری، چهل و یکم نوشته حمید بابایی، پاریس پاریس نوشته سعید تشکری، همه چیز درباره نهال، دختر طرخان نوشته مصطفی جمشیدی، شخصیت شناسی قیام گوهرشاد نوشته ایوب خرسندی، حماسه گوهرشاد( اشعار برگزیده)، قیام گوهرشاد نوشته احمد پازوکی، اوسنه گوهرشاد نوشته سعید تشکری و حکایت کشف حجاب به همت گروهی از نویسندگان اشاره کرد.
با وجود گردآوری برخی اسناد و خاطرات از منابع شفاهی و نگارش کتب، در بخش هنرهای تجسمی و آثار سینمایی و تلویزیونی پرداخت چندانی به این واقعه تاریخی نشده است. تا جایی که حتی تجسس در اسناد و طرح دقیق ابعاد واقعه نیز ضروری می‌نماید.
به غیر از چند نمایشگاه و مستند می‌توان گفت این واقعه تاریخی که حال و هوای مشارکت عموم مردم و ایستادگی در مقابل سیاست‌های غلط را در بطن خود داشته چند مورد توجه کارگردانان، هنرمندان و اصحاب فرهنگ قرار نگرفته است.
این در حالی است که تاریخ تلاش دشمن برای دورکردن عموم مردم به ویژه جوانان از ارزش‌ها و عقاید خود در حال تکرار بوده و در وضعیت کنونی عبرت‌گیری و بازخوانی تاریخی پرافتخار از مقاومت و تلاش برای دفاع از ارزش‌های دینی و عقیدتی مهم و ضروری می‌نماید.
شاعر انقلابی محمد حسین ملکیان می گوید:
یکی فریاد می‌زد شرمتان باد آی دژخیمان!
به سمت ما بیاندازید تیر، اما به ایوان نه
یکی فریاد سر می‌داد بر پیکر سری دارم
که آن را می‌سپارم دست تیغ و بر گریبان نه
برای او که کشتن را صلاح خویش می‌داند
تفاوت می‌کند آیا جوان یا پیر؟ چندان نه
دیانت بر سیاست چیره شد، آری جهان فهمید
رضاجان است شاه مردم ایران، رضاخان نه!
اتهای پیام/۴۱۰۴/
انتهای پیام/
